فسخ عقد
به هم زدن و باطل كردن عقد و معامله
در مواردی که زوج یا زوجه حق فسخ عقد را دارند، آیا فسخ طلاق حساب می شود یا خیر؟
در مورد فسخ، به طلاق احتیاجی نیست. فسخ، طلاق محسوب نمی شود و احکام طلاق را ندارد. مثلا حکم طلاق سوم را ندارد که پس از آن احتیاج به محلّل باشد و در موقع فسخ کردن، لازم نیست از حیض و نفاس پاک باشد و نیز حضور عدلین لازم نیست.
در مورد فسخ، به طلاق احتیاجی نیست. فسخ، طلاق محسوب نمی شود و احکام طلاق را ندارد. مثلا حکم طلاق سوم را ندارد که پس از آن احتیاج به محلّل باشد و در موقع فسخ کردن، لازم نیست از حیض و نفاس پاک باشد و نیز حضور عدلین لازم نیست.
پاسخ:
در مورد فسخ، به طلاق احتیاجی نیست. فسخ، طلاق محسوب نمی شود و احکام طلاق را ندارد. مثلا حکم طلاق سوم را ندارد که پس از آن احتیاج به محلّل باشد و در موقع فسخ کردن، لازم نیست از حیض و نفاس پاک باشد و نیز حضور عدلین لازم نیست.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- در مواردی که فسخ عقد برای زوج یا زوجه جایز است، آیا اجازه حاکم شرع لازم است یا خیر؟
- زوج ادعا می کند که زوجه و بستگان وی قبل از عقد در توصیف زوجه گفته اند سال پنجم ابتدایی را خوانده است و پس از وقوع عقد و گذشت چند سال از زندگی، زوج متوجه می شود که زوجه در امتحانِ سال پنجم مردود شده است. و به زعم خودش که خلاف وصف بوده حق فسخ دارد، لذا عقد را فسخ کرده و حدود بیست روز پس از عقد، مجدداً زوجه را به عقد انقطاعی، زن خود قرار داده است. زوجه هم تصدیق می کند که گفته است سال پنجم ابتدایی را خوانده است. و می گوید که من خوانده بودم و همان را هم گفته و صحبت از مدرک به میان نیامده است. آیا زوج حق فسخ را داشته یا نه؟ و آیا با فسخِ انجام شده، زوجه از زوجیت وی بیرون رفته و با عقد موقت زوجیت انقطاعی برقرار شده است یا زوجیت دائم از بین نرفته است؟
- در صورتی که ضمن عقد ازدواج، یا عقد لازم دیگر، زوج زوجه خود را وکیل در طلاق کند، آیا این وکالت قابل عزل می باشد یا خیر؟
- در مواردی که حاکم شرع، زوج را ملزم به طلاق دادن زوجه اش می کند و در صورت امتناع او از طلاق، خود حاکم شرع زوجه را مطلقه می کند، این طلاق چه نوع طلاقی است و مسأله مهریه و عدّه زوجه چگونه است؟
- الف) آیا تملیک زوجه به زوج در طلاق خلع از لحاظ فقهی تحت عناوین هبه و امثال آن است؟ ب) اگر زوجه در طلاق خلع و در زمان عده به مبذول خود رجوع کرد آیا به محض رجوع، مهریه به ملکیت زوجه برمی گردد; یا برگشت آن به ملکیت زوجه مستلزم رجوع زوج است در طلاق؟
- زنی مبتلا به صرع یا بیماریهای دیگر است که ذاتاً مجوز فسخ نکاح نمی باشد. ولی خود را به شرط سلامتی به عقد دیگری درمی آورد. اگر زوج بعد از دخول متوجه شود، آیا حق فسخ دارد؟ و در صورت فسخ، آیا باید مهریه زوجه را بدهد یا خیر؟
- در مواردی که حاکم شرع زوجه مفقودالأثر را طلاق می دهد، طلاق او چه نوع طلاق و چه احکام و آثاری را دارد؟
- اگر زوج با زوجه خود برخلاف امساک به معروف رفتار کند و حاضر به طالق هم نشود، آیا درصورت درخواست طلاق توسط زوجه از دادگاه، دادگاه می تواند زوج را محکوم به تطلیق زوجه اش کند و در صورت امتناع، خود طلاق بدهد یا نه؟
