تاریخچه پیدایش شیعه و سنی چیست؟

طبق مستندات تاریخی عنوان شیعه از زمان رسول الله(صلی الله علیه و آله) بوده و عنوان سنی و اهل سنت در دوران خلفای عباسی مطرح شده است.

شیعه یعنی پیرو و در اصطلاح تاریخ اسلام به کسانی گفته می شود که جانشینی پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را حق اختصاصی خانواده رسالت می دانند و در معارف اسلامی پیرو مکتب اهلبیت می باشند و از طریق نص و وصیت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) قائل به امامت علی بن ابی طالب می باشند و معتقدند که امامت از فرزندان او خارج نشده است .

تسمیه پیروان این مکتب به شیعه را در همان زمان پیغمبر (صلی الله علیه و آله) باید دانست و آغاز پیدایش این نام در آن عهد بوده، هر چند شهرت آن به قول ابن ندیم در عصر خلافت علی (علیه السلام) ظهور کرد و خود آن حضرت پیروان خویش را به این نام خواند .
 
اینک چند حدیث از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می آوریم:

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: ای علی تو و شیعیانت در کنار حوض بر من وارد می‌شوید. (1)

ای علی! به زودی تو نزد خدا وارد می‌شوی در حالی که شیعیان تو راضی و مورد رضایت خدا هستند و دشمنانت معذّب به عذابی سخت خواهند بود. (2).

علی و شیعة او، آنها در روز قیامت رستگارند.(3)

شیعة علی، آنها رستگارند. (4)

ای علی، خدا تو و ذریّة تو و فرزندانت و اهل و شیعة تو و دوستان شیعة تو را آمرزید. همانا تو دارای قلب بزرگی هستی.(5).

سیوطی(از علمای بزرگ اهل سنت!) در تفسیر قول خدای متعال که می‌فرماید: آنهایی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، آنها بهترین مردمند. می‌گوید: ابن عساکر از جابر بن عبدالله روایت کرده است که گفت: نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله) بودیم؛ پس علی‌(علیه السلام) وارد شد. پیامبر(صلی الله علیه و آله) گفت: سوگند به آن کسی که جانم در دست قدرت اوست، این علی و شیعة او رستگارانند. و این آیه نازل شد: (انّ الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات اولئک هم خیر البریّة)؛ پس اصحاب پیامبر(صلی الله علیه و آله) وقتی علی‌(علیه السلام) می‌آمد، می‌گفتند: (خیر البریّه) آمد.

ابن مردویه از علی‌(علیه السلام) روایت می‌کند که: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به من گفت: (آیا نشنیدی قول خدای متعال را که فرمود: (انّ الّذین آمنوا و عملوا الصّالحات اولئک هم خیر البریّة) تو و شیعة تو، وعده‌گاه من و وعده گاه شما حوض است؛ وقتی امت‌ها برای حساب آورده شوند و پیشوای مسروران را دعوت کنند).(6)
 
نحوه پیدایش اهل سنت:

در این باره اقوالی ذکر شده است: 1. از کلمات برخی از اهل حدیث و اشاعره استفاده می شود که به نظر آنان این اصطلاح در عصر صحابه معروف بوده است، ولی هیچ گونه شاهدی از حدیث یا تاریخ آن را تأیید نمی کند. (7)

2.سهل بن محمد سجستانی رازی در کتاب (الزینه) چنان که در کشف الظنون جزء سوم آمده،تاریخ پیدایش این اصطلاح را عهد و زمان خلفای عباسی دانسته و گفته است: در عصر معاویه گروهی از مسلمانان که هوا خواه عثمان بودند (عثمانیه) نامیده می شدند، و دوستداران علی علیه السلام (علویه) خوانده می شدند و آنان پیش از آن به شیعه معروف بودند، آن گاه در زمان حکومت عباسیان نام علویه و عثمانیه، نسخ گردید، علویه به نام پیشین خود، یعنی شیعه و دیگران اهل سنت نامیده شدند، و این دو نام پس از آن ادامه یافت. (8)

3. قول دیگر این است که تاریخ این اصطلاح، به اواخر قرن اول یا اوایل قرن دوم هجری باز می گردد(9) چنانکه در رساله ای که عمر بن عبدالعزیز (متوفای 101 ه) در ابطال نظریه قدر نوشته است، اصطلاح (اهل سنت) به کار رفته است، آن چه از ظاهر کلام عمر بن عبدالعزیز استفاده می شود، اهل سنت به معنای اصطلاحی آن نیست، بلکه مقصود محدثان و ناقلان و عاملان به سنت نبوی است، چنان که گفته است: (تحقیقا شما دانستید که اهل سنت می گفتند: چنگ زدن به سنت راه نجات است(10)

نتیجه: با در نظر داشتن این مطلب که قول اول را هیچ گونه شاهدی از حدیث و تاریخ تأیید نمی کند، و در قول سوم این احتمال وجود دارد که، مراد از اهل سنت، اهل سنت به معنای اصطلاحی نبوده، بلکه مقصود محدثان و ناقلان و عاملان به سنت نبوی بوده است، پس قول دوم به واقعیت نزدیک تر است، بنابر این تاریخ پیدایش اصطلاح اهل سنت درزمان خلفای عباسی بوده است.
 
پی نوشتها:

(1). مجمع الزوائد، ج 9، ص 131؛ کنوز الحقائق، ص 188، الاستیعاب، ج 2، ص 457.

(2). صواعق المحرقة، ص 93؛ مجمع الزوائد، ج 9، ص 131.

(3). کنوز الحقائق، ص 92.

(4). همان، ص 82.

(5). الصواعق المحرقة، ص 96.

(6). المقالات و الفرق،ص 15.

(7). فرق و مذاهب کلامی، علی ربانی گلپایگانی ، ص173.

(8). الامین سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ج1، ص 19.

(9). سبحانی جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، لجته اداره الحوزه العلمیه، 1413ق، ج1، ص 343.

(10). اصفهانی ابو نعیم احمد بن عبدالله، حلیه الاولیاء، مصر، ج5، ص 346.