ولی دم
كسی كه شرعاً حق قصاص در دست اوست؛ مانند پدر مقتول
هرگاه ولیّ دم پس از صدور حکم قطعی قصاص، بدون اذن ولیّ امر قاتل را بکشد چه حکمی دارد؟
بدون اذن حاکم شرع قصاص جایز نیست و اگر ولی دم چنین کند حاکم شرع می‌تواند وی را تعزیر کند امّا این عمل موجب قصاص یا دیه نیست.
بدون اذن حاکم شرع قصاص جایز نیست و اگر ولی دم چنین کند حاکم شرع می‌تواند وی را تعزیر کند امّا این عمل موجب قصاص یا دیه نیست.
پاسخ:
بدون اذن حاکم شرع قصاص جایز نیست و اگر ولی دم چنین کند حاکم شرع می‌تواند وی را تعزیر کند امّا این عمل موجب قصاص یا دیه نیست.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- در مواردی که ولی دم میبایست فاضل دیه را بپردازد بعد قصاص کند اگر قبل از پرداخت فاضل دیه قاتل را بکشد چه حکمی دارد؟
- اگر همه اولیاء دم مقتول، صغیر یا مجنون باشند، استیفاءِ قصاص یا مجازات قاتل به چه ترتیبی خواهد بود؟
- در مواردی از قتل که نوبت به ولایت حاکم میرسد، آیا ولی امر همانند اولیا دم علاوه بر درخواست قصاص یا اخذ دیه، حقّ عفو نیز دارد؟
- اگر شخصی دو جوان بالغ را در حال لواط ببیند و هر دو را بکشد غافل از اینکه باید به اذن حاکم شرع باشد آیا قصاص ثابت است؟ اگر قصاص ثابت باشد حکم دیه ثابت است یا خیر؟
- اگر ولی دم فاضل دیه را بپردازد و از طرفی از قصاص هم صرفنظر نکرده و حقِّ خود را هم به دیه تبدیل ننموده باشد، آیا میتوان قاتل را بلاقید آزاد نمود؟
- در صورت علم اجمالی به وجود قاتل در بین افراد محدود و معیّن، بفرمایید:الف: آیا قاضی می‌تواند برای تعیین قاتل و اجرای قصاص از قرعه استفاده نماید؟
- شخصی مرتکب قتل عمدی شده و زنی را بقتل رسانده همچنین در حق اولیاء دم مقتوله مرتکب جرح عمدی شده با توجه به اینکه قاتل مرد بوده و مقتول زن می‌باشد نصف دیه را اولیاء دم باید به جانی و قاتل پرداخت نمایند، النهایه قاتل باید دیه جراحات وارده باولیاء دم که مجروح شدهاند بپردازد آیا اول نصف دیه را قاتل اولی دریافت میکند بعد دیه جراحات را میدهد یا اول دیه جراحات را میدهد بعد نصف دیه را میگیرد یا بطور همزمان عمل میشود؟
- ج- چنانچه حسب مورد، قصاص یا دیه به او تعلق میگیرد، ولی دم وی چه کسی است؟
- مواردی است که قاتل معیّن است ولّی مقتول مستحق دیه میان دو نفر مردّد می‌باشد. آیا نحوه پرداخت دیه به اولیای دم چگونه است؟
- چنانچه مسلمی، عمداً فرد ذمّی (نصرانی، یهودی، مجوس) را بکشد، قصاص میشود یا خیر؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر کسی بدون اذن ولیّ دم محکوم به قصاصی را بکشد حقّ قصاص از آن چه کسی است و اگر ولیّ دم پس از قتل محکوم به قصاص مزبور، عمل قاتل را تنفیذ کند وضع چگونه است؟
- [آیت الله اردبیلی] قصاص از جمله مسائلی است که منوط به تقاضای اولیای دم مقتول می¬باشد و از طرفی در قانون مجازات اسلامی آمده است که قصاص نفس منوط به اذن ولی امر است، حال اگر در مواردی ولی امر اذن ندهند تکلیف چیست؟ و از طرفی ولی امر می¬تواند رأساً مبادرت به قصاص شخصی که از او شکایتی نشده است به دلیل عدم وجود ولی دم مقتول و یا به جهتی گذشت ولی دم از قاتل بنماید؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر پدر بزرگ نوه خود را که تنها ولی دم او پدرش است بکشد، ولی دم که پسر قاتل است می تواند قصاص کند؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر پسری عمداً پدر خود را بکشد، آیا می توان با اذن اولیای دم او را قصاص کرد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا برای قصاص قاتل نیاز به اذن ولیّ امر یا نماینده او می باشد؟ در صورتی که این اذن داده نشود تکلیف قاتل چیست، آیا باید تا زمان اذن ولو دهها سال طول بکشد در حبس بماند و یا این که فوراً آزاد می شود، در صورت دوّم چه تأمینی باید اخذ شود؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] برای قصاص قاتل، نیاز به اذن ولی امر یا نماینده او می باشد. در صورتی که این اذن داده نشود، تکلیف قاتل چیست؟ آیا باید تا زمان اذن، گرچه دهها سال طول بکشد در حبس بماند و یا فوراً آزاد شود؟ در صورت دوم چه تأمینی باید اخذ شود؟
