تاخیر
به عقب انداختن عمل از اوّل وقت امکان آن را تأخیر می‌گویند که از عنوان تأخیر در بیشتر ابواب فقه ـ اعم از عبادات و معاملات ـ به مناسبت سخن رفته و احکامی بر آن مترتّب شده است.
آیا تأخیر در پرداخت قرض و دین، در صورت تمکن و سر رسیدن وقت بازپرداخت آن، گناه است؟ تأخیر در پرداخت اقساط وام چه طور؟
بله، گناه است. (به مسأله ی 1816 رساله رجوع شود.)
بله، گناه است. (به مسأله ی 1816 رساله رجوع شود.)
عنوان سوال:
آیا تأخیر در پرداخت قرض و دین، در صورت تمکن و سر رسیدن وقت بازپرداخت آن، گناه است؟ تأخیر در پرداخت اقساط وام چه طور؟
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- در قرض الحسنه ای شرط شده که اگر اقساط وام خود را از تاریخ مقرر دیرتر پرداخت نمایند، باید دیرکرد بدهند آیا این ربا محسوب می شود؟
- شخصی از صندوق قرض الحسنه وام گرفته و به عنوان سرمایه قرار داده است. آیا باید خمس وام را بپردازد یا این که تا تمام وام بازپرداخت نشده است خمس ندارد؟
- آیا زکات شامل دین (قرض) هم می شود؟ در این صورت زکات آن بر عهده ی وام دهنده است یا وام گیرنده؟
- در برخی از صندوق های قرض الحسنه هنگام پرداخت وام، به گیرنده وام از یک تا پنج درصد مبلغ وام را به عنوان کارمزد کم می کنند و بقیه را به وام گیرنده می دهند، به گونه ای که اگر وام گیرنده این عمل را نپذیرد، وام تعطیل می گردد. آیا این عمل صورت شرعی دارد؟
- اگر کسی وام بگیرد و با قناعت کردن بتواند اقساط آن را پرداخت کند و پول وام را صرف درختکاری کند، آیا به این مبلغ وام، خمس تعلق می گیرد؟ مراد از قناعتی که تکلیف خمس را بر می دارد چیست؟
- آیا می توان در صندوق های قرض الحسنه مبلغی را از وام گیرنده به عنوان کارمزد و هزینه ی وسایل گرفت؟ آیا می توان او را مجبور به پرداخت حقّ بیمه برای تکفّل بیمه ی ادای قرض نمود؟
- اگر اشیای منقول را در برابر پولی که قرض گرفته گرو بگذارد، در صورت تأخیر بدهی، آیا می توان آن شی ء منقول را فروخت و دین را از آن برداشت نمود؟
- کشاورزانی هستیم که می خواهیم با وامی که از دولت به ما داده می شود، چاه عمیق حفر کنیم و به صورت قسطی، سال به سال وام آن را بپردازیم و سال خمسی نیز داریم، آیا این چاه و موتور آب آن جزو سرمایه زراعت است که بین هر سال که اقساط وام را می دهیم سر سال باید آن را حساب نموده و خمس آن را بدهیم، یا پس از تمام شدن اقساط، مجموع آن را حساب نموده، خمس آن را بدهیم یا این که به آن خمس تعلّق نمی گیرد؟
- آیا کاهش و افزایش فاحش در دَیْن ضمان آور است؟ و آیا مثلاً برای ادای صد هزار تومان قرض، مهریه، مضاربه، خمس و سایر دیون پس از بیست سال، آیا پرداخت همان مبلغ ادای دین محسوب می شود؟ یا باید به قمیت روز پرداخته شود و نرخ تورم ملاحظه گردد؟ و آیا در این مطلب بین تغییر فاحش با غیر فاحش فرقی هست؟
- اگر انسان در درآمد سالانه ی خود دقیق نبوده و پس از بررسی در آخر سال به مقداری پول برخورد کند که نداند به چه صورت به دست او رسیده، آیا از راه معامله بوده یا با دریافت وام قرض الحسنه و یا دیگر موارد، آیا می تواند جهت رفع تردید خمس آن را پرداخت کند؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله علوی گرگانی] برخی از مؤسسات قرض الحسنه و یا بانکها در ازای تأخیر در پرداخت اقساط وام مشتریان خود اقدام به اخذ جریمه دیرکرد میکند آیا اخذ جریمه دیرکرد جایز است و در صورت حرام بودن راه شرعی آن چیست؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر قبل از واگذاری وام بین وام گیرنده و صندوق قرض الحسنه قراردادی به این صورت که اگر وام گیرنده در پرداخت اقساط خود تأخیر کند باید جریمه دیرکرد پرداخت کند (مثلابه فلان مبلغ) اخذ جریمه دیرکرد در این صورت چگونه است؟
