حماسه کربلا مرهون ایثار و فداکاری یاران امام حسین علیه السلام از بانوان و رجال بزرگ می باشد بدون شک بانوان نقش مهمی در نهضت عاشورا داشته و شور و حماسه این قیام مقدس را پر رنگ و جاودانه کردند. در کربلا تنها تعداد معدودی از یاران امام حسین علیه السلام همراه با همسران خویش در کربلاء حضور داشتند شاید نیمی از زنانی که در کربلا حضور داشتند از اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بوده اند. ما در این نوشتار ابتدا به اسامی ایشان سپس سایر زنهایی که بعضاً همراه با شوهران خویش در این حماسه حضور یافته اند اشاره می کنیم. 1 حضرت زینب سلام الله علیها : حضرت زینب کبری سلام الله علیها خواهر امام حسین علیه السلام می باشد این بانوی بزرگوار علاقه شدیدی به برادرش داشت بنابراین در سفر کربلا همراه حضرت بود. شوهر وی عبد الله بن جعفر در کربلا حضور نداشت. 2 ام کلثوم. نامش زینب صغری و کنیه اش ام کلثوم است. این بانوی بزرگوار فرزند علی علیه السلام و فاطمه سلام الله علیها ، همانند زینب کبری خواهر امام حسین علیه السلام است که در کربلا حضور داشته است.[1] 3 ام کلثوم (صغری): این بانوی بزرگوار دختر عبد الله بن جعفر و زینب سلام الله علیها می باشد، ولی با قاسم بن محمد بن جعفر بن ابیطالب ازدواج کرد. ام کلثوم همراه با همسرش در کربلا حضور داشت.[2] 4 فاطمه کبری سلام الله علیها : فاطمه دختر امام حسین علیه السلام می باشد. وی به اتفاق شوهرش حسن مثنی در سرزمین کربلا حضور داشتند. برخی از مورخان نام وی را فاطمه صغری نوشته اند.[3] 5 سکینه سلام الله علیها : دختر امام حسین علیه السلام مادر وی رباب نام داشت. وی بعدها با عمو زاده خود عبد الله بن حسن ازدواج کرد.[4] 6 رقیه، دیگر دختر امام حسین علیه السلام که در کربلا سه یا چهار سال بیشتر نداشت.[5] وی همراه با اسرا به شام برده شد و در خرابه شام رحلت کرد.[6] 7 ام اسحاق: وی دختر طلحه بن عبید الله و همسر امام حسن علیه السلام می باشد[7] که در حماسه کربلا حضور داشت. 8 ام الثغر: وی همسر عقیل بن ابیطالب و مادر جعفر بن ابیطالب می باشد.[8] 9 رباب بنت امرء القیس: وی همسر امام حسین علیه السلام و مادر سکینه و عبد الله می باشد وی در کربلا کشته شدن فرزندش عبد الله را به چشم دید.[9] 10 فضه نوبیه: وی از زنانی بزرگوار است که مدتی افتخار خدمت به حضرت زهرا سلام الله علیها را نیز دارد.[10] به جز بانوانی که به نحوی منتسب به اهل بیت علیهم السلام بودند، بانوانی دیگر نیز در کربلا حضور داشتند که به آنها اشاره می شود. 1 همسر زهیر بن قین. نام وی دیلم یا دلهم دختر عمرو بوده است. زهیر بن قین در ابتدا در یاری کردن امام حسین علیه السلام مردد بود بر اثر تشویق و هشدار همسرش دیلم، در راه امام حسین علیه السلام قدم نهاد و سرانجام به شهادت رسید.[11] 2 و 3 ام وهب و عروسش: ام وهب مادر وهب بن عبد الله بن عمیر کلبی می باشد. و به همراه شوهر، فرزند و عروس خود در صحنه کربلا حضور داشتند.