خرید و فروش
بیع، مبادله‌ی مال در برابر مال است. معنای یاد شده، معنای لغوی بیع است و در باب تجارت یا بیع- بنابر اختلاف تعبیر در کلمات فقها- به تفصیل از احکام، اقسام و شرایط آن سخن رفته است.
آیا چکهای مدت دار را می‌شود نقداً به قیمت کمتر از چک خرید و فروش کرد؟ مثلاً چک یکصد هزار تومانی که زمان وصولش یک ماه دیگر است را نقداً به 90 هزار تومان فروخت؟
اگر قبلاً جنسی فروخته شده و این چک پولی است که در ذمّه مشتری است، این نوع چک را می‌شود به قیمت کمتر فروخت ولی اگر چک صوری است جایز نیست، آنرا به کمتر بفروشند.
اگر قبلاً جنسی فروخته شده و این چک پولی است که در ذمّه مشتری است، این نوع چک را می‌شود به قیمت کمتر فروخت ولی اگر چک صوری است جایز نیست، آنرا به کمتر بفروشند.
عنوان سوال:
آیا چکهای مدت دار را می‌شود نقداً به قیمت کمتر از چک خرید و فروش کرد؟ مثلاً چک یکصد هزار تومانی که زمان وصولش یک ماه دیگر است را نقداً به 90 هزار تومان فروخت؟
پاسخ:
اگر قبلاً جنسی فروخته شده و این چک پولی است که در ذمّه مشتری است، این نوع چک را می‌شود به قیمت کمتر فروخت ولی اگر چک صوری است جایز نیست، آنرا به کمتر بفروشند.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- فروش اقساطی اجناس به قیمتی بالاتر از قیمت نقد چه حکمی دارد؟ آیا روالی که هم اکنون در فروش اقساطی اجناس معمول است که مثلاً از یک جنس 000/150 تومانی، 000/50 تومان آن را نقد و باقیمانده را در شش ماه پرداخت مینمایند و مانده را در درصد معینی ضرب، مثلاً 000/100 تومان را در شش ماه 000/120 تومان محاسبه میکنند شرعاً درست است؟
- آیا فروش اسکناس به اسکناس به صورت نقد و اقساط مثلاً فروش یکصد هزار تومان نقد به یکصد و ده هزار تومان به طور اقساط ده ماهه صحیح است یا خیر؟ و آیا فرقی هست بین این که هدف از این معامه فرار از ربا باشد یا نباشد؟
- آیا جایز است که انسان یکصد هزار تومان پول قرض به کسی بدهد و مثلا یک کیلو برنج که ارزش آن پانصد تومان است به وی به مبلغ ده هزار تومان بفروشد که بدهکار بعد از شش ماه یکصد و ده هزار تومان پرداخت نماید؟
- شخصی چکی را به مبلغ یک میلیون تومان به دیگری میدهد و بعد از چند ماه فرد دوم به غیر از مبلغ چک، دویست هزار تومان نیز به صاحب چک بر میگرداند، آیا چنین عملی ربا محسوب می‌شود یا خیر؟
- خرید و فروش پول به قیمت کمتر یا بیشتر چه حکمی دارد؟
- بانکها وامی تحت عنوان مضاربه در اختیار مشتریان میگذارند بدین ترتیب که مثلاً یک میلیون تومان برای خرید یکصد تخته فرش در اختیار مشتری قرار میدهند و در همان مجلس محاسبه میکنند که سود مشتری از فروش این فرشها چقدر است. سپس برای دریافت اصل و سودِ موردِ نظر بانک قسط بندی میکنند و بانک هیچگونه مسئولیتی را نسبت به ضررهای احتمالی این معامله به عهده نمیگیرد و فقط خود رإ؛ظط ظظ موظّف به دریافت اصل و سود تضمین شده میداند. بفرمائید:
- کسانی که در زمانهای قدیم مبالغی را به دیگران بدهکار بودند ولی چون نمیشناختند و یا دسترسی نداشتند و پرداخت نکردند حال اگر بخواهند آن‌ها را به عنوان رد مضالم بپردازند آیا قیمت اجناس آن روز را حساب کنند و یا به قیمت فعلی آن‌ها را باید بپردازند. مثلاً بیست سال پیش یک کیلو انگور کسی را برداشته و پول آن را هم نداده است حال که بخواهد بریء الذمه شود آیا بید قیمت بیست سال پیش حدوداً 5 تومان را بپردازد و یا قیمت امروز که حدوداً یکصد تومان است؟
- در میان مردم خرید و فروش چک یا خرد کردن آن به کمتر از مبلغ چک رایج است، مثلاً گاهی شخصی دارای حساب بانکی است - چکی دارد - بنا به دلایلی صاحب چک ناچار است از کسی قرض نماید، آیا میتواند مبلغ مورد نیاز را یکساله یا کمتر و بیشتر از طرف مقابل به زیادتر از موجودی چک بخرد و چک را برای یکساله بعد بنویسید و به او بدهد؟ و اضحتر عرض کنم افرادی هستند شغلشان هیمن است که چک خرد کنند و ثرت زیادی از این طریق هم جمع کردهاند سؤال این است که، از نظر شرعی ربا محسوب می‌شود و حرام است؟ یا اینکه راههایی وجود دارد که این را از عنوان ربا خارج کند؟