- [آیت الله سبحانی] در صورتی که مدیون از پرداخت قرض امتناع نماید و طبق رأی دادگاه محکوم به پرداخت قرض به صورت اقساط (به جهت معسر بودن) شود آیا علاوه بر پرداخت اقساطی بدهی مکلف به پرداخت خسارت تأخیر در اداء دین می باشد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] گاه وام گیرنده نمی تواند در موعد مقرّر تمام اقساط را پرداخت نماید، بدین جهت تقاضای تمدید مدّت سر رسید را دارد. با عنایت به این که پرداخت به موقع اقساط توسّط وام گیرندگان موجب می شود، تا ضمن پرداخت وام به افراد دیگر، کارمزد دیگری نیز جهت پوشش هزینه ها اخذ گردد، آیا می توان به خاطر تمدید مدّت وام، کارمزد مجدّدی دریافت نمود؟
- [آیت الله خامنه ای] در انگلستان، به دانشجویان وام پرداخت می شود. یکی از شرایط این وام این است که دانشجو موظف به بازپرداخت وام نیست تا وقتی که بعد از فارغ التحصیلی پول دریافتی و حقوق سالانه او بالاتر از حد معین شود. هر چند قرض وام هم هر ماه افزایش پیدا می کند و بر اساس نرخ تورم اقتصاد انگلستان این رشد صورت می گیرد. حال آیا قرض گرفتن این پول برای تحصیل که بر اساس سود مذکور است جایز می باشد؟
- [آیت الله خامنه ای] مؤسسات قرض الحسنه هنگام پرداخت وام شرط می کنند که اگر گیرنده وام پرداخت دو یا چند قسط را از موعد مقرّر به تأخیر بیندازد، صندوق حق خواهد داشت که همه وام را یکجا بگیرد، آیا وام دادن به این شرط جایز است؟
- [آیت الله اردبیلی] وام گیرندهای از بانک با شخصی قرارداد می بندد که: 1- وام دریافتی کلاً در اختیار شخص (ب) قرار داده میشود 2- شخص (ب) متعهد به پرداخت کلیة اقساط وام دریافتی میگردد. 3- پس از پرداخت اقساط وام توسط شخص (ب)، نامبرده معادل مبلغ وام را به شخص (الف) وام گیرنده پرداخت نماید. این اقدام توسط شخص (الف) و (ب) واجد چه حکم شرعی است؟
- [آیت الله سیستانی] اگر مقروض قرض را در وقت معین پرداخت نکرد ، آیا برای تأخیر آن ، گرفتن زیادی جایز است ؟
- [آیت الله سبحانی] یکی از شرایط پرداخت وام قرض الحسنه، این است که متقاضی باید در آن بانک حساب داشته باشد و یا با واریز مبلغی (مثلاً 10هزار تومان) افتتاح حساب کند تا جریان وام دهی و اقساط که معمولاً با رایانه صورت می گیرد به دستگاه تعریف شود و این ربطی به مقدار وام و اقساط و زمان اختصاص وام ندارد. حکم شرعی آن را بیان فرمایید.
- [آیت الله مظاهری] در قرارداد های بانکی جهت پرداخت وام، شرطی با این مفهوم گذاشته می شود که در صورت دیرکرد در بازپرداخت مبلغ اقساطی، بانک حق دارد وجوه واریزی را در ابتدا از بابت دیرکرد(خسارت تاخیر تادیه)برداشته و پس از تسویه این خسارات، از اصل وام کم کند. آیا دریافت چنین دیرکردی جایز است و در صورت حرمت، آیا معامله باطل می شود؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- شخص معذور، مثل محبوس در مکان غصبی و یا مضطرّ، اگر امید تمکن و برطرف شدن عذر را تا آخر وقت دارد، بنابر احوط باید نماز را تأخیر بیندازد؛ و در صورتی که تمکن بیرون رفتن از آن مکان را ندارد، نماز در آنجا صحیح است.