- زید زوجه خودش را مطلقه کرده است. قبل از این که جریان طلاق پیش بیاید، زوجه را مطابق عرف محلی جهت کارگری شالیزار، به کار واداشته است، بفرمائید آیا دست مزد زوجه، به زوج تعلق می گیرد یا به زوجه؟
- زوجین در اصل عقد اتفاق دارند. امّا زوج می گوید عقد منقطع است و زوجه ادعای دائم بودن عقد را دارد، قول کدامیک مسموع است؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] زوج در چه مواردی حقّ فسخ عقد نکاح را دارد؟
- [آیت الله بهجت] در ضمن عقد ازدواج، زوج به زوجه وکالت بلاعزل برای طلاق در صورت تخلّف از شرایط مندرج در عقدنامه می دهد. آیا زوج در فرض مذکور حق فسخ و رجوع از این وکالت را دارد؟
- [آیت الله سبحانی] اگر زوج یا زوجه بیماری سرطان را مخفی کند آیا پس از اطلاع می تواند عقد را فسخ کند؟
- [آیت الله سبحانی] آیا زوج می تواند در حین عقد بدون قید و شرط زوجه را وکیل در طلاق کند؟
- [آیت الله سبحانی] اگر زوج به زوجه، با اسقاط خیارات در ضمن عقد لازم خارج، وکالت در طلاق دهد، آیا زوجه می تواند با بذل قسمتی از مهریه، خود را با طلاق بائن از نوع طلاق خلع مطلقه نماید؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] زوجه در چه مواردی حق فسخ ازدواج را دارد؟
- [آیت الله بهجت] در صورتی که زوج ضمن عقد ازدواج، یا عقد لازم دیگر، زوجه ی خود را در طلاق وکیل کند، آیا این وکالت قابل عزل می باشد یا خیر؟
- [آیت الله علوی گرگانی] آیا وکالت بلاعزل با حقّ توکیل، که در ضمن عقد نکاح یا عقد خارج لازم زوج به زوجه میدهد که در موارد دوازدهگانه حقّ طلاق با زوجه باشد شرط فعل است یا شرط نتیجه؟ چون زوجه پیش از اجرای صیغه عقد نکاح با قبول تمام شرایط از طرف زوج حاضر است که با مشارالیه ازدواج کند؟
- [آیت الله بهجت] زوج و زوجه ای که مدّت هشت سال است با هم زندگی نموده اند، ولی تاکنون بچّه دار نشده اند و به تشخیص پزشکان عیب از جانب زوج است و اکنون زوجه ادعا دارد که شوهرش بدون خصیتین است و زوج هم معترف است و علّت عدم بارداری وی هم همین مسأله است. آیا عیب ذکر شده از جمله عیوبی است که باعث فسخ عقد می گردد؟ و از آن جایی که زوجه تاکنون جاهل بر حکم بوده نمی دانسته که حقّ فسخ دارد، آیا در صورت داشتن حقّ فسخ لازم است صیغه ی طلاق جاری شود؟
- [آیت الله علوی گرگانی] زوج در هنگام عقد ازدواج دائم به عنوان شرط ضمن عقد متعهّد می شود بدون اذن زوجه ازدواج مجدّد نکند در غیر این صورت زوجه وکیل در طلاق یا حقّ توکیل به غیر خواهد داشت حال اگر زوجه ناشزه شده و ترک خانه شوهر کند و منتظر شود تا زوج ازدواج مجدّد نموده تا زوجه طلاقش را بگیرد از آنجا که زوجه خود زمینه ازدواج مجدّد زوج را فراهم کرده آیا می‌تواند از شرط ضمن عقد استفاده کند؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- زن نیز می تواند در چهار صورت عقد را به هم بزند: اوّل: دیوانه بودن شوهر، اگر زن بعد از عقد بفهمد که شوهرش پیش از عقد دیوانه بوده یا آنکه بعد از عقد چه پیش از نزدیکی یا بعد از آن دیوانه شود می تواند عقد را بهم بزند. دوّم: نداشتن آلت مردی، چنانچه