- کسی مرغداری داشته و حدوداً به مبلغ نهصد هزار تومان از زید، دان مرغ خرید، بعداً معلوم شد که دان مرغ فاسد بوده و تمام جوجههای خریداران، تلف شدند، که تقریباً تمام سرمایهاش از بین رفته، وقتی به زید فروشنده دان مراجعه نموده، زیر بار نرفته و خریدار هم شکایت نموده، پس از دو سال فروشنده پس از دو سال فروشنده را به یک میلیون و دویست هزار تومان محکوم کردهاند البته از آن زمان تا حالا قیمت گوشت مرغ تقریباً دوبرابر شده حالا این مبلغی را که خریدار اضافه گرفته با توجه به نرخ تورم آیا ملک خودش می‌شود ی باید به فروشنده برگرداند ضمناً مبلغ یکصد و پنجاه هزار تومان هم خریدار پول وکیل و غیره برای وصول خرج نموده است؟
- شخصی مراجعه و اظهار میدارد یک فقره چک از شخصی دارم که برای مدّت 3 ماه دیگر است لذا میخواهم آن را به قیمت کمتر نقد بفروشم و شخصی کاسب این کار را انجام میدهد. آیا این عمل شرعی است یا خیر؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله علوی گرگانی] خرید و فروش پول به پول مثلافروش یک اسکناس هزار تومانی به هزار و یکصد تومان چه صورتی دارد؟
- [آیت الله بروجردی] شخصی متاعی خریده - مثلاً - معادل هزار تومان، قیمت آن را نقداً ندارد میخواهد یک طغری برات و چک بانک هزار تومانی - که وعده پرداخت آن تا یک ماه است - بدهد، صاحب متاع قبول نمیکند و شخص دیگر به آن صاحب برات و چک میگوید: من نهصد و پنجاه تومان نقد به تو میدهم، برات هزار تومانی یک ماهه را قبول دارم، آیا این عمل برای آن نقد دهنده و صاحب برات جایز و صحیح است یا نه؟ آیا به طور کلّی چکهای بانک و بروات را بدین طریق میتوان خرید و فروش نمود؟
- [آیت الله اردبیلی] پدری به فرزندش قطعه زمینی به قیمت یکصد و پنجاه هزار تومان فروخت، حال آن که قیمت واقعی زمین، بیش از یک میلیون تومان است. آیا در این صورت باید خمس یکصد و پنجاه هزار تومان را بدهد یا خمس قیمت واقعی زمین را؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] خرید و فروش چک با رعایت مدت معامله اش اشکال ندارد. خرید و فروش پول مثلا فروش هزار تومان به مدت شش ماه به هزار و دویست تومان آیا مانعی ندارد، یا مشمول ادله ربا است؟ به عبارت دیگر آیا خرید و فروش مذکور ظاهراً بیع است و در واقع قرض ربوی و یا واقعاً بیع است و مشمول ادلّه ربای قرضی نمی باشد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] آیا می توان چک مدت دار را به قیمت کمتر فروخت، فرضاً چک مال خودش است و می داند بعد از یک ماه پول به دستش می رسد؟
- [آیت الله علوی گرگانی] حکم خرید و فروش چک ، تمام اقسام چک چه می‌باشد؟
- [آیت الله بهجت] پدری یک قطعه زمین را به قیمت یکصد و پنجاه هزار تومان به فرزندش فروخت، حال آن که قیمت واقعی آن بیش از یک میلیون تومان است، در این صورت آیا باید خمس مبلغ پرداخت شده بابت زمین را بپردازد یا خمس ارزش واقعی آن را؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] با سلام و عرض ادب و ارادت. از یکی از نمایندگان مراجع در شب نوزدهم رمضان شنیدم که فرمود؛ اگر یک بسته یکصد هزار تومانی را به یکصد و ده هزار تومان برای سی روز بعد بفروشیم بلامانع است؛ و حتی فرمودند تمام مراجع باتفاق در این مورد هم نظرند و فرمودند چون بحث قرض نیست و بحث فروش است. نظر جنابعالی چیست؟ متشکرم
- [آیت الله علوی گرگانی] آیا خرید و فروش چک مدّت دار به مبلغی کمتر از مبلغ چک، ربا محسوب می‌شود؟
- [سایر] آیا خرید و فروش چک و سفته جایز است؟
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سیستانی] این معامله به دو شکل ممکن است صورت گیرد: 1 صادرکننده سند در حقیقت از خریدار آن مبلغ نهصد و پنجاه تومان در مثال فوق قرض میکند و پس از سررسید مدت معین، هزار تومان به خریدار سند بازمیگرداند: نهصد و پنجاه تومان به عنوان اصل، و پنجاه تومان مازاد بر آن. این شکل، ربا و حرام است. 2 صادرکننده سند، سند هزار تومانی را که بعد از مدتی قابل پرداخت است نقداً به نهصد و پنجاه تومان میفروشد. این صورت اگرچه حقیقتاً قرض ربوی نیست، لیکن صحت معامله همانگونه که گذشت محل اشکال است. در نتیجه نمیتوان فروش اوراق مذکور را که مراجع رسمی با آن‌ها معامله میکنند، تصحیح کرد.
