استرداد
بازپس گرفتن را استرداد گویند. از آن در بسیاری از باب‌های عقود مانند تجارت، ودیعه، عاریه، اجاره و هبه و در برخی باب‌های احکام مانند غصب، لقطه و ارث سخن گفته شده است.
آیا در مدّت اجاره، مورد اجاره در ید مستأجر امانت محسوب می شود؟ در این صورت، آیا می توان آن را پس از انقضای مدّت اجاره تحت عنوان استرداد امانت مطالبه نمود؟
در این مدّت به منزله امانت است، و بعد از پایان مدّت باید به مالک اصلی یا وکیل او بازگردانده شود.
در این مدّت به منزله امانت است، و بعد از پایان مدّت باید به مالک اصلی یا وکیل او بازگردانده شود.
عنوان سوال:
آیا در مدّت اجاره، مورد اجاره در ید مستأجر امانت محسوب می شود؟ در این صورت، آیا می توان آن را پس از انقضای مدّت اجاره تحت عنوان استرداد امانت مطالبه نمود؟
پاسخ:
در این مدّت به منزله امانت است، و بعد از پایان مدّت باید به مالک اصلی یا وکیل او بازگردانده شود.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- تصرّف مستأجر بعد از انقضای مدّت اجاره و بدون رضایت مالک در مغازه یا ساختمان مسکونی چه حکمی دارد؟ با این که در قانون مدنی نظام اسلامی اگر مؤجر نیاز شخصی نداشته باشد حقّ را در تصرّف به مستأجر می دهند و لو مالک رضایت نداشته باشد.
- ملکی را شخصی غصب کرده است و آن را بنا کرده است می توان به عنوان مستأجر ملک را اجاره نمایم؟
- ملکی را شخصی غصب کرده است و آن را بنا کرده است می توان به عنوان مستأجر ملک را اجاره نمایم؟
- شخصی، قطعه زمین موقوفه ای را از متولّی اجاره می کند، بعد از اجاره، قسمتی از زمینهای موات حریم آن رانیز احیا می کند. آیا متولّی می تواند زمین مزبور را که مستأجر احیا کرده است جزء وقف محسوب دارد یا مستأجر مالک آن می شود؟
- اگر ولیّ دم در قتل عمد مطالبه دیه کند، و قاتل حاضر به پرداخت آن نشود، آیا می توان او را به پرداخت دیه محکوم نمود؟
- الف) آیا ربودن منافع، سرقت است و مجازات دارد؟ مثلا فردی اتومبیل اجاره ای را در حرز قرار دهد، و دیگری آن را برباید، اگر مالک اتومبیل شکایت نکند، آیا مستأجر حقّ شکایت و مطالبه مال مسروقه را دارد؟ ب) آیا ربودن حقّ، سرقت محسوب می گردد و مثل اموال مجازات دارد؟ مثلا فرد (الف)، از فرد (ب) تلفن همراهی اجاره می کند تا به مدّت یک ماه از آن استفاده کند، و ده هزار تومان اجاره دهد. و فرد (ج) این فایده را از فرد (الف) می رباید. یعنی قصد سرقت عین (تلفن همراه) را نداشته بلکه می خواسته یک ماه از آن استفاده کند، سپس آن را به صاحبش بر می گرداند. آیا عمل فرد (ج)، سرقت حقّ مستأجر به حساب می آید و مجازات دارد؟
- الف) آیا ربودن منافع، سرقت است و مجازات دارد؟ مثلا فردی اتومبیل اجاره ای را در حرز قرار دهد، و دیگری آن را برباید، اگر مالک اتومبیل شکایت نکند، آیا مستأجر حقّ شکایت و مطالبه مال مسروقه را دارد؟ ب) آیا ربودن حقّ، سرقت محسوب می گردد و مثل اموال مجازات دارد؟ مثلا فرد (الف)، از فرد (ب) تلفن همراهی اجاره می کند تا به مدّت یک ماه از آن استفاده کند، و ده هزار تومان اجاره دهد. و فرد (ج) این فایده را از فرد (الف) می رباید. یعنی قصد سرقت عین (تلفن همراه) را نداشته بلکه می خواسته یک ماه از آن استفاده کند، سپس آن را به صاحبش بر می گرداند. آیا عمل فرد (ج)، سرقت حقّ مستأجر به حساب می آید و مجازات دارد؟