زن بعد از عقد بفهمد که شوهرش پیش از عقد آلت مردی نداشته یا بعد از عقد پیش از نزدیکی آلت او بریده شده می تواند عقد را بهم بزند. سوّم: ناتوانی از نزدیکی جنسی، اگر زن بعد از عقد بفهمد که شوهرش مرضی دارد که نمی تواند وطی و نزدیکی نماید هر چند آن مرض بعد از عقد و پیش از نزدیکی عارض شده باشد می تواند عقد را بهم بزند. چهارم: بیضه های او را کشیده باشند، چنانچه زن بعد از عقد بفهمد که بیضه های شوهرش را قبل از عقد کشیده اند می تواند عقد را بهم بزند. در تمام چهار صورتی که ذکر شد زن می تواند بدون طلاق عقد را بهم بزند. ولی در صورت سوّم که ناتوانی جنسی دارد لازم است که زن به مجتهد جامع الشرائط یا به وکیل او مراجعه نماید و مجتهد جامع الشرائط شوهر را تا یک سال مهلت می دهد چنانچه شوهر نتوانست به آن زن یا زنی دیگر نزدیکی کند، پس از آن زن می تواند عقد را بهم بزند، و اگر آلت مردی بعد از نزدیکی بریده شود و زن عقد ازدواج را فسخ کند، فسخ اثری ندارد اگر چه احتیاط مستحب آنستکه شوهر او را طلاق دهد.
- طلاق از جهت این که زوج حق رجوع داشته باشد یا خیر به دو قسم تقسیم می شود: 1 طلاق رجعی: که در این نوع طلاق زوج قبل از پایان عده حق دارد رجوع کند و طلاق را به هم بزند و به زندگی با زن خود ادامه دهد. 2 طلاق بائن: که در این نوع طلاق مرد حق رجوع ندارد. در شش مورد طلاق بائن می باشد: اول: طلاق زنی که نُه سالش تمام نشده باشد. دوم: طلاق زنی که یائسه باشد یعنی اگر سیده است بیشتر از شصت سال و اگر سیده نیست بیشتر از پنجاه سال قمری داشته باشد. سوم: طلاق زنی که شوهرش بعد از عقد با او نزدیکی نکرده باشد. که در این سه مورد زن اصلاً عده ندارد تا مرد بتواند در آن رجوع کند. چهارم: طلاق سوم زنی که او را سه دفعه طلاق داده اند. پنجم: طلاق خلع ششم: طلاق مبارات که در این سه مورد هر چند زن عده دارد اما مرد حق رجوع ندارد. و احکام اینها بعداً گفته خواهد شد.
- اگر با مادر یا خواهر یا دختر پسری ازدواج نماید و بعد از ازدواج و دخول به زوجه با آن پسر لواط کند، آنان بر او حرام نمی شوند، ولی اگر آنها را طلاق داد بنابر احتیاط واجب دو مرتبه آنها را عقد نکند، و نیز اگر بعد از عقد و پیش از دخول لواط کند بنابر احتیاط واجب آن زن بر او حرام می شود.
- مضاربه عقد جایز است، یعنی طرفین هر وقت بخواهند می توانند عقد را به هم بزنند و حتی اگر در ضمن عقد مضاربه، مدّت معیّنی را شرط کنند، مضاربه عقد لازم نمی شود، بلی در صورتی که مدت، معیّن کردند پس از گذشت مدت، تصرف عامل در سرمایه منوط به اذن مالک است و بدون اجازه او شرعاً نمی تواند در سرمایه دخل و تصرف نماید. و در مواردی که بخواهند مضاربه را به هم بزنند فرق نمی کند که قبل از شروع در تجارت باشد یا بعد از آن، سودی حاصل شده باشد یا نشده باشد. بلی در صورت حصول سود و تصمیم بر فسخ، باید طبق قرارداد، سود تا زمان فسخ، محاسبه و بین طرفین تقسیم شود.
- اگر شوهر در عقد شرط کند که زن باکره باشد و بعد از عقد معلوم شود که باکره نبوده، می تواند عقد را به هم بزند. و همچنین است اگر لفظاً شرط بکارت نشده باشد لیکن مبنی عقد عرفاً بر بکارت زوجه باشد.