- [آیت الله علوی گرگانی] پولهای کاغذی مانند اسکناسها چون از نوع کالاهایی نیست که با پیمانه و یا وزن وکشیمنی خرید وفروش شوند، پس جائز است کسی که پولی از کسی طلب دارد آن را به کمتر از آن نقداً بفروشد مثلاً ده تومان طلب خود را در ذمّه کسی به نه تومان یا صد تومان را به نود تومان بفروشد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] (سفته) به ورقه ای می گویند که پول نیست بلکه سند بدهکاری است، به همین جهت معامله به خود آن واقع نمی شود و آن بر دو قسم است: 1 سفته حقیقی که شخص بدهکار در مقابل بدهی خود به طلبکار می دهد. 2 سفته دوستانه که شخص به دیگری می دهد بی آن که در مقابلش بدهکاری داشته باشد و مقصود آن است که این سفته را به شخص سومی بدهد و مقداری از مبلغ آن را کم کرده پول نقد بگیرد. (چک) نیز مانند (سفته) بر دو قسم است: 1 چک حقیقی و مدت دار که نشانه طلب کسی از دیگری است (مثلاً در برابر خرید جنس از دیگری به او چک داده است) در این صورت، چک مدت دار را می توان به مقداری کمتر از آن با شخص طلبکار نقداً معامله کرد، یا به شخص ثالثی به مبلغی کمتر فروخت. 2 چک دوستانه که چک در مقابل طلب نبوده باشد. در اینصورت معامله آن اشکال دارد.
- [آیت الله مظاهری] در معامله بیع شرط که مثلاً خانه هزار تومانی را به دویست تومان میفروشند و قرار میگذارند که اگر فروشنده سر مدّت پول را بدهد بتواند معامله را به هم بزند در صورتی که خریدار و فروشنده قصد خرید و فروش داشته باشند معامله صحیح است.
- [آیت الله بروجردی] در معاملهی بیع شرط که مثلاً خانهی هزار تومانی را به دویست تومان میفروشد و قرار میگذارند که اگر فروشنده سر مدت پول را بدهد، بتواند معامله را به هم بزند در صورتی که خریدار و فروشنده قصد خرید و فروش داشته باشند، معامله صحیح است.
- [امام خمینی] در معامله بیع شرط، که مثلا خانه هزار تومانی را به دویست تومان می فروشند و قرار می گذارند که اگر فروشنده سر مدت پول را بدهد بتواند معامله را به هم بزند، در صورتی که خریدار و فروشنده قصد خرید و فروش داشته باشند،معامله صحیح است.
- [آیت الله سیستانی] در معامله بیع شرط که مثلاً ، خانه صد هزار تومانی را به پنجاه هزار تومان میفروشند ، و قرار میگذارند ، که اگر فروشنده سر مدت پول را بدهد بتواند معامله را بهم بزند ، در صورتی که خریدار و فروشنده قصد خرید و فروش واقعی داشته باشند ، معامله صحیح است .
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر به مستأجر بگوید: (خانه را ماهی یکصد هزار تومان به تو اجاره دادم) یا بگوید: (خانه را یک ماهه به صد هزار تومان به تو اجاره دادم و بعد از آن هم هر قدر بنشینی اجاره آن ماهی یکصد هزار تومان است) تنها اجاره ماه اوّل صحیح است؛ مگر آن که مستأجر در صورتی به اجاره ماه اوّل راضی باشد که اجاره ماههای بعد نیز صحیح باشد، که در این صورت با باطل بودن اجاره ماههای بعد، اجاره ماه اوّل نیز باطل است.
- [آیت الله وحید خراسانی] در معامله بیع شرط که مثلا خانه صد هزار تومانی را به پنجاه هزار تومان می فروشند و قرار می گذارند که اگر فروشنده سر مدت پول را بدهد بتواند معامله را به هم بزند در صورتی که خریدار و فروشنده قصد خرید و فروش داشته باشند معامله صحیح است
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] در معامله بیع شرط که مثلا خانه هزار تومانی را به دویست تومان می فروشند و قرار می گذارند که اگر فروشنده سر مدت پول را بدهد بتواند معامله را به هم بزند؛ در صورتی که خریدار و فروشنده قصد خرید و فروش داشته باشند معامله صحیح است.