- [آیت الله بهجت] در مواردی که ولیّ دم می بایست اضافه ی دیه را بپردازد بعد قصاص کند، اگر قبل از پرداخت فاضل دیه قاتل را بکشد، چه حکمی دارد؟
- [آیت الله اردبیلی] آیا قاتل می‌تواند قبل از قصاص، اعضاء بدن خود را مثل کلیه بفروشد؟ آیا در این خصوص، اخذ اذن از ناحیه ولی دم برای او واجب است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] با عنایت به این که نظارت حاکم در استیفای قصاص ضروری است؛ بفرمایید: الف. آیا برای قصاص، لازم است ولیّ دم از ولیّ امر، یا منصوب از طرف او استیذان نماید؟ ب. در صورت لزوم استیذان، بفرمایید: 1. اگر بدون استیذان، قصاص انجام شد، آیا صرفاً گناه کرده یا خود، قاتل محسوب میشود؟ 2. اگر استیذان شد لکن ولیّ امر اذن نداد و قصاص انجام گرفت چطور؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا اذن حاکم در قصاص شرط است، یا ولیّ دم می تواند بدون اذن حاکم مبادرت به استیفای قصاص نماید؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر کسی یکی از خویشان خود را عمداً و بناحق بکشد ، از او ارث نمی برد ، ولی اگر از روی خطا باشد مثل آنکه سنگ به هوا بیندازد و اتفاقاً به یکی از خویشان او بخورد و او رابکشد از او ارث می برد و حتی در این صورت از دیة او نیز که عاقلة قاتل
- زنی که پرستار بچه است و بیشتر از یک لباس ندارد ، هرگاه شبانه روزی یک مرتبه لباس خود را آب بکشد ، اگر چه تا روز دیگر لباس به بول بچه نجس شود ، می تواند با آن لباس نماز بخواند ولی احتیاط واجب آن است که لباس خود را در شبانه روز یک مرتبه برای اولین نمازی که لباسش پیش از آن نجس شده آب بکشد ، و نیز اگر بیشتر از یک لباس دارد ولی ناچار است کخ همة آنها را بپوشد ، چنانچه شبانه روزی یک مرتبه به دستوری که گفته شده همه آنها را آب بکشد ، کافی است . چیزهائی که در لباس نماز گزار مستحب است
- هرگاه در حال سجده بفهمد پیشانی رابر چیزی گذاشته که سجده بر آن باطل است ، اگر ممکن باشد ، باید پیشانی را از روی آن به روی چیزی که سجده بر آن صحیح است بکشد و اگر وقت تنگ است ، به دستوری که در مسالة پیش گفته شد ، عمل کند .
- اگر منکر از اموری است که شارع اقدّس به آن اهتمام می دهد وراضی نیست به وقوع آن به هیچ وجه ، جایز است دفع آن به هر نحو ممکن باشد ، مثلاً اگر کسی خواست یک شخص را که جایز القتل نیست بکشد باید از او جلوگیری کرد ، واگر ممکن نیست دفاع از قتل مظلوم مگر به قتل ظالم ، جائز است بلکه واجب است ، ولازم نیست از مجتهد اذن حاصل نماید . لکن باید مراعات شود که در صورت امکان جلوگیری به نحو دیگری که به قتل منجر نشود به آن نحو عمل کند ، واگر از حدّ لازم تجاوز کند معصیت کار واحکام متعدی بر او جاری خواهد بود .
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر عاقل بالغ عمداً و به ناحقّ دیگری را بکشد، اولیاء مقتول حقّ کشتن قاتل را دارند و اگر عاقل بالغی قاتل به شمار نیاید ولی به دستور وی، دیگری کسی را عمداً و به ناحقّ بکشد، دستوردهنده به حبس ابد مجازات میشود. اولیاء مقتول که حقّ قصاص دارند کسانی هستند که از میّت ارث میبرند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر یک نفر کسی دیگر را امر کند که به ناحق کسی را بکشد، در صورتی که قاتل و کسی که به او دستور داده، هر دو مکلف و عاقل باشند، قاتل را باید کشت، و کسی را که امر کرده، باید حبس کرد تا بمیرد.
- [آیت الله بروجردی] اگر یک نفر کس دیگر را امر کند که به ناحق کسی را بکشد، در صورتی که قاتل و کسی که به او دستور داده هر دو مکلف و عاقل باشند، قاتل را باید کشت و کسی که او را امر کرده باید حبس کرد تا بمیرد.
- [آیت الله خوئی] اگر یک نفر کس دیگر را امر کند که به ناحق کسی را بکشد درصورتی که قاتل و کسی که به او دستور داده، هر دو مکلف و عاقل باشند قاتل را باید کشت و کسی که او را امر کرده باید حبس کرد تا بمیرد.
