امر و نهی
اَمْرْ وَ نَهْی، عنوان بخشی از مباحث اصول فقه که به چگونگی تفسیر اوامر و نواهی شرعی می‌پردازد.
آیا پدر و مادر می توانند فرزند خود را در انجام کاری مانند مسافرت و یا رشته تحصیلی و ... امر و نهی کنند؟ آیا اطاعت آنها در این امور واجب است؟
اگر امر و نهی والدین خلاف مسیر تربیت و هدایت فرزند به روش دینی، نباشد و موجب اختلال در امور فرزند نشود و والدین از ترک این اوامر و نواهی اذیت شوند، اطاعت آنها لازم است و در غیر این صورت واجب نیست. البته در ابراز مخالفت هم رعایت حرمت و شأن آنها صورت گیرد و سزاوار است رضایت آنان جلب شود.
اگر امر و نهی والدین خلاف مسیر تربیت و هدایت فرزند به روش دینی، نباشد و موجب اختلال در امور فرزند نشود و والدین از ترک این اوامر و نواهی اذیت شوند، اطاعت آنها لازم است و در غیر این صورت واجب نیست. البته در ابراز مخالفت هم رعایت حرمت و شأن آنها صورت گیرد و سزاوار است رضایت آنان جلب شود.
عنوان سوال:
آیا پدر و مادر می توانند فرزند خود را در انجام کاری مانند مسافرت و یا رشته تحصیلی و ... امر و نهی کنند؟ آیا اطاعت آنها در این امور واجب است؟
پاسخ:
اگر امر و نهی والدین خلاف مسیر تربیت و هدایت فرزند به روش دینی، نباشد و موجب اختلال در امور فرزند نشود و والدین از ترک این اوامر و نواهی اذیت شوند، اطاعت آنها لازم است و در غیر این صورت واجب نیست. البته در ابراز مخالفت هم رعایت حرمت و شأن آنها صورت گیرد و سزاوار است رضایت آنان جلب شود.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- در موردی که شخص احتمال نمی دهد امر به معروف تاثیر قوی و کامل داشته باشد اما احتمال می دهد موقتا باعث انجام معروف یا ترک منکر گردد، آیا در فرض احتمال اثر موقت نیز امر به معروف و نهی از منکر واجب خواهد بود؟
- در موردی که شخص احتمال نمی دهد امر به معروف تاثیر قوی و کامل داشته باشد اما احتمال می دهد موقتا باعث انجام معروف یا ترک منکر گردد، آیا در فرض احتمال اثر موقت نیز امر به معروف و نهی از منکر واجب خواهد بود؟
- آیا نفقه فرزند خوانده بر پدر خوانده واجب است؟
- نظر به وجوب فریضه امر به معروف و نهی از منکر و با توجه به اینکه در مواردی با تذکر لسانی امکان تاثیر در شخصی مرتکب منکر شده وجود ندارد، آیا می توان برای جلوگیری از منکرات از قوه قهریه استفاده کرد؟
- نظر به وجوب فریضه امر به معروف و نهی از منکر و با توجه به اینکه در مواردی با تذکر لسانی امکان تاثیر در شخصی مرتکب منکر شده وجود ندارد، آیا می توان برای جلوگیری از منکرات از قوه قهریه استفاده کرد؟
- زن و شوهری، فرزند تازه متولد شده خود را به یک زوج نازا سپرده اند. حال پس از یک سال، مادر کودک می گوید نمیتوانم دوری کودکم را تحمل کنم و می خواهد کودک را پس بگیرد. آیا شرعا اجازه چنین کاری دارد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [سایر] مادر فرزند را به کاری امر می کند در حالی که پدر از آن کار نهی می کند، تکلیف فرزند در این گونه موارد چیست؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر پدر یا مادر به فرزند بگویند زنت را طلاق بده; آیا باید اطاعت امر ایشان کرد یا خیر؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر پدر یا مادر به فرزند بگوید همسرت را طلاق بده آیا اطاعت امر ایشان لازم است؟
- [آیت الله بهجت] اگر پدر یا مادر به فرزند بگویند زنت را طلاق بده، آیا باید اطاعت امر ایشان کرد یا خیر؟
- [آیت الله بهجت] آیا اگر پدر فرزندش را از کشیدن سیگار و مواد مخدر نهی کند، بر فرزند اطاعت او واجب است؟
- [سایر] با سلام. با توجه به اینکه اطاعت از پدر و مادر واجب است، اگر در یک امر که نه واجب است نه حرام، نظر پدر و مادر کاملا با هم مخالف باشد، از کدامیک باید اطاعت کرد؟
- [آیت الله اردبیلی] محدوده اطاعت فرزند از پدر تا چه حد است؟ پدرم میگوید باید زن خود را طلاق دهی؛ اطاعت این امر بر من واجب است؟
- [آیت الله سیستانی] در چه صورتی نفقه پدر و مادر بر فرزند واجب است و اطاعت از آنها تا چه حدی لازم است ؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] مقام مادر بالاتر است، یا پدر؟ در مقام تعارض بین اطاعت امر پدر و مادر، کدام را ترجیح می دهیم؟
- [آیت الله مظاهری] مقام مادر بالاتر است، یا پدر؟ در مقام تعارض بین اطاعت امر پدر و مادر، کدام را باید ترجیح دهیم؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر کند که نماز را با جماعت بخواند، در صورتی که ترک آن موجب اذیّتشان شود، نماز جماعت بر او واجب می‌شود و در غیر این صورت، واجب نیست.