- اگر مرد، زنی را گول بزند که از شوهرش طلاق بگیرد و زن او شود طلاق و عقد آن زن صحیح است، ولی هر دو معصیت بزرگی کرده اند.
- زنی را که سه مرتبه طلاق داده اند بر شوهرش حرام می شود، ولی اگر با شرایطی که در کتاب طلاق گفته می شود با مرد دیگری ازدواج کند، شوهر اوّل می تواند دوباره او را برای خود عقد نماید. احکام عقد دائم
- صلح یک عقد لازم است و هیچ یک از طرفین نمی تواند به تنهایی آن را به هم بزند بلی در تمام مواردی که در احکام خرید و فروش بیان شد یکی از طرفین مصالحه حق فسخ مصالحه را دارد مگر در موارد زیر: 1 خیار مجلس در خیار صلح جاری نیست یعنی بعد از انجام مصالحه حتی اگر مجلس را ترک نکرده باشند حق به هم زدن آن را ندارند. 2 خیار حیوان یعنی اگر مصالحه بر روی حیوانی انجام شود حق فسخ مصالحه را تا سه روز ندارند. 3 خیار تأخیر یعنی اگر در مصالحه جنس را تحویل نگیرد و پول را تا سه روز ندهد مصالحه کننده حق فسخ مصالحه را با شرایطی که در بیع بیان شد ندارد. ولی اگر در پرداخت مال المصالحه از حد متعارف تأخیر کند یا شرط شده باشد که مال المصالحه را نقد بدهد و به شرط عمل نکند دیگری می تواند صلح را به هم بزند.
- طلاق باید به صیغه عربی صحیح و به کلمه (طالق) خوانده شود و دو مرد عادل آن را بشنوند و اگر خود شوهر بخواهد صیغه طلاق را بخواند و اسم زن او مثلا فاطمه باشد باید بگوید: (زَوْجَتی فاطِمَة طالقٌ); یعنی: زن من فاطمه رها است و اگر دیگری را وکیل کند آن وکیل باید بگوید: (زَوْجَةُ مُوکِّلِی فاطِمَةُ طالِقٌ).
- اگر مرد یا زن، بواسطه یکی از عیبهایی که در دو مسأله پیش گفته شد عقد را به هم بزند، باید بدون طلاق از هم جدا شوند.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر زنی را دو بار طلاق دهد و به او رجوع کند، یا دو بار او را طلاق دهد و بعد از هر طلاق عقدش کند، بعد از طلاق سوم آن زن بر او حرام است، ولی اگر بعد از طلاق سوم به دیگری شوهر کند با چهار شرط به شوهر اوّل حلال می‌شود؛ یعنی می‌تواند آن زن را دوباره عقد نماید: اوّل: آن که عقد شوهر دوم همیشگی باشد و اگر مثلاً یک ماهه یا یک ساله او را صیغه کند، بعد از آن که از او جدا شد شوهر اوّل نمیتواند او را عقد کند. دوم: شوهر دوم با او نزدیکی و دخول کند. سوم: شوهر دوم طلاقش دهد یا عقد وی را فسخ کند یا عقد زن به علّتی همچون شیر دادن فسخ گردد یا شوهر دوم بمیرد. چهارم: عدّه طلاق یا فسخ یا عدّه وفات شوهر دوم تمام شود.
