حضانت
به حفظ و نگهداری و تربیت طفل حضانت گفته می شود.
آیا حاکم و قاضی می تواند پدر یا مادر ممتنع از حضانت را مجبور سازد که به حق الحضانة عمل کند؟
صرف حق الحضانة در آن مقدار که فقط حق من له الحضانة است، قابل الزام و اجبار نیست. بلکه صاحب حق می تواند از حق خود بگذرد و از حضانت صرف نظر کند. ولی نسبت به حق فرزند در تر و خشک کردن وی و در تربیت و نگهداری و حفظ او اگر من علیه الحق امتناع ورزد، حاکم شرع می تواند او را به رعایت حق فرزند ملزم کند.
صرف حق الحضانة در آن مقدار که فقط حق من له الحضانة است، قابل الزام و اجبار نیست. بلکه صاحب حق می تواند از حق خود بگذرد و از حضانت صرف نظر کند. ولی نسبت به حق فرزند در تر و خشک کردن وی و در تربیت و نگهداری و حفظ او اگر من علیه الحق امتناع ورزد، حاکم شرع می تواند او را به رعایت حق فرزند ملزم کند.
عنوان سوال:
آیا حاکم و قاضی می تواند پدر یا مادر ممتنع از حضانت را مجبور سازد که به حق الحضانة عمل کند؟
پاسخ:
صرف حق الحضانة در آن مقدار که فقط حق من له الحضانة است، قابل الزام و اجبار نیست. بلکه صاحب حق می تواند از حق خود بگذرد و از حضانت صرف نظر کند. ولی نسبت به حق فرزند در تر و خشک کردن وی و در تربیت و نگهداری و حفظ او اگر من علیه الحق امتناع ورزد، حاکم شرع می تواند او را به رعایت حق فرزند ملزم کند.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- دختر صغیری پدر خود را از دست داده و مادرش نیز شوهر کرده است و دختر بچه دارای مادر و مادر پدر است، حق الحضانة باکدام یک از اینهاست؟
- پس از فوت پدر، آیا مادر در قبال حضانت فرزندان صغیر می تواند از جدّ پدری مطالبه اجرت کند؟
- در مواردی که مادر حق حضانت شرعی دارد، آیا می تواند بدون اجازه پدر کودکان، آن‌ها را به مسافرت ببرد یا حتی در شهرهای دیگر سکنا دهد؟
- آیا ولایت و حضانت ولدالزنا با پدر عرفی است یا خیر؟
- فرموده اید حق حضانتِ مادر، برای دختر هفت سال و برای پسر دو سال است، بفرمایید آیا به مجرد ورود کودک به سن دوسالگی یا هفت سالگی، حق حضانت مادر تمام می شود، یا ملاک تمام شدن هفت سال یا دوسال می باشد؟
- آیا حاکم شرع می تواند مرد را مجبور به طلاق دادن زنش کند؟ یا اینکه خودش زن را مطلقه کند؟
- در مورد تبعیت اولاد از والدین در قصر و اتمام نماز، اولا آیا اولاد تابع پدر و مادر هر دو هستند یا تابع پدر؟ و چنانچه وطن مادر غیر از وطن پدر باشد وظیفه اولاد چیست؟ با توجه به اینکه پدر در وطن مادر مسافر است؟ و ثانیاً این تبعیت تا چه زمانی است؟ و ثالثاً شهری که فرزند در آن متولد شده لکن نه وطن پدر او است و نه وطن مادر او آیا وطن او محسوب می شود؟
- آیا حاکم شرع می تواند مرد را مجبور به طلاق دادن زنش کند، یا این که خودش زن را مطلقه کند؟
- آیا زن پدر محرم انسان است در صورتی که زن جوان هم باشد؟ مادر زن پدر چطور؟
- اگر پدر فوت کند، آیا مادر می تواند اجازه صیغه دخترش را بدهد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله علوی گرگانی] آیا پدر شرعامجاز است که مادر مطلّقه را از دیدار فرزندش که تحت حضانت پدر است محروم نماید؟
- [سایر] حضانت اطفال به چه معنا است؟ و حکمت آن چیست؟ در دوران جدایی و طلاق حق حضانت فرزندان با پدر است یا مادر؟
- [سایر] بعد از فوت پدر، حضانت از بچه صغیرش، به عهدهی چه کسی است؟ مادر بچه یا پدر بزرگش؟
- [سایر] چرا حضانت و سرپرستی اطفال به پدر واگذار می‌شود؟ مگر مادر عاطفه ندارد؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] آیا پدر می تواند حق حضانت خود را اسقاط کند و آنرا به مادر واگذار نماید؟