[12] در کربلا ابتدا شوهر و فرزند این زن به شهادت رسیدند. خودش نیز بر بالین شوهرش بود که شمر به غلامش دستور داد با ستون خیمه بر سر وی بکوبد او نیز چنین کرد و آن زن به شهادت رسید.[13] 4 ام عمرو بن جناده: وی به همراه شوهر خود جنادة بن کعب و فرزندش عمرو در کربلا حضور یافتند شوهر و فرزند این زن به شهادت رسیدند. ام عمرو بعد از شهادت پسرش به سوی دشمن حمله برد و دو نفر را به هلاکت رساند. امام حسین علیه السلام وی را به خیمه برگرداند.[14] 5 فکهیه: همسر عبد الله بن اریقط وی نیز از جمله زنانی بود که در کربلا حضور داشت و همراه اسرا به شام برده شد.[15] 6 ام خلف. همسر مسلم بن عوسجه، وی همراه با شوهرش مسلم بن عوسجه در کربلا حضور داشت.[16] از جمله کتابهایی که اخیراً در این رابطه نوشته شده می توان به کتاب (چهره ها در حماسه کربلا) اشاره کرد. نتیجه گیری: در حماسه کربلا تعداد یاران و یا به تعبیری همراهان زن در لشکر امام حسین علیه السلام چندان زیاد نبوده است. عمده آنها از اهل بیت علیهم السلام بوده اند. و تنها تعداد معدودی از یاران امام حسین علیه السلام همراه با همسران خویش در این حماسه حضور داشتند. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1-حماسه سازان کربلا ،ترجمه بخشایشی پی نوشتها: [1] . دینوری، اخبار الطوال، قم، منشورات الرضی، بی تا، ص 228. [2] . مامقانی، تنقیح المقال، نجف، مکتبه الرضویه، 1350ه، ج2، ص 24. [3] . محمد بن حسن حر عاملی، اثبات الهداة، قم، ج5، ص 215. [4] . بلاذری، انساب الاشراف، بیروت، دار الفکر، ج2، ص 195. [5] . محمد امین امینی، الرکب الحسینی فی الشام، قم، مرکز الدراسات الاسلامیه، 1421ه، ج6، ص 221. [6] . همان. [7] . نشریه گلستان قرآن، مقاله (زنان کربلا)، شماره60، ص 29. [8] . همان. [9] . محمد بن طاهر سماوی، ابصار العین، قم، مرکز الدراسات الاسلامیه، 1419ه، ص 223. [10] . مجله پزشکی کوثر، مقاله (ستاره ای از آفریقا، فضه زهرا) اشرف آشوری، شماره 14، ص 77. [11] . ابن نماحلی، مثیرالاحزان، نجف، مکتبه الحیدریه، 1369ه، صفحه 33 به بعد. [12] . علامه مجلسی، بحار الانوار، بیروت مؤسسه الوفاء، 1403، ج45، ص 17. [13] . محمد بن طاهر سماوی، پیشین، ص 18. [14] . عبد الرزاق مقرم، مقتل الحسین، بی جا، دار الثقافه للطباعة و النشر، 1411 ه، ص 253. [15] . نشریه گلستان قرآن، پیشین، ص 29. [16] . همان. منبع:اندیشه قم
حماسه کربلا مرهون ایثار و فداکاری یاران امام حسین علیه السلام از بانوان و رجال بزرگ می باشد بدون شک بانوان نقش مهمی در نهضت عاشورا داشته و شور و حماسه این قیام مقدس را پر رنگ و جاودانه کردند. در کربلا تنها تعداد معدودی از یاران امام حسین علیه السلام همراه با همسران خویش در کربلاء حضور داشتند شاید نیمی از زنانی که در کربلا حضور داشتند از اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بوده اند. ما در این نوشتار ابتدا به اسامی ایشان سپس سایر زنهایی که بعضاً همراه با شوهران خویش در این حماسه حضور یافته اند اشاره می کنیم.
