منظور از جنگ های فجّار که در عصر جاهلیت به وقوع می پیوست، چه جنگ هایی بوده است و آیا پیامبر- صلی الله علیه و آله – در آن شرکت داشته اند؟

جنگ های فجار به کسر فاء بر وزن قتال به این جهت فجار نامیده شد که اعراب در این جنگ ها از روی فسق و فجور و معصیت در ماه های حرام که خون ریزی در آن ها ممنوع است با یکدیگر درگیر شده به کشتار و خونریزی می پرداختند.[1] تعداد جنگ های فجار چهار جنگ بود: فجار اوّل با عنوان فجار الرجل و فجار دوّم به فجار الریاح و فجار سوّم با عنوان فجار المرأة القیسیة و چهارم که از بزرگترین جنگ های فجار بود، فجار البراض نام داشت.[2] ابن فارس در مورد یوم الفجار می نویسد: یوم الفجار از روزهایی بود که عرب در آن حرمت را زیر پا می نهاد و آن را حلال می شمرد.[3] ابن منظور نیز از جوهری نقل می کند که بدین جهت این جنگ ها را فجار نامیدند که این جنگ ها در ماه حرام واقع شد و چون در این ماه ها جنگ کردند گفتند ما مرتکب معصیت فجور شدیم و از این رو این جنگ ها با عنوان فجار معروف گشت.[4] ابوالفرج اصفهانی نقل می کند که درمیان عرب چهار جنگ فجار نامیده شدند و درآن برخی از امور که حرام بود حلال و حرمت آن شکسته شد. جنگ فجار اوّل میان قبیله کنانه و قبیله هوازن در ماه رجب که از ماه های حرام است در بازار عکاظ روی داد. فجار دوّم میان قریش و هوازن، فجار سوم میان کنانه و هوازن و فجار چهارم میان قریش و کنانه از طرفی و هوازن و قیس عیلان از طرف دیگر اتفاق افتاد.[5]
در جنگ فجار که میان قریش و کنانه در گرفت، ابوطالب از شرکت خود و بنی هاشم در جنگ امتناع ورزید و گفت: انجام این جنگ موجب ظلم و ستم و عدم رعایت حرمت ماه حرام است و من و هیچ یک از خاندان من در آن شرکت نمی کنیم.[6]
تاریخ نویسان، شرکت دراین جنگ یعنی جنگ فجار را به رسول خدا صلی الله علیه و آله نسبت دادند و نوشتند آن حضرت در سن بیست سالگی در این جنگ شرکت کردند.[7] سید جعفر مرتضی عاملی در کتاب (الصحیح من سیرة النبی الاعظم) می نویسد: نمی توان صحت و درستی حضور رسول خدا صلی الله علیه و آله در جنگ فجار را ثابت کرد و حتی دلایل و قراینی وجود دارد که حضور آن حضرت در جنگ فجار را ردّ می کند. دلیل اوّل این است که جنگ فجار در ماه حرام اتفاق افتاده و شخصیت های بزرگواری چون ابوطالب و رسول خدا صلی الله علیه و آله کسانی نبودند که حرمت ماه های حرام را هتک کنند؛ زیرا جلالت مقام هر دو مقتضی انجام چنین ارتکاباتی نیست. دلیل دوم آن است که چنان چه روایت شده و یعقوبی نقل می کند، ابوطالب از شرکت در جنگ فجار امتناع ورزید و گفت: شرکت در این جنگ ظلم و قطع رحم و زیر پا نهادن حرمت ماه حرام است و... .
دلیل سوّم اختلاف نقل ها در مورد نقش حضرت رسول- صلی الله علیه و آله - در جنگ فجار و وجود تناقضات در این نقل هاست.[8]
ابن اثیر در کتاب الکامل فی التاریخ جنگ فجار اوّل و دوّمی غیر از این جنگ ها برای انصار نقل می کند. طبق این نقل فجار اوّل میان دو قبیله اوس و خزرج در مدینه روی داد و به این دلیل فجار نامیده شد که در آن فرزندان پسر را از روی مکر و حیله به قتل رساندند. فجار دوّم انصار در مدینه بدین دلیل فجار نامیده شد که قبیله خزرج در مدینه فرزندان پسر یهودیان بنی نضیر و بنی قریظه را به جهت آن که با قبیله اوس بر ضد خزرج هم پیمان شده بودند کشتند.[9]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 تاریخ اسلام، محمد ابراهیم آیتی.
2 تاریخ اسلام، غلامحسین زرگری نژاد.
3- سیره صحیح پیامبر اسلام،ترجمه دکتر سپهری
4- فروغ ابدیت،آیه الله ،سبحانی.

پی نوشتها:
[1]. مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، بیروت، دارصعب، ص179.
[2]. همان.
[3]. ابن فارس، احمد بن فارس بن زکریا، معجم مقاییس اللغة، قم، مکتبة الاعلام الاسلامی، 1404ق، ص476.
[4]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، نشر ادب الحوزة، 1405ق، ج5، ص48.
[5]. یوسفی، محمد هادی، موسوعة التاریخ الاسلامی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1417ق، ج1، ص301 -304.
[6]. حلبی، علی بن برهان، السیرة الحلبیة، بیروت، دارالمعرفة، 1400ق، ج1، ص210 207.
[7]. ابن هشام، عبد الملک، السیرة النبویة، قاهرة، مکتبه محمد علی صبیح و اولاده، 1963م، ج1، ص119 120؛ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، السیرة النبویة، بیروت، دارالمعرفة، 1976م، ج1، ص255 تا 257؛ همو، البدایة و النهایة، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اوّل، 1988م، ج2، ص353 354؛ مسعودی، پیشین، ص179.
[8]. عاملی، سید جعفر مرتضی ، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، بیروت، دارالهادی، 1995م، چاپ چهارم، ج2، ص137 140.
[9]. ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، 1966م،ج1، ص676 679.
منبع: اندیشه قم