ولی دم
كسی كه شرعاً حق قصاص در دست اوست؛ مانند پدر مقتول
آیا قاتل می‌تواند قبل از قصاص، اعضاء بدن خود را مثل کلیه بفروشد؟ آیا در این خصوص، اخذ اذن از ناحیه ولی دم برای او واجب است؟
قاتل می‌تواند بدون نیاز به اذن ولی دم قبل از شروع زمان قصاص اعضاء بدن خود را به دیگری به نحو مجانی یا در مقابل وجه بدهد به شرط آن که مستلزم تقویت حق قصاص نباشد. ولی دم و قاتل می‌توانند در نحوه قصاص و اعدام به شیوه اهدای اعضا منجر به اعدام توافق کنند و حتی با توافق قصاص نفس را تبدیل کنند به اهداء عضو بدون اینکه منجر به مرگ شود.
قاتل می‌تواند بدون نیاز به اذن ولی دم قبل از شروع زمان قصاص اعضاء بدن خود را به دیگری به نحو مجانی یا در مقابل وجه بدهد به شرط آن که مستلزم تقویت حق قصاص نباشد. ولی دم و قاتل می‌توانند در نحوه قصاص و اعدام به شیوه اهدای اعضا منجر به اعدام توافق کنند و حتی با توافق قصاص نفس را تبدیل کنند به اهداء عضو بدون اینکه منجر به مرگ شود.
عنوان سوال:
آیا قاتل می‌تواند قبل از قصاص، اعضاء بدن خود را مثل کلیه بفروشد؟ آیا در این خصوص، اخذ اذن از ناحیه ولی دم برای او واجب است؟
پاسخ:
قاتل می‌تواند بدون نیاز به اذن ولی دم قبل از شروع زمان قصاص اعضاء بدن خود را به دیگری به نحو مجانی یا در مقابل وجه بدهد به شرط آن که مستلزم تقویت حق قصاص نباشد. ولی دم و قاتل می‌توانند در نحوه قصاص و اعدام به شیوه اهدای اعضا منجر به اعدام توافق کنند و حتی با توافق قصاص نفس را تبدیل کنند به اهداء عضو بدون اینکه منجر به مرگ شود.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- ولی دم نسبت به جان و منافع بدن نوعی ولایت پیدا می‌کند. این ولایت تا چه حد می‌تواند باشد؟ به موجب ادله قصاص نفس، آیا ولی دم نسبت به اعضاء و جوارح جانی ولایت و سلطه پیدا می‌کند یا فقط می‌تواند جان قاتل را بگیرد؟
- قصاص از جمله مسائلی است که منوط به تقاضای اولیای دم مقتول می¬باشد و از طرفی در قانون مجازات اسلامی آمده است که قصاص نفس منوط به اذن ولی امر است، حال اگر در مواردی ولی امر اذن ندهند تکلیف چیست؟ و از طرفی ولی امر می¬تواند رأساً مبادرت به قصاص شخصی که از او شکایتی نشده است به دلیل عدم وجود ولی دم مقتول و یا به جهتی گذشت ولی دم از قاتل بنماید؟
- در ازدواج موقت بین مرد و دختری 28 ساله اگر مرد مقلد مرجعی باشد که احتیاط واجب در ازدواج موقت دختر باکره بدون اذن پدر داده و دختر مقلد مرجعی باشد که عقد بدون اذن را بیاشکال می داند، آیا پسر می‌تواند او را عقد موقت بدون اذن پدر دختر نماید؟
- شخصی با توکیل به غیر، انجام هر گونه عمل مادی و اعتباری (حتی انتقال مال به هر کس و به هر قیمت ولو به خود و اخذ ثمن برای خود) را نسبت به مال معینی به وی تفویض می‌کند (به گونهای که مفاد وکالتنامه ظهور در انتقال کلیه حقوق به وکیل دارد). وکیل در راستای انجام مفاد وکالت، آن مال را به خود هبه مینماید. پس از انجام هبه توسط وکیل، موکل از هبه انجام شده رجوع و مال مورد وکالت را مطالبه می‌کند. با این وجود، وکیل با استناد به اختیارات عام حاصله از وکالتنامه مزبور و بدون توجه به رجوع مالک از هبه، این بار اقدام به انتقال مال به خود در قالب عقد بیع کرده و با استناد به لازم بودن عقد بیع، از رد مال متعلق به موکل امتناع مینماید ضمن اینکه ثمن بخس حاصله از انجام بیع نیز طبق مفاد وکالتنامه در اختیار وکیل قرار گرفته است. حکم تکلیفی و وضعی وکیل و موکل در این خصوص چیست؟ آیا وکیل اختیار تملیک مال مزبور در قالب بیع، آن هم پس از رجوع مالک از هبه داشته است؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله نوری همدانی] هرگاه ولیّ دم پس از صدور حکم قطعی قصاص، بدون اذن ولیّ امر قاتل را بکشد چه حکمی دارد؟