1 حضرت زینب سلام الله علیها : حضرت زینب کبری سلام الله علیها خواهر امام حسین علیه السلام می باشد این بانوی بزرگوار علاقه شدیدی به برادرش داشت بنابراین در سفر کربلا همراه حضرت بود. شوهر وی عبد الله بن جعفر در کربلا حضور نداشت.
2 ام کلثوم. نامش زینب صغری و کنیه اش ام کلثوم است. این بانوی بزرگوار فرزند علی علیه السلام و فاطمه سلام الله علیها ، همانند زینب کبری خواهر امام حسین علیه السلام است که در کربلا حضور داشته است.[1]
3 ام کلثوم (صغری): این بانوی بزرگوار دختر عبد الله بن جعفر و زینب سلام الله علیها می باشد، ولی با قاسم بن محمد بن جعفر بن ابیطالب ازدواج کرد. ام کلثوم همراه با همسرش در کربلا حضور داشت.[2]
4 فاطمه کبری سلام الله علیها : فاطمه دختر امام حسین علیه السلام می باشد. وی به اتفاق شوهرش حسن مثنی در سرزمین کربلا حضور داشتند. برخی از مورخان نام وی را فاطمه صغری نوشته اند.[3]
5 سکینه سلام الله علیها : دختر امام حسین علیه السلام مادر وی رباب نام داشت. وی بعدها با عمو زاده خود عبد الله بن حسن ازدواج کرد.[4]
6 رقیه، دیگر دختر امام حسین علیه السلام که در کربلا سه یا چهار سال بیشتر نداشت.[5] وی همراه با اسرا به شام برده شد و در خرابه شام رحلت کرد.[6]
7 ام اسحاق: وی دختر طلحه بن عبید الله و همسر امام حسن علیه السلام می باشد[7] که در حماسه کربلا حضور داشت.
8 ام الثغر: وی همسر عقیل بن ابیطالب و مادر جعفر بن ابیطالب می باشد.[8]
9 رباب بنت امرء القیس: وی همسر امام حسین علیه السلام و مادر سکینه و عبد الله می باشد وی در کربلا کشته شدن فرزندش عبد الله را به چشم دید.[9]
10 فضه نوبیه: وی از زنانی بزرگوار است که مدتی افتخار خدمت به حضرت زهرا سلام الله علیها را نیز دارد.[10]
به جز بانوانی که به نحوی منتسب به اهل بیت علیهم السلام بودند، بانوانی دیگر نیز در کربلا حضور داشتند که به آنها اشاره می شود.
1 همسر زهیر بن قین. نام وی دیلم یا دلهم دختر عمرو بوده است. زهیر بن قین در ابتدا در یاری کردن امام حسین علیه السلام مردد بود بر اثر تشویق و هشدار همسرش دیلم، در راه امام حسین علیه السلام قدم نهاد و سرانجام به شهادت رسید.[11]
2 و 3 ام وهب و عروسش: ام وهب مادر وهب بن عبد الله بن عمیر کلبی می باشد. و به همراه شوهر، فرزند و عروس خود در صحنه کربلا حضور داشتند.[12]
در کربلا ابتدا شوهر و فرزند این زن به شهادت رسیدند. خودش نیز بر بالین شوهرش بود که شمر به غلامش دستور داد با ستون خیمه بر سر وی بکوبد او نیز چنین کرد و آن زن به شهادت رسید.[13]
4 ام عمرو بن جناده: وی به همراه شوهر خود جنادة بن کعب و فرزندش عمرو در کربلا حضور یافتند شوهر و فرزند این زن به شهادت رسیدند. ام عمرو بعد از شهادت پسرش به سوی دشمن حمله برد و دو نفر را به هلاکت رساند. امام حسین علیه السلام وی را به خیمه برگرداند.[14]
5 فکهیه: همسر عبد الله بن اریقط وی نیز از جمله زنانی بود که در کربلا حضور داشت و همراه اسرا به شام برده شد.[15]
6 ام خلف. همسر مسلم بن عوسجه، وی همراه با شوهرش مسلم بن عوسجه در کربلا حضور داشت.[16]
از جمله کتابهایی که اخیراً در این رابطه نوشته شده می توان به کتاب (چهره ها در حماسه کربلا) اشاره کرد.