- [آیت الله بهجت] آیا اگر عمل به حقّ الحضانه، مستلزم عسرو حرج فوق العاده نسبت به دیگری باشد مثل این که گرفتن فرزند از مادر بعد از دو سال و ردّ به پدر باعث مشقّت خوف عقلایی خطرناک و غیر قابل تحمّل برای مادر باشد، که این مشقّت اضافه بر اصل مشقّت فراق است که معمولاً متوجّه مادر می شود و یا عمل به حقّ الحضانه باعث فساد و انحراف اخلاقی و تربیتی کودک باشد، در این صورت باز حقّ حضانت ثابت است یا به حکم حرج و فساد ساقط می شود؟
- [سایر] حضانت اطفال به چه معنا است؟ و حکمت آن چیست؟ در دوران جدایی و طلاق حق حضانت فرزندان با پدر است یا مادر؟
- [آیت الله بهجت] پس از فوت پدر، آیا مادر در قبال حضانت فرزندان صغیر می تواند از جدّ پدری مطالبه ی اجرت کند؟
- [آیت الله نوری همدانی] آیا پس از رسیدن فرزندان به سن بلوغ یا رشد، پدر و مادر هیچ تکلیفی درباره حضانت آنان ندارند؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا حضانت و نگهداری پدر و مادر بیمار یا معلول به عهده پسران و دختران وی می باشد یا دختران در این مورد مسؤولیتی ندارند؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر وارث فقط پدر ومادر باشند: الف: اگر متوفی حد اقل دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر پدری داشته باشد هر چند با وجود پدر و مادر ارث نمی برند ولی نمی گذارند مادر بیش از 61 ارث ببرد و اینها را حاجب می گویند بنابر این سهم مادر 61 و بقیه به پدر می رسد. ب: اگر مادر حاجب نداشته باشد سهم مادر 31 و بقیه به پدر میرسد.
- طبقه دوم عبارتند از جد و جده و برادر و خواهر و فرزندان آن‌ها که به تفصیل عبارتند از: الف پدر پدر متوفی (جد پدری ). ب پدر مادر متوفی (جد مادری ). ج مادر پدر متوفی (جده پدری ). د مادر مادر متوفی (جده مادری ). ه برادر و خواهر متوفی که پدر و مادر آن‌ها با پدر و مادر متوفی یکی باشد (برادر پدری و مادری). و برادر و خواهر متوفی که تنها پدر آن‌ها با پدر متوفی یکی باشد (برادر پدری). ز برادر و خواهر متوفی که تنها مادر آن‌ها با مادر متوفی یکی باشد (برادر مادری). ح فرزندان برادر و خواهر میت که در صورت نبودن برادر و خواهر میت از او ارث می برند.
- اگر وارث پدر و مادر و یک دختر باشند: الف اگر مادر حاجب داشته باشد سهم او 61 می‌شود وسهم پدر هم 61 و سهم دختر21 می شود و 61 باقیمانده بین پدر و دختر تقسیم می شود و از چهار قسمت یک قسمت به پدر وبقیه به دختر می رسد بنابر این مال میت به 24 قسمت تقسیم می شود و 4 سهم آن به مادر و 5 سهم به پدر و 15 سهم به دختر متوفی می رسد. ب اگر مادر حاجب نداشته باشد مال میت به 5 قسمت تقسیم می‌شود و یک سهم به پدر و یک سهم به مادر و سه سهم بقیه به دختر میت می رسد.
- انسان نمی تواند با دختری که مادر، یا مادر بزرگ انسان او را شیر کامل داده اند ازدواج کند. و نیز اگر زن پدر انسان از شیر پدر او دختری را شیر داده باشد، انسان نمی تواند با آن دختر ازدواج نماید و چنانچه دختر شیر خواری را برای خود عقد کند بعد مادر یا مادر بزرگ یا زن پدر او از شیر همان پدر، آن دختر را شیر دهد، عقد باطل می شود.
- اگر وارث دو نفر از طبقه اول باشند: الف دو پسر: که مال میت بین آن‌ها بالسویه تقسیم می شود. ب دو دختر: که مال میت بین آن‌ها بالسویه تقسیم می شود. ج یک پسر و یک دختر: که سهم دختر 31 وسهم پسر 32 می شود. د پدر یا مادر و یک پسر: سهم پدر یا مادر 61 و بقیه سهم پسر می شود. ه پدر یا مادر و یک دختر: سهم پدر یا مادر 41 وبقیه سهم دختر می شود. و پدر و مادر: تفصیل آن بیان می شود.
- اگر وارث پدر و مادر و شوهر میت باشند: الف اگر مادر حاجب داشته باشد سهم او 61 و سهم شوهر 21 و سهم پدر متوفی 31 می شود. ب اگر مادر حاجب نداشته باشد سهم او 31 و سهم شوهر 21 و سهم پدر میت 61 می شود.
- اگر وارث میت پدر ومادر ویک پسر باشند دراین صورت سهم مادر 61 می شود و فرقی نمی کند که مادر حاجب داشته باشد یا نداشته باشد و سهم پدر هم 61 می شود و بقیه مال به پسر میرسد.