- [آیت الله مظاهری] زوجه، بیش از آنچه که در عقد ذکر شده حقّ مطالبه ندارد مگر آنکه به یکی از عقود لازمه زوج متعهد شده باشد چیز دیگری علاوه بر مهر بپردازد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه مرد یا زن به واسطه یکی از عیوبی که در دو مسأله قبل گفته شد عقد را به هم زنند احتیاجی به طلاق نیست، همان فسخ کافی است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] زنی که به جهتی - مانند طلاق یا فسخ عقد یا انفساخ آن یا پایان یافتن یا بخشیدن مدت در عقد موقّت - از زوجیت شوهرش خارج شده، چنانچه بعد از مدتی شوهر کند و بعد شک کند که موقع عقد شوهر دوم، عدّه شوهر اوّل تمام بوده یا نه، باید به شک خود اعتنا نکند.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر شوهر در عقد شرط کند که زن باکره باشد و بعد از عقد معلوم شود و یا به اقرار زن یا بینه ثابت شود که بکارتش قبل از عقد به نزدیکی از بین رفته هرچند ثبوت خیار فسخ برای مرد خالی از وجه نیست ولی احتیاط واجب ان است که اگر فسخ کرد طلاق هم بدهد و مرد می تواند با ملاحظه نسبت تفاوت بین مهر باکره و غیر باکره را از مهری که قرار داده اند بگیرد چه عقدرا فسخ کند یا بر ان باقی بماند
- [آیت الله علوی گرگانی] یک نفر می‌تواند برای خواندن صیغه عقد دائم یا غیر دائم از طرف دو نفر وکیل شود وامّا زوج بنابر احتیاط واجب نمیتواند از طرف زن وکیل شود و او را برای خود بطور دائم یا غیر دائم عقد کند ولی زن می‌تواند وکیل از زوج در قبول عقد خود بشود و احتیاط مستحبّ آن است که عقد را دو نفر بخوانند.
- [آیت الله اردبیلی] اقاله در هر عقد لازمی جز نکاح و ضمانت جاری است، ولی خود اقاله قابل فسخ نمیباشد.
- [آیت الله بهجت] طلاق بائن آن است که بعد از طلاق، مرد حق ندارد به زن خود رجوع کند؛ یعنی بدون عقد او را به همسری قبول نماید، و آن بر پنج قسم است: 1 طلاق زنی که نه سالش تمام نشده باشد؛ 2 طلاق زنی که یائسه باشد؛ 3 طلاق زنی که شوهرش بعد از عقد با او نزدیکی نکرده باشد؛ 4 طلاق زنی که او را سه دفعه طلاق دادهاند؛ 5 طلاق خُلع و مُبارات. و احکام اینها بعداً گفته خواهد شد. غیر از این موارد، طلاق رجعی است که بعد از طلاق تا وقتی زن در عدّه است، مرد می‌تواند به او رجوع نماید و عقد مجدد لازم نیست.
- [آیت الله خوئی] اگر زن بعد از عقد بفهمد که شوهر او پیش از عقد دیوانه بوده است یا آنکه بعد از عقد چه پیش از نزدیکی یا بعد از آن دیوانه شود یا آلت مردی نداشته، یا بعد از عقد پیش از نزدیکی بریده شود یا مرضی دارد که نمیتواند وطی و نزدیکی نماید هرچند آن مرض بعد از عقد و پیش از نزدیکی عارض شده باشد در تمام این صور بیطلاق می‌تواند عقد را به هم بزند. ولی درصورتی که شوهر نمیتواند نزدیکی نماید لازم است که زن رجوع به حاکم شرع یا وکیل او نماید. حاکم شوهر را یک سال مهلت میدهد و چنانچه شوهر نتوانست به آن زن یا زنی دیگر نزدیکی کند پس از آن زن می‌تواند عقد را به هم بزند و اگر آلت مردی بعد از نزدیکی بریده شود و زن عقد ازدواج را فسخ کند فسخ اثری ندارد اگرچه احتیاط مستحب این است که شوهر او را طلاق دهد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر زن بعد از عقد بفهمد که شوهر او پیش از عقد دیوانه بوده است یا آنکه بعد از عقد چه پیش از نزدیکی یا بعد از آن دیوانه شود یا آلت مردی نداشته؛ یا بعد از عقد پیش از نزدیکی بریده شود یا مرضی دارد که نمی تواند وطی و نزدیکی نماید؛ هر چند آن مرض بعد از عقد و پیش از نزدیکی عارض شده باشد. در تمام این صور بی طلاق می تواند عقد را به هم بزند؛ ولی در صورتی که شوهر نتواند نزدیکی نماید؛ لازم است زن به حاکم شرع یا وکیلش رجوع نماید و او به شوهر یک سال مهلت می دهد و چنانچه نتوانست با آن زن یا زنی دیگر نزدیکی نماید؛ زن پس از آن می تواند عقد را به هم بزند. و اگر آلت مردی بعد از نزدیکی بریده شود؛ فسخ عقد از طرف زن اثری ندارد و احتیاط مستحب این است که شوهر او را طلاق دهد.