- اگر عمداً نماز را بهقدری تأخیر بیندازد که وقت وضو یا غسل نداشته باشد، معصیت کرده، ولی نماز او با تیمّم صحیح است.
- اگر در صیغه قرض برای پرداخت آن مدتی قرار دهند، بنابر احتیاط واجب، طلبکار قبل از تمام شدن آن مدت نمیتواند طلب خود را مطالبه نماید، ولی بدهکار میتواند هر وقت خواست قرض را بپردازد، ولی اگر مدت نداشته باشد، طلبکار هر وقت بخواهد، میتواند طلب خود را مطالبه نماید.
- اگر چیزی را که گرو میگذارند، قبل از رسیدن وقت ادای قرض، فاسد میشود و میتوان از فساد آن جلوگیری کرد، باید جلوگیری شود؛ مثل آبیاری باغ. و چنانچه گروگیرنده شرط کرد که آن را قبل از فاسد شدن بفروشد، جایز است بفروشد و قیمت آن گرو میشود.
- اگر بهعلت رسیدن مال به حدّ نصاب، مستطیع شود و رسیدن سالِ زکات بعد از زمان حج باشد، حج واجب میشود، و اگر از روی معصیت حج بهجا نیاورد تا سال زکات فرا برسد، زکات واجب میشود، اگرچه بهسبب تقصیر در انجام حج و پرداخت زکات استطاعت او برای حج، در سالهای آینده از بین برود، و اگر فرارسیدن سال زکات قبل از اولین ماه از ماههای سه گانه حج (شوال، ذیقعده و ذیحجه) باشد در این صورت زکات واجب است و حج واجب نمیشود، مگر آنکه با بقیه مال مستطیع برای حج باشد.
- اگر در سال سود عایدش گردید و وقت پرداخت خمس هم قبل از ماههای حج باشد، باید خمس آن سود را بدهد، و اگر وقت پرداخت بعد از ماه حج باشد و در همان سال مستطیع شد، میتواند این سود را در مخارج حج مصرف کند، و اما اگر سود مربوط به سالهای قبل باشد، باید خمس آن را بدهد، جز آن مقدار از درآمد این سال که استطاعت او را تکمیل کرده، که از مئونه حساب میشود، و اگر از روی معصیت در سال استطاعت حج بهجا نیاورد، بنابر اظهر باید خمس مالی را که اختصاص به حج داده شده بپردازد، و اگر تخمیس مال موجب بهجا نیاوردن حجّی شود که بر او مستقر شده، بعید نیست از مئونه سالی حساب شود که در آن میتواند حج بهجا آورد.
- چنانچه مأموم بترسد که اگر ملحق به صف شود و اقتدا کند، امام سر از رکوع بردارد می تواند در همان مکانی که ایستاده اقتدا کند و تکبیر بگوید و به رکوع برود به شرط آن که مانعی از اقتدا در آن مکان نباشد، مثل وجود حائل یا بلند بودن جای امام، بنا بر این دور بودن فاصله بین مأموم و امام یا صف جماعت بنا بر اظهر مانع از اقتدا نیست پس مأموم بعد از رسیدن به رکوع امام، در حال رکوع و یا بعد از رکوع و بنا بر احتیاط بعد از سجود، ولو به چند دفعه حرکت، خود را به امام یا صف ملحق می کند، و بنا بر احتیاط واجب در حال ذکر حرکت نکند و اگر توانست، راه رفتن را به بعد از سجده تأخیر بیندازد این کار را می کند، ولی در هرصورت طی کردن این فاصله نباید فعل کثیر حساب شود .