نتیجه گیری: در حماسه کربلا تعداد یاران و یا به تعبیری همراهان زن در لشکر امام حسین علیه السلام چندان زیاد نبوده است. عمده آنها از اهل بیت علیهم السلام بوده اند. و تنها تعداد معدودی از یاران امام حسین علیه السلام همراه با همسران خویش در این حماسه حضور داشتند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1-حماسه سازان کربلا ،ترجمه بخشایشی
پی نوشتها:
[1] . دینوری، اخبار الطوال، قم، منشورات الرضی، بی تا، ص 228.
[2] . مامقانی، تنقیح المقال، نجف، مکتبه الرضویه، 1350ه، ج2، ص 24.
[3] . محمد بن حسن حر عاملی، اثبات الهداة، قم، ج5، ص 215.
[4] . بلاذری، انساب الاشراف، بیروت، دار الفکر، ج2، ص 195.
[5] . محمد امین امینی، الرکب الحسینی فی الشام، قم، مرکز الدراسات الاسلامیه، 1421ه، ج6، ص 221.
[6] . همان.
[7] . نشریه گلستان قرآن، مقاله (زنان کربلا)، شماره60، ص 29.
[8] . همان.
[9] . محمد بن طاهر سماوی، ابصار العین، قم، مرکز الدراسات الاسلامیه، 1419ه، ص 223.
[10] . مجله پزشکی کوثر، مقاله (ستاره ای از آفریقا، فضه زهرا) اشرف آشوری، شماره 14، ص 77.
[11] . ابن نماحلی، مثیرالاحزان، نجف، مکتبه الحیدریه، 1369ه، صفحه 33 به بعد.
[12] . علامه مجلسی، بحار الانوار، بیروت مؤسسه الوفاء، 1403، ج45، ص 17.
[13] . محمد بن طاهر سماوی، پیشین، ص 18.
[14] . عبد الرزاق مقرم، مقتل الحسین، بی جا، دار الثقافه للطباعة و النشر، 1411 ه، ص 253.
[15] . نشریه گلستان قرآن، پیشین، ص 29.
[16] . همان.
منبع:اندیشه قم
- [سایر] آیا کسانی که در سفر کربلا، امام حسین(علیه السلام) را همراهی نکردند مرتکب گناه شدند؟
- [سایر] آیا شهدای کربلا با امام حسین (ع) 72 نفر بودند یا با حُرّ که آخرین نفر بود که به امام (ع) پیوست 72 نفر شدند؟
- [سایر] آیا امام حسین(ع) خواهری به نام رقیه داشت؟ آیا او همراه امام حسین(ع) در کربلا بود؟ و آیا خواهران دیگر امام حسین؛ مثل ام کلثوم در کربلا حضور داشتند؟
- [سایر] چرا محمد حنفیه و ابن عباس با امام حسین(ع)همراهی نکردند؟
- [سایر] دلایل پراکنده شدن و عدم همراهی مردم کوفه با سفیر امام حسین چه بود؟
- [سایر] «علی بنالحسین» در زیارت عاشورا کدام یک از فرزندان امام حسین(علیه السلام) است؟
- [سایر] چند دختر از امام حسین(ع) در واقعة کربلا حاضر بودند و بطور کلی امام حسین(ع) چند دختر داشتند؟
- [سایر] آیا امام حسین درمسیر مدینه به کربلا به کوفه رفتند؟
- [سایر] پیرترین یار امام حسین ع در کربلا که بود؟
- [سایر] چه صفاتی از امام حسین(علیه السلام) در روز عاشورا ظهور کرد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر نذر کند که به زیارت یکی از امامان مثلا به زیارت حضرت اباعبدالله(علیه السلام) مشرف شود، چنانچه به زیارت امام دیگر برود کافی نیست و اگر بواسطه عذری نتواند آن امام را زیارت کند چیزی بر او واجب نیست.