- [آیت الله سبحانی] اگر یکی از اولیای دم به نمایندگی از کلیه صاحبان حق قصاص اقدام بر اخذ مبلغی چندین برابر دیه کامل نماید آیا حق قصاص برای دیگر اولیای دم باقی است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] چنانچه اولیاء دم در مقام مصالحه قصاص با مبلغی زائد بر دیه، مقداری را تقاضا کردند که پرداخت آن برای قاتل میسّر نیست آیا دادگاه می‌تواند فرصت محدودی برای اجرای قصاص به اولیاء دم بدهد و پس از انقضای مهلت مذکور و عدم تقاضای قصاص، محکوم را لااقلّ با أخذ وثیقه آزاد نمایند؟
- [آیت الله علوی گرگانی] در مورد قصاص نفس بفرمائید : الف - آیا اولیاء دم می‌توانند به جای قصاص نفس، عضوی از اعضای قاتل را قطع کنندمثلابه جای کشتن قاتل یکی از پاهای او را قطع نمایند)؟ ب - آیا اولیاء دم می‌توانند عضوی از بدن قاتل را قطع و نسبت به مابقی طلب دیه نمایند؟ ج - آیا اولیاء دم می‌توانند عضوی از بدن قاتل را قطع و نسبت به مابقی مصالحه نمایند؟ د - آیا رضایت و عدم رضایت قاتل در سه حالت فوق، تأثیری دارد؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر کسی بدون اذن ولیّ دم محکوم به قصاصی را بکشد حقّ قصاص از آن چه کسی است و اگر ولیّ دم پس از قتل محکوم به قصاص مزبور، عمل قاتل را تنفیذ کند وضع چگونه است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا اذن حاکم در قصاص شرط است، یا ولیّ دم می تواند بدون اذن حاکم مبادرت به استیفای قصاص نماید؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مردی همسر خود را عمداً به قتل رسانده است. ولیّ دم مادرزن و یک فرزند صغیر از همان شوهر است. بنابر این، تقاضای قصاص نفس از ناحیه مادر مشروط به ردّ نصف دیه یک مرد به قاتل و تأمین و تضمین سهم صغیر می باشد اگر مادر مقتوله ضمن تقاضای قصاص اظهار عجز از پرداخت نصف دیه به قاتل و نیز سهم صغیر بکند، آیا قصاص قهراً تبدیل به دیه می شود؟ یا باید دیه از طریق بیت المال پرداخت شود و قصاص اجرا شود؟ و یا حق قصاص تا زمان ایسار ولیّ دم باقی مانده و قاتل رها می گردد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] چنانچه ولیّ قهری بخواهد صبر کند تا ولیّ دم صغیر بالغ شده و خود تصمیم بگیرد، مصالح مهم از وی تفویت می شود (مثل این که قاتل پیرمردی 80 ساله و ولی دم پسر 2 ساله ای باشد که اگر بخواهند صبر کنند تا وی بالغ گردد به احتمال زیاد قاتل می میرد، و حقّ ولی دم نسبت به قصاص و دیه از بین می رود.) در چنین صورتی ولیّ قهری کدام از گزینه های زیر را بجا آورد؟ الف) تقاضای قصاص نماید. ب) بر اخذ دیه مصالحه کند. ج) بر اخذ کمتر از دیه مصالحه نماید. د) قاتل را عفو کند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا برای قصاص قاتل نیاز به اذن ولیّ امر یا نماینده او می باشد؟ در صورتی که این اذن داده نشود تکلیف قاتل چیست، آیا باید تا زمان اذن ولو دهها سال طول بکشد در حبس بماند و یا این که فوراً آزاد می شود، در صورت دوّم چه تأمینی باید اخذ شود؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] برای قصاص قاتل، نیاز به اذن ولی امر یا نماینده او می باشد. در صورتی که این اذن داده نشود، تکلیف قاتل چیست؟ آیا باید تا زمان اذن، گرچه دهها سال طول بکشد در حبس بماند و یا فوراً آزاد شود؟ در صورت دوم چه تأمینی باید اخذ شود؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- بنابر احتیاط واجب برای مسّ بدن شهیدی که او را غسل میّت نمیدهند و همچنین برای مسّ بدن کسی که پیش از اجرای قصاص یا حد، غسل میّت انجام داده است، باید غسل مسّ میّت انجام داد.
- اگر هنگامی که باید بدهی خود را بدهد، طلبکار مطالبه کند و او ندهد، طلبکار در صورتی که وکیل از طرف مالک باشد، می‌تواند مالی را که گرو برداشته بفروشد و طلب خود را بردارد و باید بقیّه را به بدهکار بدهد، وچنانچه وکالت از مالک نداشته باشد، اگر به حاکم شرع دسترسی داشته باشد، بنابر احتیاط واجب باید برای فروش آن از حاکم شرع اجازه بگیرد.