- الف) آیا ربودن منافع، سرقت است و مجازات دارد؟ مثلا فردی اتومبیل اجاره ای را در حرز قرار دهد، و دیگری آن را برباید، اگر مالک اتومبیل شکایت نکند، آیا مستأجر حقّ شکایت و مطالبه مال مسروقه را دارد؟ ب) آیا ربودن حقّ، سرقت محسوب می گردد و مثل اموال مجازات دارد؟ مثلا فرد (الف)، از فرد (ب) تلفن همراهی اجاره می کند تا به مدّت یک ماه از آن استفاده کند، و ده هزار تومان اجاره دهد. و فرد (ج) این فایده را از فرد (الف) می رباید. یعنی قصد سرقت عین (تلفن همراه) را نداشته بلکه می خواسته یک ماه از آن استفاده کند، سپس آن را به صاحبش بر می گرداند. آیا عمل فرد (ج)، سرقت حقّ مستأجر به حساب می آید و مجازات دارد؟
- شخصی مکانی را در یکی از شهرهای دورافتاده به مبلغ بسیار زیاد بهخاطر آموزشگاه راهنمایی و رانندگی اجاره کرد. در عقد اجاره موجر تعهّد کرده مجوّز را تهیّه و به مستأجر جهت انجام کار میدهم. امّا نتوانست مجوّز را در اختیار مستأجر قرار دهد و مستأجر کتباً و شفاهاً اعلام نمود در صورت عدم وجود مجوّز راهنمایی و رانندگی تقاضای فسخ عقد اجاره را دارم که موجر امروز و فردا کرده و مدت زیادی هم طول کشیده و بالاخره قبل از یک سال مکان به موجر برگردانده شده و مستأجر با توجّه به هزینههایی که انجام داده متحمل ضرر و زیان گردیده است. با توجّه به وضعیت فوق، آیا موجر مستحقّ مال الاجاره است؟
- آیا دادن و گرفتن چک تخلیه که در حال حاضر در بنگاه های معاملاتی عرف شده است با توجه به این که اولاً مستأجر در زمان صدور آن علم به موضوع دارد که توان پرداخت مبلغ را ندارد و ثانیاً به خاطر عرفی بودن در صورت عدم تحویل چک، منزل به وی اجاره نمی دهند از نظر شرعی دارای اشکال است یا خیر؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [سایر] در صورت اختلاف بین زوجین چگونه می توان برای استرداد جهیزیه از نظر قانونی اقدام نمود ؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در روابط موجر و مستأجر عدم تخلیه مورد اجاره، بعد از انقضای مدت اجاره با عدم رضایت موجر غصب می باشد، آیا این صحیح است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] تصرّف مستأجر در ملک اعمّ از خانه و مغازه پس از انقضای مدّت اجاره، بدون اجازه مالک با فرض آن که مستأجر خود نیز در مضیقه است و چارهای ندارد، چگونه است؟
- [آیت الله سیستانی] آیا می توان در امانت تصرف نمود و بعد مثل آنرا بجای آن گذاشت یا خیر ؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی یک قطعه زمین خود را به مدت پنج سال به دیگری اجاره داده است، آیا مستأجر بعد از انقضای این مدت از درختهایی که از سابق بوده و بزرگ شده یا خود کاشته است حق دارد یا نه؟
- [آیت الله بهجت] اگر ضمن عقد اجاره شرط شود در صورت تخلّف مستأجر از تخلیه بعد از انقضای مدّت، موظّف است که مثلاً سه برابر مال را بپردازد، آیا در صورت تخلّف بدهکار می شود؟
- [آیت الله سبحانی] اگر پس از معامله، فروشنده متوجه غبن فاحش در معامله شده و معامله را فسخ کند ولی خریدار قبل از فسخ معامله، کالا را به دیگری فروخته است آیا کالا را می توان از شخص ثالث استرداد نمود؟
- [آیت الله سبحانی] اگر مالک منزل خود را به مستأجر به مدت یک سال اجاره دهد و مستأجر با اجازه مالک، منزل را به دیگری با اخذ ودیعه و وجه کمتر اجاره دهد ولکن مستأجر اول پس از پایان مدت اجاره به علت عدم توان یا علت دیگر، ودیعه را به مستأجر دوم پرداخت نکند آیا مستأجر دوم می تواند به علت رد نکردن ودیعه از تخلیه منزل خودداری کند؟
