آیا بعد از زمان پیامبر(صلی الله علیه وآله) به کلّی باب ارتباط با خدا مسدود شد یا فقط باب وحی مسدود شده است؟

برای روشن شدن جواب، در آغاز انواع ارتباط انسان با خدا را بیان می‌کنیم:
1- وحی: رابطه خاصی است بین خداوند و انبیا، برخی از علما فرموده‌اند وحی نوعی سخن گفتن خداوند است با اشخاصی که نبی می‌باشند. پس وحی متوقف بر نبوت است.[1]
2- الهام: رابطه‌ای است بین انسان و خداوند شبیه وحی؛ ولی شرط نبوت در آن نیست. هر چند فرق الهام و وحی قابل ادراک نیست.[2] یک نوعی از الهام تحدیث است، محدث کسی است که صدای فرشته را می‌شنود ولی چیزی را نمی‌بیند (المحدث یسمع الصوت ولا یری شیئاً).
3- کشف و شهود: از طریق روح و بر اثر صفا و کمال معنوی به دست می‌آید .
با ختم نبوّت فقط باب نبوّت؛ یعنی پیامبری مسدود می‌شود؛ ولی راه‌های دیگر، همچنان برای بشر باز است. از آن جهت که با آمدن دین خاتم زمینه رشد معنوی بیشتری برای بشر فراهم شده است. امکان ارتباط از طریق غیر وحی بیشتر شده است. دلیل مدعای فوق را می‌توان چنین برشمرد:
1- وجود محدث بلکه محدّث‌ها در بین بشر: شیعه و سنی اتفاق دارند که باید بعد از پیامبر(ص) انسان محدث وجود داشته باشد، منتهی در مصداق آن بحث است آنها امثال عمر را محدّث می‌دانند؛[3] ولی شیعیان می‌گویند: ائمه اطهار(ع) همگی دانشمند، راستگو، دارای فهم خدادادی و محدث بودند (الائمة علماءٌ صادقون مفهمون محدّثون)؛[4] زیرا ائمه(ع) اوصیای پیامبرند، و اوصیای پیامبر همه باید محدث باشند. (اِنَّ اَوْصیاءَ محمد(ص)محدثّون)،[5] چنانکه علی(ع) محدِّث بود (کان علی محدّثٌ)[6] و فاطمه زهرا(س) نیز دارای این مرتبه و هم سخن فرشته بود.[7] ملاصدرا در این رابطه می‌گوید: (اگر با ختم شدن نبوت (وحی) قطع شده است، باب الهام و اشراق و راهنمائی‌های غیبی الهی قطع نشده و نخواهد شد.)[8] شهید مطهری هم می‌فرماید: (با ختم نبوت باب پیامبری مسدود شد؛ اما باب کشف و شهود و الهام مسدود نشد.)[9]
2- وجود کشف و شهود در بین بشر: اولا به این جهت که ارتباط و اتصال معنوی با جهان غیب و ماوراء طبیعت از مختصات پیامبران نیست تا با ختم نبوت هرگونه رابطه معنوی و روحانی قطع گردد؛ زیرا ارتباط معنوی و کشف و شهود برای ائمه(ع) و نیز برای کسانی که در درجات اعلای ایمان باشند امکان پذیر است.
ثانیاً: آیات و روایات بسیاری دلالت دارند، که ارتباط با عالم ملکوت، از طریق کشف و شهود، با شرائطی که بیان شده است، برای همه ممکن است. کلام بزرگان و بعضی از وقایع تاریخی ادعای ما را تأیید می‌کند، که به نمونه‌هایی از آنها اشاه می‌شود:

الف) آیات قرآن
1- قرآن می‌فرماید: (اگر اهل تقوی باشید خدای بزرگ در وجود شما دیده بصیرت قرار می‌دهد که با آن حق را از باطل، تمییز دهید.)[10]
2- و نیز می‌فرماید: (کسانی که در راه ما مجاهدت و کوشش کنند ما آنان را به راه‌های خود، راهنمایی می‌کنیم.)[11] دو آیه بالا فراگیر است، تمام زمان‌ها و مکان‌ها و هر فردی را با شرائط ذکر شده شامل می‌شود و از آن هیچ اختصاصی نسبت به انبیاء فهمیده نمی‌شود.
3- و نیز می‌فرماید: چرا در ملکوت آسمانها و زمین و هر چه خدا آفریده ننگرند [و نیندیشند] که شاید اجلشان نزدیک شده باشد. راستی پس از قرآن کدام سخن را باور میکنند.[12] و ملکوت آسمان‌ها همان چهره‌ای غیبی آسمان‌ها است، بر خلاف ملک که چهره ظاهری آسمانهاست، و این که از مردم خواسته می‌شود به ملکوت آسمان ها بنگرند معلوم می‌شود که ارتباط با عالم غیب ممکن است.