- اگر در جایی که عمران و آبادی است حیوانی را پیدا کند، یکی از دو صورت را دارد: اوّل:اگر حیوان سالم بوده و در معرض تلف نباشد، جایز نیست آن را بگیرد و اگر گرفت باید آن را حفظ کند و علوفه آن را نیز تأمین کند و حق ندارد از صاحب آن عوض آن را مطالبه نماید و در صورتی که آن حیوان گوسفند باشد و صاحب آن پیدا نشود، می‌تواند آن را برای صاحب آن نگهدارد و یا این که پس از سه روز آن را بفروشد و پول آن را از طرف صاحب آن صدقه بدهد و چنانچه صاحب آن پیدا شود و صدقه را قبول نکند، باید پول آن را به صاحب آن بدهد. دوم:اگر حیوان در اثر بیماری یا غیر آن در معرض تلف باشد، جایز است آن را بگیرد و در این صورت واجب است علوفه آن را تأمین کند و در صورتی که قصد رایگان نداشته باشد، می‌تواند پس از پیدا شدنِ صاحب آن عوض آن را مطالبه نماید و یا این که از شیر یا پشم یا سواری آن به طور معمول استفاده کند و از مخارج آن کم کند و اگر حیوان تلف شود، ضامن آن نیست، مگر این که در حفظ آن کوتاهی کرده باشد.
- سر بریدن حیوان پنج شرط دارد: اوّل:کسی که سر حیوان را میبرد مرد باشد یا زن باید مسلمان باشد و اظهار دشمنی با اهل بیت پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلم نکند و بچّه مسلمان هم اگر ممیّز باشد، یعنی خوب و بد را بفهمد، می‌تواند سر حیوان را ببرد. دوم:سرِ حیوان را با کارد تیز ببرند و کارد باید از فلزی باشد که معمولاً با آن چاقو میسازند؛ ولی چنانچه پیدا نشود و به گونهای باشد که اگر سر حیوان را نبرند میمیرد، با چیز تیزی که چهار رگ آن را جدا کند، مانند شیشه و سنگ تیز، می‌شود سر آن را برید. سوم:در هنگام سر بریدن، جلوی بدن حیوان باید رو به قبله باشد و کسی که میداند باید رو به قبله سر ببرد، اگر عمدا حیوان را رو به قبله نکند، حیوان حرام می‌شود؛ ولی اگر فراموش کند یا مسأله را نداند یا قبله را اشتباه کند یا نداند قبله کدام طرف است یا نتواند حیوان را رو به قبله کند، اشکال ندارد. چهارم:وقتی که میخواهد سر حیوان را ببرد یا کارد به گلویش بگذارد، به نیّت سر بریدن نام خدا را ببرد و همین قدر که بگوید: (بسم الله) کافی است و اگر بدون قصدِ سر بریدن نام خدا را ببرد، آن حیوان پاک نمیشود و گوشت آن هم حرام است، ولی اگر از روی فراموشی نام خدا را نبرد، اشکال ندارد. پنجم:حیوان بعد از سر بریدن حرکتی بکند، اگرچه مثلاً چشم یا دُم خود را حرکت دهد یا پای خود را به زمین بزند تا معلوم شود زنده بوده است.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] سفیه و بچّه نابالغ و دیوانه حقّ شفعه دارند، پس اگر جنس، ملک سفیه و شخص دیگری باشد، بعد آن شخص قسمت خود را بفروشد، قیّم سفیه می‌تواند برای او اخذ به شفعه کند.
- [آیت الله مظاهری] اگر دو نفر در چیزی شریک باشند، بعد یکی از آنها قسمت خود را به شخص ثالثی بفروشد، شریک می‌تواند آن را از او گرفته و قیمتش را بدهد و این را (اخذ به شُفعه) می‌گویند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر کسی عمداً و به ناحق، دیگری را بکشد، ولیّ کشته می‌تواند قاتل را عفو کند یا با رعایت شرایط قصاص در قاتل و مقتول او را بکشد یا مقداری که در مسأله بعد گفته می‌شود از او دیه بگیرد، اما اگر از روی خطا بکشد، مثلاً برای حیوانی تیر بیندازد و اشتباهاً کسی را بکشد، ولیّ کشته حق ندارد او را بکشد، اما می‌تواند دیه بگیرد.