- [آیت الله بهجت] آیا برای ضرر و زیان معنوی که در ضمن وقوع جرایم وارد می شود، می توان مطالبه ی خسارت نمود؟
- [آیت الله خامنه ای] شخصی مغازه ای را به مبلغ معیّنی اجاره نموده و مبلغ دیگری را هم به عنوان سرقفلی پرداخته است، سپس مالک شروع به زیاد کردن اجاره آن نموده تا اینکه به دو برابر اجاره اولیه رسیده است و در حال حاضر مستأجر قصد دارد مغازه را با سرقفلی بیشتری در اختیار مستأجر دیگری قرار دهد ولی مالک پانزده درصد سرقفلی را مطالبه می کند و قصد افزایش اجاره ماهانه را تا ده برابر دارد در حالی که اجازه مغازه های مجاور کمتر ازآن مقدار است، آیا مالک شرعاً و قانونا حق مطالبه درصد مذکور و اضافه کردن اجاره تا آن مقدار را دارد؟
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] کسی که چیزی را اجاره داده، تا آن چیز را تحویل ندهد حقّ ندارد اجاره آن را مطالبه کند، و نیز اگر برای انجام عملی اجیر شده باشد، پیش از انجام عمل حقّ مطالبه اجرت ندارد. مسئله 1740 - هرگاه چیزی را که اجاره داده تحویل دهد، گرچه مستأجر تحویل نگیرد، یاتحویلبگیرد و تا آخر مدّتاجاره از آن استفادهنکند بایدمالالاجاره آن رابدهد.
- [آیت الله خوئی] محلهائی که پس از جعل قانون مالک و مستأجر اجاره داده شده است و با مبلغ اجارة آن محل در هر ماه مثلًا یک هزار تومان ارزش داشته است ولی موجر با گرفتن مبلغی مثلًا پنجاه هزار تومان از مستأجر با رضایت خود محل را به کمتر از آن مبلغ اجاره می‌دهد و در ضمن شرط میکند که سال به سال اجاره را برای مستأجر تجدید کند یا بر کسی که مستأجر به او واگذاری میکند، بدون افزودن بر مبلغ اجاره به همان شخص دوم اجاره دهد. در این صورت جایز است مستأجر برای تخلی محل بر دیگری و رفع ید از سکونت در آن محل سرقفلی را که داده یا کمتر یا بیشتر از آن دریافت کند و مالک بر طبق شرطی که کرده است، حق مخالفت و ممانعت ندارد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که چیزی را اجاره داده تا آن را در اختیار مستأجر نگذارد، حقّ ندارد مالالاجاره را مطالبه کند؛ مگر در اجاره شرط کرده باشند و کسی که برای انجام عملی اجیر شده باشد، در صورتی که شرط نکرده باشند قبل از انجام عمل حقّ مطالبه اجرت ندارد؛ بلی چنانچه معمول باشد که پیش از انجام عمل اجرت را بدهند - مثل اجیر شدن برای حجّ یا زیارت در زمان کنونی - میتواند قبل از عمل اجرت را مطالبه کند؛ مگر شرط تأخیر کرده باشند.
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر مقداری از ملک مورد اجاره (نه همه آن) ویران شود و فوراً هماهنگ با بقیّه مِلک ساخته شود, به گونه ای که مقداری از آن بدون بهره نباشد، اجاره باطل نمیشود و مستأجر, حق به هم زدن عقد اجاره را ندارد و اگر ساختن آن، زمان ببرد که مقداری از آن بدون بهره بگذرد، عقد اجاره نسبت به زمان ویرانی باطل است و میتوان آن را نسبت به زمان مانده به هم زد و اُجرت مثل داد و اگر زمان ویرانی، نقص وصف محسوب شود, میتوان تمام اجاره را به هم زد و نسبت به زمان استفاده شده، اُجرت مثل پرداخت نمود.
- [آیت الله جوادی آملی] .هرگاه اجاره دهنده یا مستأجر بمیرد، اجاره باطل نمیشود, مگر آن‌که اجاره دهنده فقط در مدّت حیات خود مالک منفعت مال مورد اجاره باشد; مانند طبقه سابق از (موقوف علیهم) یا کسی که دیگری مالی را برای او وصیت نمود تا زنده است, از آن استفاده کند و اگر مستأجری که در عقد اجاره قید شده که وی(نه دیگری) از آن استفاده کند، بمیرد اجاره باطل می‌شود.