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر در قرارداد قرض برای پرداخت آن مدتی قرار دهند طلبکار پیش از رسیدن آن مدت نمی تواند طلب خود را بخواهد، ولی اگر مدت نداشته باشد هر وقت بخواهد می تواند طلب خود را مطالبه کند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که بدهکار است و نمیتواند بدهی خود را بدهد، اگر چه مخارج سال خود را داشته باشد میتواند برای دادن قرض خود زکات بگیرد، ولی اگر مالی را که قرض کرده در معصیت خرج کرده باشد، تا توبه نکرده نمیتواند از سهم بدهکاران زکات بگیرد. گفتنیست که پرداخت وام، خود؛ گاه از مخارج سال به حساب میآید و آن در صورتیست که - به جهت فشار طلبکار یا به جهت دیگر - پرداخت نکردن وام برای انسان حرجی بوده یا با هتک حیثیّت وی همراه باشد، در این صورت اگر نتواند وام خود را بپردازد فقیر به شمار میآید، در غیر این صورت، پرداخت وام از مخارج سال نمیباشد، لذا انسان فقیر به شمار نمیآید ولی با این حال میتواند زکات بگیرد و وام خود را بپردازد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر بدهکار قرض خود را قبل از رسیدن زمان آن بدهد، طلبکار باید قبول کند، مگر شرط تأخیر شده باشد که طلبکار میتواند قرض را قبول نکند، مثلاً اگر طلبکار مایل نباشد که مدّتی پول را در اختیار داشته باشد، لذا آن را به دیگری قرض داده و با وی شرط میکند که تا زمان مشخّصی قرض را ادا نکند، چنانچه بدهکار قبل از رسیدن این زمان قرض خود را بدهد، بر طلبکار لازم نیست آن را بپذیرد.
- [آیت الله اردبیلی] چون پرداخت اقساط حقّ بیمه به عنوان قرض نیست، بنابر این مؤسّسه بیمه کننده میتواند به منظور تشویق متقاضیان بیمه، متعهّد شود علاوه بر تأمین خسارت، مبلغی هم به آنان بپردازد.
- [آیت الله نوری همدانی] در قرض لازم نیست صیغه بخوانند بلکه اگر چیزی را به نیّت قرض به کسی بدهد و اوهم به همین قصد بگیرد ، صحیح است ولی مقدارآن بایدکاملاً معلوم باشد . ( مسذله 2268 ) اگر در قرض شرط کنند که در وقت معیپن آن را بپردازد پیش از رسیدن آن وقت ، لازم نیست طلبکار قبول کند ، ولی اگر تعیین وقت فقط برای همراهی با بدهکار باشد چنانچه پیش از ان وقت هم قرض را بدهند ، باید قبول نماید .
- [آیت الله اردبیلی] اگر در قرض شرط کنند که در وقت معیّن آن را بپردازد، پیش از رسیدن آن وقت لازم نیست طلبکار قبول کند، ولی اگر تعیین وقت فقط برای همراهی با بدهکار باشد، چنانچه پیش از آن وقت هم قرض را بدهد، باید قبول نماید.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر در قرض شرط کنند که در وقت معین آن را بپردازند پیش از رسیدن آن وقت، لازم نیست طلبکار قبول کند ولی اگر تعیین وقت فقط برای همراهی با بدهکار باشد چنانچه پیش از آن وقت هم قرض را بدهند باید قبول نماید.
- [امام خمینی] اگر در قرض شرط کنند که در وقت معین آن را بپردازند پیش از رسیدن آن وقت، لازم نیست طلبکار قبول کند ولی اگر تعیین وقت فقط برای همراهی با بدهکار باشد چنانچه پیش از آن وقت هم قرض را بدهند باید قبول نماید.
- [آیت الله مظاهری] اگر در قرض شرط کنند که در وقت معیّن آن را بپردازند، پیش از رسیدن آن وقت لازم نیست طلبکار قبول کند، ولی اگر تعیین وقت فقط برای همراهی با بدهکار باشد چنانچه پیش از آن وقت هم قرض را بدهند باید قبول نماید.
- [آیت الله سبحانی] اگر در قرض شرط کنند که در وقت معین آن را بپردازند پیش از رسیدن آن وقت، لازم نیست طلبکار قبول کند ولی اگر تعیین وقت فقط برای همراهی با بدهکار باشد چنانچه پیش از آن وقت هم قرض را بدهند باید قبول نماید.