وجه تسمیه القاب حضرت زهرا علیها السلام چیست؟

در آیین پر شکوه اسلام در مورد انتخاب نام زیبا و خوش آهنگ و معنی دار، سفارش و تأکید بسیار شده است. این امر را نه تنها برعهده پدر و مادر گذاشته بلکه داشتن نام و لقب پسندیده را یکی از حقوق مشروع فرزندان به حساب می آورد، با توجه به چنین زمینه ای در اسلام، به هر کدام از اسامی و القاب حضرت زهرا علیها السلام که توجه شود علاوه بر معانی زیبا و پسندیده، دارای نکات آموزنده و هدفی ارزنده هم بوده است.
در اینجا باید توجه به این مطلب داشته باشیم که لقب و کنیه در ادبیات عرب نقش خاصی دارد. زیرا در واقع، وسیله یا عاملی است که توصیف و تشخیص خصوصیات اخلاقی و روحی هر فرد را نشان می دهد. و از سوی دیگر در آن روزها مسأله لقب و کنیه و نام افراد از اهمیت به خصوص و حسّاسی برخوردار بوده است.
بنابراین تعمق در نام فاطمه (سلام الله علیها) و سایر القاب حضرت، ما را با ابعاد مختلف شخصیت زهرای اطهر(س) آشنا می سازد که به بررسی کوتاه القاب آن بزرگ بانوی اسلام می پردازیم.
امام صادق علیه السلام می فرماید: (حضرت فاطمه را نه نام است: فاطمه، صدیقه، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، محدثه، زهرا.[1]
1) فاطمه: پیش از ظهور اسلام سه تن از زنان بدین نام موسوم بوده اند که در اسلام به فواطم مشهورند: فاطمه دختر اسد بن هاشم و فاطمه دختر عتیه بن ربیعه و فاطمه دختر عمر بن عائذ. فاطمه وصفی است که از مصدر فطم و فطم در زبان عرب به معنای بریدن، قطع کردن و جدا شدن آمده است. شیخ صدوق در خصال صدوق و امالی در توضیح نام مبارک فاطمه از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند که: بدان جهت او را فاطمه گفتند که او از شرک و شرور و بدیها جدا شده و بریده است.[2] و همچنین در جای دیگر فاطمه و شیعیانش را از جهنم بریده شده معرفی می نمایند.[3]
2) صدیقه: صدیقه یعنی بسیار راستگو. کسی که در راستگویی کامل است و هرگز دروغ نگفته است و سخن خود را بعمل خود تصدیق می نماید نمونه و مظهر اعلای چنین شخصیتی است و مَثَل روشن صدیقه بودن است صدق در رفتار و گفتار از مراحل عالیه ایمان و صفای نفس و دل است به طوری که دارندگان چنین خصوصیتی از امتیازات ویژه ای برخوردار است و در ردیف انبیای الهی توصیف شده اند.[4]
3) مبارکه: برکت یعنی نمو و سعادت و افزایش. راغب در توضیح این کلمه می نویسد: جایی که خیر الهی به صورتی که قابل نگهداری و شمارش و اندازه گیری و محدود کردن نباشد و هر کس به آن بنگرد فزونی محسوس در آن خیر بیند، گویند در آن برکت است و مبارک است.[5]
برکت، رشد و نمو، سعادت و هر آنچه خیر خوبی است، همه و همه را خداوند متعال در نسل پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) قرار داد و این همه را نیز منحصر و مخصوص به وجود مبارک زهرای اطهر و سلاله پاک و ذریه او قرار داد. لذا بخاطر همین برکات که نمونه بارز آن فرزندان آن حضرت هستند آن حضرت را مبارکه لقب دادند.
4) طاهره: طاهره یعنی پاک و پاکیزه از هر پلیدی و زشتی، امام باقر علیه السلام به نقل از پدران بزرگوارش علیهم السلام می فرماید: فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله بدین جهت طاهر نامیده شد که از هر پلیدی پاکیزه بود.[6] شخصیت حضرت زهرا علیها السلام نمونه بارز اهل بیت در آیه شریفه تطهیر است.
5) زکیه: مشتق از زکات است که به معنای نمو و زیادتی و برکت است که از برکت الهی حاصل شده لذا آن حضرت زکیه مبارکه هستند که این برکت و فزونی همراه با برکت هم در دنیا و هم در آخرت می باشد.[7]
6) مرضیه: درجه مرضیین در نزد پروردگار درجه ای عالی است و چه کم و اندکند از بندگان خدا که مورد رضای حق قرار گرفته اند و مسلّما قرار گرفتن در زمره افراد مرضیّ به خاطر عدالت ورزیدن و استقامت و پایمردی انجام پذیر است. و از جمله کسانی که به این درجه و مقام بزرگ نائل شده اند حضرت زهرا سلام الله علیها است.
7) محدثه: اسحاق بن جعفر می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که فرمود: ملائکه از آسمان فرود می آمدند و مانند حضرت مریم دختر عمران با فاطمه سخن می گفتند و فاطمه هم با آنها سخن می گفت.[8] به همین خاطر لقب محدثه یکی از القاب حضرت فاطمه علیها السلام می باشد.
8) زهرا: زهرا در لغت به معنای درخشنده و روشن و این لقب از هر جهت برازنده این بانوی پاک است زیرا او چهره درخشان زن مسلمان، فروغ تابان معرفت و نمونه روشن پرهیزگاری و خداپرستی است. این درخشندگی به ساعتی مخصوص و روزی معین اختصاص ندارد، از آن روز که وظیفه خود را تعهد کرد تا امروز و برای همیشه چون گوهری بر پیشانی تربیت اسلامی می درخشد. به هر صورت مقام و منزلت حضرت زهرا علیها السلام آنقدر بلند است که تنها بخشی از مقام و منزلت او را در قالب القاب می توان شناخت.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 پژوهشی پیرامون القاب و اسامی حضرت زهرا سلام الله علیها، علیرضا سبحانی نسب.
2 نامها و القاب فاطمه زهرا سلام الله علیها، لاهیجی.
3 زندگانی حضرت زهرا سلام الله علیها، محمد عبده.

پی نوشتها:
[1] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، ج43.
[2] . جلاء العیون، ج1، ص125.
[3] . بحارالانوار، ج43، ص211.
[4] . نساء/ 68؛ مریم/ 39 و 56.
[5] . مفردات، راغب اصفهانی، بیروت، ص119.
[6] . بحارالانوار، ج43، ص19.
[7] . مفردات، ص388.
[8] . بحارالانوار، ج43، ص87.
منبع: اندیشه قم