- [آیت الله بهجت] شهید مانند کسی است که غسل داده شده، بنابراین مس بدن او موجب غسل نیست؛ و همچنین کسی که قتل او بهعنوان قصاص و یا حد واجب باشد و قبل از اجرای قصاص یا حد غسل کرده باشد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] قتل بر سه گونه است: اوّل: قتل عمدی، در قتل عمدی یا قاتل به قصد قتل دیگری را میکشد یا با وسیلهای که به حسب عادت کشنده است و قاتل هم احتمال عقلایی این امر را بدهد قتل صورت میگیرد. دوم: قتل شبه عمد، در قتل شبه عمد شخصی کسی را با آلتی بزند که به حسب عادت کشنده نیست و یا قاتل این امر را احتمال نمیدهد و قصد کشتن هم نداشته باشد و اتّفاقاً بکشد. سوم: قتل خطای محض، در قتل خطای محض قاتل انجام کاری بر روی مقتول را قصد نکرده، بلکه مثلاً برای شکار حیوانی تیر انداخته ولی اشتباهاً کسی را کشته است. در قتل عمد، ولیّ مقتول می‌تواند قاتل را عفو کند، یا در صورت وجود شرائط قصاص، او را با حکم حاکم شرع بکشد و اگر مقتول مسلمان، زن یا دختر باشند، اگر چه قاتل مسلمان او را هم میتوان کشت، لکن اگر قاتل، مرد باشد، باید نصف دیه او را به وی بدهند و ولیّ مقتول می‌تواند در صورت رضایت آنها به مقداری که طرفین راضی شوند از قاتل دیه بگیرد و در صورتی که رضایت آنها به دیهای باشد که در شرع معیّن شده است، چون اندازههایی که در شرع برای دیه تعیین شده مختلف است، قاتل می‌تواند هر اندازهای را که مایل است انتخاب کند، بنابراین می‌تواند قیمت نقره را که از سایر اقسام دیه کمتر است بدهد و اگر رضایت آنها به قسم خاصّی از دیه باشد، قاتل باید همان قسم را بدهد. در قتل شبه عمد و خطای محض، ولیّ مقتول حقّ ندارد قاتل را بکشد، بلکه حقّ دریافت دیه دارد که در قتل شبه عمد از خود قاتل و در قتل خطای محض از عاقله (یعنی قوم و خویشان پدری قاتل) و در صورت ندادن آنها از خود قاتل دیه گرفته می‌شود.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر بچه، یکی از گناهان کبیره را انجام دهد، ولی یا دیگری به اذن ولیّ او می‌تواند به قدری که ادب شود و دیه واجب نشود او را بزند.
- [آیت الله مظاهری] اگر در بدن یا لباس نمازگزار خون زخم یا جراحت یا دمل باشد، چنانچه طوری است که آب کشیدن بدن یا لباس یا عوض کردن لباس برای بیشتر مردم یا برای خصوص او سخت است، تا وقتی که زخم یا جراحت یا دمل خوب نشده است، می‌تواند با آن خون نماز بخواند و همچنین است اگر چرکی که با خون بیرون آمده یا دوایی که روی زخم گذاشتهاند و نجس شده، در بدن یا لباس او باشد.
- [آیت الله خوئی] اگر شخصی راضی شود که در حال حیات خود عضوی از اعضاء او را بریده و به دیگری پیوند زنند چنانچه عضوی که به رضایت خود او بریده می‌شود از اعضاء رئیسه بوده باشد که بریدن آن صدمهای به حیات او میزنند و یا نقص و عیبی در او ایجاد می‌کند، بریدن آن عضو جایز نیست. و اگر بر بدن آن عضو ضرر و عیبی بر او وارد نمیشود مانند بریدن مقداری از پوست و یا گوشت ران که جای آن روئیده می‌شود، در این صورت بریدن آن عضو به رضایت خود او جایز است و می‌تواند برای بریدن آن عضو مبلغی را نیز دریافت کند.
- [آیت الله وحید خراسانی] هرگاه چیزی را پیدا کند که تا یک سال قابل ماندن نیست مانند میوه و سبزیجات بنابر احتیاط واجب تا زمانی که اسیبی به ان نرسد نگه دارد و چنانچه صاحبش پیدا نشد به اذن حاکم شرع یا وکیل او و در صورت نبودن این دو به اذن عدول مومنین در صورتی که میسر باشد ان را قیمت کند و بفروشد یا خودش بردارد و پول ان را نگه دارد و بنابر احتیاط واجب از زمان پیدا شدن تا یک سال اعلان کند و در صورت پیدا نشدن صاحبش به انچه که در مساله گذشت عمل نماید
- [آیت الله سیستانی] کسی که از مستحق طلبکار است و می خواهد طلب خود را بابت خمس حساب کند بنابر احتیاط واجب یا باید از حاکم شرع اذن بگیرد ، و یا اینکه خمس را به مستحق بدهد و بعداً مستحق بابت بدهی خود به او برگرداند ، و می‌تواند از مستحق وکالت گرفته و خود از جانب او قبض نموده ، و بابت طلبش دریافت کند .