- اگر وارث پدر یا مادر و چند پسر ودختر باشند سهم پدر یا مادر 61 می شود و بقیه مال بین بچه ها بگونه ای تقسیم می‌شود که هر پسر دو برابر هر دختر ارث ببرد.
- اگر وارث شوهر و پدر و مادر و فرزندان میت باشند. سهم شوهر 41 می شود و به هر یک از پدر و مادر 61 می رسد وبقیه مال بین بچه های میت طبق مسائل گذشته تقسیم می شود.
- اگر وارث زن و پدر و مادر و فرزندان میت باشند. سهم زن 81 و سهم پدر و مادر هر یک 61 می شود و بقیه مال بین بچه های میت طبق مسائل گذشته تقسیم می شود.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] مادر در (حِضانت) نوزاد پسر تا دو سال و نوزاد دختر تا هفت سال اولویّت دارد، به شرط آن که مادر مسلمان، عاقل و آزاد باشد و به دیگری شوهر نکرده باشد، در غیر این صورت پدر مقدّم است و پس از این مدّت، حضانت با پدر است، ولی اگر پدر مرده باشد یا واجد شرایط لازم برای حضانت بچّه نباشد، مادر هرچند شوهر کرده باشد بر جدّ و دیگران مقدّم است، واگر مادر در زمانی که مسئول حضانت و نگهداری کودک است بمیرد، پدر بر دیگران در حضانت کودک مقدّم است.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . هیچ کس حق ندارد در مقدار قضاوت به استناد قانونی، غیر از قانون اسلام خواه از امور جزایی باشد یا حقوقی، کسی را محکوم یا حاکم سازد.
- [آیت الله اردبیلی] چنانچه پدر و مادر هر دو بمیرند، حقّ حضانت به جدّ پدری میرسد و در صورت نبودن او، هرکدام از نزدیکانش که عرفا برای حضانت وی سزاوارتر محسوب میشوند، میتوانند حضانت او را به عهده بگیرند و اگر کسی که حضانت وی را قبول کند نبود یا صلاحیت لازم را نداشت، چنانچه بچّه از خود مالی داشته باشد، حاکم شرع از مال او فرد صالحی را جهت حضانت وی انتخاب می‌کند و اگر مالی نداشته باشد، حاکم شرع باید مخارج حضانت وی را از بیتالمال بپردازد.
- [آیت الله اردبیلی] پدر و مادر میتوانند در مقابل یکدیگر از حقّ حضانت خود صرف نظر کنند، ولی نمیتوانند نسبت به نگهداری و تربیت فرزند کوتاهی نمایند و در صورت کوتاهی، حاکم صالح آنان را ملزم به تأمین حقّ فرزند می‌کند.
- [آیت الله اردبیلی] (حِضانت) یعنی نگهداری و پرورش کودک حق و تکلیف پدر و مادر است.
- [آیت الله اردبیلی] پس از آن که کودک دختر باشد یا پسر به سنّ بلوغ و رشد فکری و جسمی رسید، حقّ حضانت پایان میپذیرد و هیچ کس، حتّی پدر و مادر، حقّ حضانت بر او را ندارند.
- [آیت الله مظاهری] در صورت تشکیل حکومت اسلامی قاضی باید از طرف حاکم وقت منصوب باشد و اگر منصوب نباشد نباید قضاوت نماید.
- [آیت الله اردبیلی] اگر پدر یا مادر صلاحیّت نگهداری و تربیت کودک را نداشته و موجب فساد اخلاق و سوء تربیت دینی یا عدم سلامت جسمی فرزند شوند، حقّ حضانت از آن‌ها ساقط می‌شود و در این صورت حقّ حضانت به ترتیب به افرادی که در مسأله 2997 گفته شد منتقل می‌شود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] تا هفت سال قمری پسر یا دختر تمام نشده، پدر نمیتواند او را از مادرش جدا کند ولی مادر باید در نحوه تربیت و اداره فرزند نظر پدر را رعایت کند، در دوران شیردهی، زن حقّ دارد فرزند خود را شیر بدهد، مگر آن که کس دیگری یافت شود که حاضر باشد مجّانی یا با مزد کمتری بچه را شیر دهد، در این صورت پدر میتواند بچه را از مادر جدا سازد، هر چند مستحبّ است که چنین کاری را نکند و فرزند را در نزد مادر خود باقی بگذارد. در این زمان هم رعایت نظر پدر در تربیت و اداره فرزند بر مادر وی لازم است.
- [آیت الله سیستانی] عمه و خاله انسان ، و عمه و خاله پدر ، و عمه و خاله پدرِ پدر ، یا مادرِ پدر ، و عمه و خاله مادر ، و عمه و خاله مادرِ مادر ، یا پدرِ مادر هر چه بالا روند به انسان محرمند .