- [آیت الله مظاهری] در قتل عمد که ورثه حقّ قصاص دارند میتوانند بیش از دیه از قاتل بگیرند و قصاص نکنند.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر یک نفر کس دیگر را امر کند که به ناحق کسی را بکشد در صورتی که قاتل و کسی که به او دستور داده، هر دو مکلّف وعاقل باشند قاتل را باید کشت و کسی که او را امر کرده باید حبس کرد تا بمیرد.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر یک نفر کس دیگر را امر کند که به ناحق کسی را بکشد؛ در صورتی که قاتل و کسی که به او دستور داده؛ هر دو مکلف و عاقل باشند؛ قاتل را باید کشت و کسی که او را امر کرده باید حبس کرد تا بمیرد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] قتل بر سه گونه است: اوّل: قتل عمدی، در قتل عمدی یا قاتل به قصد قتل دیگری را میکشد یا با وسیلهای که به حسب عادت کشنده است و قاتل هم احتمال عقلایی این امر را بدهد قتل صورت میگیرد. دوم: قتل شبه عمد، در قتل شبه عمد شخصی کسی را با آلتی بزند که به حسب عادت کشنده نیست و یا قاتل این امر را احتمال نمیدهد و قصد کشتن هم نداشته باشد و اتّفاقاً بکشد. سوم: قتل خطای محض، در قتل خطای محض قاتل انجام کاری بر روی مقتول را قصد نکرده، بلکه مثلاً برای شکار حیوانی تیر انداخته ولی اشتباهاً کسی را کشته است. در قتل عمد، ولیّ مقتول می‌تواند قاتل را عفو کند، یا در صورت وجود شرائط قصاص، او را با حکم حاکم شرع بکشد و اگر مقتول مسلمان، زن یا دختر باشند، اگر چه قاتل مسلمان او را هم میتوان کشت، لکن اگر قاتل، مرد باشد، باید نصف دیه او را به وی بدهند و ولیّ مقتول می‌تواند در صورت رضایت آنها به مقداری که طرفین راضی شوند از قاتل دیه بگیرد و در صورتی که رضایت آنها به دیهای باشد که در شرع معیّن شده است، چون اندازههایی که در شرع برای دیه تعیین شده مختلف است، قاتل می‌تواند هر اندازهای را که مایل است انتخاب کند، بنابراین می‌تواند قیمت نقره را که از سایر اقسام دیه کمتر است بدهد و اگر رضایت آنها به قسم خاصّی از دیه باشد، قاتل باید همان قسم را بدهد. در قتل شبه عمد و خطای محض، ولیّ مقتول حقّ ندارد قاتل را بکشد، بلکه حقّ دریافت دیه دارد که در قتل شبه عمد از خود قاتل و در قتل خطای محض از عاقله (یعنی قوم و خویشان پدری قاتل) و در صورت ندادن آنها از خود قاتل دیه گرفته میشود.
- [آیت الله مظاهری] اگر فرزندی پدر یا مادر خود را عمداً بکشد قصاص میشود ولی اگر پدری فرزند خود را عمداً بکشد قصاص نمیشود ولی باید دیه بدهد و علاوه بر دیه تعزیر هم میشود.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر کسی که بالغ وعاقل است عمداً وبناحق مسلمانی را بکشد، در صورتی که مقتول، مرد یا پسر باشد ولیّ کشته می‌تواند قاتل را عفو کند یا بکشد، ولی اگر مقتول کافر باشد قاتل او را که مسلمان است نمیتوان کشت و اگر مقتول مسلمان زن یا دختر باشد اگرچه میشود قاتل مسلمان او را کشت لکن اگر قاتل مرد باشد باید نصف دیه او را به ولیّ او بدهند و اگر قاتل دیوانه یا نابالغ باشد مطلقاً دیه باید بدهند ودیه آن بر عاقله است که معنای آن خواهد آمد و نیز ولیّ می‌تواند به مقداری که طرفین راضی شوند از قاتل دیه بگیرد و در صورتی که رضایت آنها به دیهای باشد که در شرع معیّن شده است چون تقدیرات شرعی در دیه مختلف است اختیار تعیین آن با قاتل است و می‌تواند هر کدام که برای او آسانتر است اختیار نماید، بنابر این می‌تواند قیمت نقره را که از سایر اقسام دیه کمتر است بدهد امّا اگر از روی خطایمحض بکشد مثلاً برای حیوانی تیر بیندازد واشتباهاً کسی را بکشد، ولیّ کشته حق ندارد او را بکشد، امّا می‌تواند از عاقله )یعنی قوم وخویشان پدری قاتل( و در صورت ندادن آنها از خود قاتل، دیه بگیرد و اگر از روی خطای شبیه به عمد بکشد به این معنی که شخصی کسی را با آلتی بزند که عادتاً کشنده نیست وقصد کشتن هم نداشته اتّفاقاً کشته شود در این فرض خود قاتل باید دیه بدهد وولیّ مقتول حق کشتن او را ندارد.