- [آیت الله سبحانی] خوردن خاک و گِل حرام است، ولی خوردن کمی از تربت پاک حضرت سیّدالشهداء امام حسین(علیه السلام) که از قبر شریف اخذ شود (کمتر از یک نخود) به قصد شفاء اشکال ندارد و همچنین گل داغستان و گل ارمنی که برای معالجه می خورند در صورتی که علاج منحصر به آن باشد جایز است.
- [آیت الله سبحانی] اگر نذر کند که به زیارت یکی از امامان مثلاً به زیارت حضرت اباعبدالله(علیه السلام)مشرف شود، چنانچه به زیارت امام دیگر برود کافی نیست و اگر به واسطه عذری نتواند آن امام را زیارت کند چیزی بر او واجب نیست.
- [آیت الله بروجردی] اگر نذر کند که به زیارت یکی از امامان مثلاً به زیارت حضرت اباعبدالله عَلَیْهِ السَّلَام مشّرف شود، چنانچه به زیارت امام دیگر برود کافی نیست و اگر به واسطهی عذری نتواند آن امام را زیارت کند، چیزی بر او واجب نیست.
- [آیت الله مکارم شیرازی] خوردن خاک و گل حرام است، ولی خوردن کمی از تربت پاک حضرت سیدالشهداء امام حسین(علیه السلام) (کمتر از یک نخود) به قصد شفاء اشکال ندارد و همچنین گل داغستان و گل ارمنی که برای معالجه می خورند در صورتی که علاج منحصر به آن باشد جایز است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه نذر کند به زیارت یکی از امامان مثلاً به زیارت حضرت امام حسین(علیه السلام) مشرف شود، اگر به زیارت امام دیگری برود کافی نیست و هرگاه به واسطه عذری نتواند آن امام را زیارت کند چیزی بر او نیست.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . در آشامیدن آب، چند چیز مستحب است: اول آب را به طور مکیدن بیاشامد. دوم در روز، ایستاده آب بخورد. سوم پیش از آشامیدن آب (بِسْمِ الله) و بعد از آن (اَلْحَمْدُ لله) بگوید. چهارم به سه نفس آب بیاشامد. پنجم از روی میل آب بیاشامد. ششم بعد از آشامیدن آب، حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام و اهل بیت بزرگوارش را یاد کند، و قاتلان آن حضرت را لعنت نماید.
- [آیت الله مظاهری] مکروه است که در گریه بر میّت صدا را خیلی بلند کنند. ______ 1) آیا تو بر پیمانی - که با آن ما را ترک کردی - وفاداری؟ پیمان بر شهادت به اینکه نیست خدایی غیر از خداوند متعال، او که یکتاست و شریکی برای او نیست و به اینکه محمد صلی الله علیه وآله وسلم بنده و رسول اوست و سید پیامبران و خاتم آنان است و به اینکه علی علیه السلام امیر مومنان و سید امامان و امامی است که خداوند متعال، فرمانبرداری از او را بر همه عالمیان واجب فرموده است و به اینکه حسن و حسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و قائم آل محمد - که درودهای خداوند بر آنان باد - امامان مومنان و حجّتهای خداوند بر همه خلائق و امامان تو هستند، که پیشروان هدایت و نیکوکاری هستند. 