ب) روایات
1- پیامبر اسلام فرمود: (هر کس چهل روز با اخلاص خدا را عبادت کند خداوند چشمه‌های حکمت را از دل او بر زبانش جاری خواهد ساخت.)[13]
2- در حدیث معراج آمده است (هنگامی که بنده من به من محبّت پیدا کرد محبّتی که محبّت دیگران را از دل او ببرد; من هم او را دوست خواهم داشت و چشم دل او را باز خواهم کرد و گاه و بیگاه دل او را متوجه خود خواهم ساخت تا گفت و گوی با سایرین و مجالست با آنان را قطع کند و همیشه با من باشد.)[14]
3- پیامبر اسلام(ص) فرمود: (اگر لشکر شیطان اطراف قلوب بنی آدم را احاطه نمی‌کردند آنان حقایق ملکوت آسمان‌ها و زمین را مشاهده می‌نمودند)[15]
4- امام علی (ع) می‌فرماید: همانا خدای سبحان و بزرگ یاد خود را روشنی بخش دل‌ها قرار داد، تا گوش پس از ناشنوایی بشنود و چشم پس از کم نوری بنگرد، و انسان پس از دشمنی رام گردد، خداوند که نعمت‌های او گرانقدر است، در دوران‌های مختلف روزگار، و در دوران جدایی از رسالت (تا آمدن پیامبری پس از پیامبر دیگر) بندگانی داشته که با آنان در گوش جانشان زمزمه می‌کرد، و در درون عقلشان با آنان سخن می‌گفت. آنان چراغ هدایت را با نور بیداری در گوش‌ها و دیده‌ها و دل‌ها بر‌می‌افروختند، روزهای خدایی را به یاد می‌آوردند و مردم را از جلال و بزرگی خدا می‌ترساندند.[16]
و در روایت دیگر می‌خوانیم (افراد پرهیزگار در پرتو اجتناب از گناه و انجام فرائض و مستحبات به مقامی می رسند که گوش و چشم و دست آنان از نفوذ خاصی برخوردار می‌گردند، اگر خدا را بخوانند پاسخ می‌شنوند و هر چه بخواهند داده می‌شوند.)[17]
تمامی روایات ذکر شده به خوبی دلالت دارند که از طریق ارتباط با ملکوت کشف و شهود برای همیشه و برای هر کس که دارای شرائط لازم باشد باز است.

ج: کلام بعضی از بزرگان
1- استاد مطهری می‌گوید: (ممکن است بشری از لحاظ صفا و کمال و معنویت به مقامی برسد که به قول عرفا یک سلسله مکاشفات برای او رخ می‌دهد، و حقایقی از طریق (الهام و) علم الهامی به او ارائه داده می‌شود؛ ولی او مأمور به دعوت مردم نیست.[18] حضرت امیر می‌فرماید: (همیشه در دنیا، افرادی هستند که خداوند، در باطن و ضمیرشان با آنها حرف می‌زند.)[19]
2- یکی از شاگردان رجبعلی خیاط می‌گوید: از مرحوم حاج مقدس پرسیدم که این حدیث از پیامبر(ص) است که می‌فرمود: (لو لا ان الشیطان یحومون علی قلوب بنی آدم لنظُروا الی الملکوت)[20] ایشان پاسخ داد آری، گفتم: شما ملکوت آسمان‌ها و زمین را می‌بینی؟ پاسخ داد: خیر. ولی (شیخ رجبعلی خیاط) می‌بیند.[21]
نتیجه این شد که با ختم نبوت، و انسداد وحی، راه الهام و اشراق و کشف و شهود، بر روی بشر بسته نمی‌شود، بلکه برای همیشه باز است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. خاتمیت، استاد مرتضی مطهری، ص 39 40. و ختم نبوت استاد.
2. خاتمیت، استاد سبحانی، ص 142 148.
3. سیر و سلوک منسوب به بحر العلوم، سید مهدی طباطبائی، تمام کتاب.

پی نوشتها:
[1] . مظفر، محمد رضا، بدایة المعارف الالهیّة، شرح از سید محسن خرازی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ اول، ج 1، ص 211.
[2] . خرازی، بدایة المعارف الالهیه، همان، ص 211.
[3] . امینی، عبدالحسین، فاطمه زهرا(س)، تهران، انتشارات استقلال، چاپ اول، 1376، ص 224.
[4] . همان، ص 231.
[5] . سبحانی، جعفر، خاتمیت، ترجمه رضا استادی، تهران، انتشارات سید الشهداء، چاپ اول، 1369، ص 146، به نقل از: کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج1، ص270.
[6] . همان.
[7] . امینی، فاطمه زهرا(س)، همان، ص 223.
[8] . سبحانی، جعفر، خاتمیت، همان، ص 146، به نقل از مفاتیح الغیب، ص 12.
[9] . مطهری، مرتضی، خاتمیت، تهران، انتشارات صدرا، چاپ اول، 1366، ص 39.
[10] . انفال/ 29 .
[11] . عنکبوت/ 69 .
[12] . اعراف/ 185.
[13] . قمی، شیخ عباس، سفینة البحار، ج 1، ص 54؛ و عیون اخبار الرضا، ص 258، کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج 2، ص 16؛ و احیاء العلوم، ج 4، ص322.
[14] . دیلمی، حسن بن ابی الحسن، ارشاد القلوب، قم، انتشارات شریف رضی، اول، 1412ه.ق، ص 186.
[15] . نراقی، ملا احمد، معراج السعاده، قم، انتشارات هجرت، چاپ سوم، 1375، ص 118؛ و مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 70، ص 59، حدیث 39.
[16] . نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، خ 222.
[17] . حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ج 3، ص 53، حدیث 6.
[18] . مطهری، مرتضی، خاتمیت، همان، ص 39 .
[19] . نهج البلاغه فیض الاسلام، خطبه 220.
[20] . اگر لشگر شیطان اطراف قلوب بنی آدم را احاطه نمی‌کرند آنان حقایق ملکوت آسمان‌ها و زمین‌ها را مشاهده می‌کردند.
[21] . محمدی ری شهری، کیمیای محبت، یادنامه رجبعلی خیاط دار الحدیث، چاپ سوم، 1378، ص 96.
منبع: اندیشه قم