- [آیت الله علوی گرگانی] اشخاصی که مغازهای را میسازند ومبالغی خرج میکنند ومبلغ اجاره مغازه مزبور در هر ماه مثلاً ده هزار ریال ارزش دارد ولی چون پول لازم دارند با رضا و رغبت خود این مغازه را بمدت یک سال به ماهی یک هزار ریال بعلاوه مبلغ پانصد هزار ریال اجاره داده و در ضمن شرط میکنند که تا زمانی که مستاجر در محل مزبور ساکن است سال بسال اجاره را به همان یکهزار ریال تمدید نموده وحق افزودن را بر وجه اجاره نداشته باشند و چنانچه مستاجر بخواهد محل اجاره را به دیگری واگذار نماید موجر با همان شخص طبق اجاره مستاجر اول رفتار نماید یعنی بر مبلغ اجاره نیفزوده و سال بسال به همان مبلغ اول اجاره را تجدید نماید در این صورت مستاجر میتواند محل را بدیگری واگذار نماید وسرقفلی را که داده یا زیادتر یا کمتر در مقابل تخلیه محل ورفع ید از سکونت در آن از آن شخص که به او واگذار کرده اخذ نماید، وصاحب ملک حق مخالفت نداشته چون مستاجر طبق شرطی که نموده باخذ سرقفلی وواگذاری ذی حق خواهد بود و سرقفلی که گرفته مشروع است.
- [آیت الله خوئی] اشخاصی که مغازهای را میسازند و مبالغی خرج میکنند و مبلغ اجارة مغازة مزبور در هر ماه مثلًا ده هزار ریال ارزش دارد ولی چون پول لازم دارند با رضا و رغبت خود این مغازه را به مدت یک سال به ماهی یک هزار ریال به علاوه مبلغ پانصد هزار ریال اجاره داده و در ضمن شرط میکنند که تا زمانی که مستأجر در محل مزبور ساکن است سال به سال اجاره را به همان یک هزار ریال تمدید نموده و حق افزودن را بر وجه اجاره نداشته باشند و چنانچه مستأجر بخواهد محل اجاره را به دیگری واگذار نماید موجر با همان شخص طبق اجارة مستأجر اول رفتار نماید یعنی بر مبلغ اجاره نیفزوده و سال به سال به همان مبلغ اول اجاره را تجدید نماید در این صورت مستأجر میتواند محل را به دیگری واگذار نماید و سرقفلی را که داده یا زیادتر یا کمتر در مقابل تخلیة محل و رفع ید از سکونت در آن از آن شخص که به او واگذار کرده اخذ نماید، و صاحب ملک حق مخالفت نداشته چون مستأجر طبق شرطی که نموده به أخذ سرقفلی و واگذاری ذیحق خواهد بود و سرقفلی که گرفته مشروع است.
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر ملک مورد اجاره پس از گذشت مقداری از زمان آن، به صورتی ویران شود که قابل بهره وری نباشد یا استفاده از آن برابر شرط تعهّد شده ممکن نباشد، عقد اجاره نسبت به مدت مانده باطل می‌شود و نسبت به گذشته هم میتوان آن را باطل نمود و اجاره بهای معمول (اجرت مثل) داد. مستأجر هم میتواند برابر اجاره بهای تعیین شده, سهم آن را بپردازد.
- [آیت الله سیستانی] اگر شرط ضمن عقد اجاره که در فرضهای مسأله (2838) و (2839) آمده به صورت شرط نتیجه نه شرط فعل؛ یعنی شرط تمدید اجاره در فرض ما باشد، به این صورت که مستأجر بر مالک شرط کند که او یا هر که او مستقیماً یا با واسطه معین میکند، حقّ تصرف محل و استفاده از آن را به ازای پرداخت مبلغی معین سالیانه یا به قیمت متعارف در هر سال داشته باشد، در این حال مستأجر یا آن که مستأجر او را تعیین میکند حقّ تصرف محل و استفاده از آن را حتّی بدون رضایت مالک دارد و مالک تنها حق دارد که مبلغ مورد توافق را مطالبه کند.
- [آیت الله اردبیلی] کسی که از درآمد سال خود به مردم قرض داده و در پایان سال از آنها طلبکار است، اگر طلب او با مطالبه دریافت شده و مانند نقد محسوب شود، باید در پایان سال خُمس آن را بپردازد؛ ولی اگر هنوز وقت دریافت آن نرسیده باشد یا فعلاً وصول نشود، خُمس آن واجب نیست؛ امّا هنگامی که وصول نمود، باید بلافاصله خُمس آن را بدهد، مگر آن که آن را در مؤونه لازم و فوری خود مصرف نماید.