2) هنگامی که دو فرشته نزدیک به خداوند (نکیر و منکر) که فرستادگان از جانب خدای متعالند، به سوی تو آمدند و از تو در مورد خدایت و پیامبرت و دینت و کتابت و قبلهات و امامانت سوال کردند،پس نترس و اندوهگین نشو و در جواب آنان بگو: خداوند، پروردگار من و محمد صلی الله علیه وآله وسلم، پیامبر من و اسلام، دین من و قرآن، کتاب من و کعبه، قبله من و امیر مومنان علی بن ابی طالب، امام من و حسن بن علی، امام من و حسین بن علی، امام من و زین العابدین، امام من و محمد باقر، امام من و جعفر صادق، امام من، و موسی کاظم، امام من و علی رضا، امام من و محمد جواد امام من و علی هادی، امام من و حسن عسکری، امام من و حجّت منتظَر، امام من میباشند، اینان - که درودهای خداوند بر آنان باد - امامان و سروران و رهبران و شفیعان من میباشند، در دنیا و آخرت به آنان دوستی میورزم و از دشمنان آنان دوری میجویم، سپس بدان ای فلان فرزند فلان. 3) بدرستی که خداوند متعال، بهترین پروردگار و محمد صلی الله علیه وآله وسلم، بهترین پیامبر و امیر مومنان علی بن ابی طالب و فرزندان معصوم او یعنی دوازده امام، بهترین امامان هستند و آنچه را محمد صلی الله علیه وآله وسلم آورده است حقّ است و مرگ حقّ است و سوال منکر و نکیر در قبر حقّ است و برانگیخته شدن (برای روز قیامت)، حقّ است و رستاخیز، حقّ است و صراط، حقّ است و میزان (اعمال)، حقّ است و تطایر کتب، حقّ است و بهشت، حقّ است و جهنم، حقّ است و آن ساعت معهود (روز قیامت)، خواهد آمد و هیچ تردیدی در آن نیست و به تحقیق خداوند متعال کسانی را، که در قبرها هستند، بر خواهد انگیخت. 4) خداوند تو را بر قول ثابت، پایدار فرماید و به راه مستقیم هدایت فرماید و بین تو و امامان تو در جایگاهی از رحمتش، شناخت ایجاد فرماید. 5) خداوندا زمین را از دو پهلوی او گشاده گردان و روح او را بسوی خودت بالا بر و او را با برهانی از خودت روبرو گردان، خداوندا (درخواست میکنیم)عفو تو را، عفو تو را. 6) خداوندا زمین را از دو پهلوی او گشاده گردان و روح او را بسوی خودت بالا بر و او را از جانب خودت با رضوان روبرو کن و قبر او را از بخشایش خودت آرام فرما، رحمتی که بوسیله آن از مهربانی هر کس دیگری بی نیاز گردد.
- [آیت الله نوری همدانی] اذان هیجده جمله است : اللهً اکبرُ چهار مرتبه اشهدً ان لا الهَ الا اللهً ، اشهدً انّ محّمداً رسولً اللهِ ، حیّ علی الصلاهِ، حیَّ علی الفلاحِ ، حیّ علی خیرِ العملِ ، الله اکبرُ ، لا الهَ الا اللهً هر یک دو مرتبه ، و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه الله اکبرُ از اول اذان و یک مرتبه لا اِلَه الّا اللهً از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حیّ علی خیرِ العملِ باید دو مرتبه قد قامتِ الصلاهً اضافه نمود .
- [آیت الله جوادی آملی] .اذان, هجده جمله است : (االله اکبر ) چهار مرتبه، (أشهد أن لا إله الاّ االله )، (أشهد أنّ محمداً رسول االله )، (حیّ علی الصلاة )، (حیّ علی الفلاح)، (حیّ علی خیر العمل )، (االله اکبر )، (لا إله الاّ االله )، هر کدام دو مرتبه، و اقامه , هفده جمله است : دو مرتبه (االله اکبر )، از اول اذان و یک مرتبه (لا إله الاّ االله ) از آخر آن , کم می شود و دو مرتبه (قد قامت الصلاة ) بعد از (حیّ علی خیر العمل) افزوده میشود.