- قسم فرزند بدون اجازه پدر و قسم زن بدون اجازه شوهر صحیح نیست، بنابراین اگر پدر یا شوهر از قسم خوردن، یا عمل به کاری که به آن قسم خورده می‌شود، قبل از قسمخوردن نهی کند، قسم صحیح نخواهد بود.
- اگر فرزند بدون اجازه پدر و مادر روزه مستحبی بگیرد و در بین روز پدر یا مادر به جهت دلسوزی او را از ادامه روزه نهی کند چنانچه ادامه روزه سبب اذیت یکی از آنها شود باید فرزند روزه خود را افطار کند.
- تا هفت سال قمری پسر یا دختر تمام نشده، پدر نمیتواند او را از مادرش جدا کند ولی مادر باید در نحوه تربیت و اداره فرزند نظر پدر را رعایت کند، در دوران شیردهی، زن حقّ دارد فرزند خود را شیر بدهد، مگر آن که کس دیگری یافت شود که حاضر باشد مجّانی یا با مزد کمتری بچه را شیر دهد، در این صورت پدر میتواند بچه را از مادر جدا سازد، هر چند مستحبّ است که چنین کاری را نکند و فرزند را در نزد مادر خود باقی بگذارد. در این زمان هم رعایت نظر پدر در تربیت و اداره فرزند بر مادر وی لازم است.
- اگر پدر یا مادر روزه مستحب را به صلاح فرزند ندانند و از روی دلسوزی او را از روزه گرفتن بازدارند چنانچه روزه مستحبی فرزند سبب اذیت پدر یا مادر شود حرام است.
- اگر فرزند با اجازه پدر نذر کند، باید به آن نذر عمل نماید، بلکه بنا بر احتیاط اگر بدون اذن او نذر کند، بلکه اگر با نهی پدر نذر کند، عمل به آن نذر بنماید.
- اگر فرزند با اجازه پدر یا زن با اجازه شوهر قسم بخورد، بعداً پدر یا شوهر نمیتواند قسم فرزند یا زن را به هم بزند، مگر زن به کاری قسم خورده که انجام آن بدون اذن شوهر جایز نیست، در این صورت شوهر میتواند در هنگام عمل اجازه انجام آن را ندهد، در نتیجه عمل به قسم لازم نخواهد بود.
- اگر زنی فرزند دختر نسبی خود را شیر کامل دهد، آن دختر بر پدر آن بچه - هر چند رضاعی باشد - حرام میگردد و همچنین است اگر بچهای را که شوهر دخترش از زن دیگر دارد - هر چند رضاعی باشد - شیر دهد، بلکه بنا بر احتیاط واجب اگر مادربزرگ نوه پسری - نسبی - خود را شیر دهد، عروسش که مادر آن طفل شیرخوار است، بر پسرش حرام می‌شود؛ و همچنین است اگر بچهای را که عروسش از شوهر دیگر دارد، شیر دهد.
- اگر پدر یا مادر نذر کنند که دختر خود را به سیّد شوهر دهد، اگر مصلحت فرزند باشد باید به نذرشان عمل کنند، بلکه بنا بر احتیاط واجب اگر انجام نذر با ترک آن یکسان باشد باید به آن عمل کرد، ولی بعد از آن که دختر به تکلیف رسید در فرضی که اختیار ازدواج با خود دختر است، باید او را راضی کنند و اگر راضی کردن دختر ممکن نشد، نذر باطل خواهد بود.
- مسلمان میتواند از کافری که در پناه اسلام نیست یا از کافری که در پناه اسلام است و ربا گرفتن در شریعتش جایز است ربا بگیرد و نیز پدر میتواند از فرزند خود و شوهر از زن خود ربا بگیرد و بنا بر احتیاط واجب پسر از پدر و زن از شوهر خود ربا نگیرد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر کند که نماز را به جماعت بخواند، باید امر آنها را اطاعت کند و نماز را به جماعت بخواند.
- [آیت الله سیستانی] اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر کند که نماز را با جماعت بخواند ، احتیاط مستحب آن است که نماز را به جماعت بخواند ، البته اگر امر و نهی پدر یا مادر از روی شفقت نسبت به فرزند باشد ، و مخالفتش موجب اذیت آنان شود ، حرام است بر فرزند مخالفت نماید .
- [آیت الله مظاهری] اگر پدر و مادر کافر یا گناهکار باشند، فرزند نباید پیروی در کفر آنها یا گناه آنها داشته باشد، بلکه اگر میتواند باید با لطف و مهربانی و با تسلّط بر اعصاب و صبر بر تندی آنها نهی از منکر کند، و اگر نهی از منکر اثر نداشت و یا نهی از منکر موجب غضب و تندی آنها شد، نهی از منکر لازم نیست و واجب است از نظر قرآن شریف، رفتار اولاد با آنها کریمانه و با تلطّف و مهربانی باشد: (وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفا)[2] (و در دنیا به خوبی با پدر و مادر معاشرت کنید.) صفحه 411
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر کند که نماز را به جماعت بخواند و از نافرمانی او اذیت شوند، نماز جماعت بر او واجب می شود.
- [آیت الله بروجردی] اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر کند که نماز را به جماعت بخواند، نماز جماعت بر او واجب می‌شود.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر کنند که نماز را به جماعت بخواند در صورتی که ترک آن موجب اذیت و ناراحتی یا اسائه ادب به پدر یا مادر باشد واجب است نماز را به جماعت بخواند.
- [آیت الله وحید خراسانی] اگر فرزند بدون اجازه پدر روزه مستحبی بگیرد و در بین روز پدر او را نهی کند چنانچه مخالفت او موجب اذیتش باشد باید افطار نماید و همچنین اگر مادر او را نهی کند و مخالفت او موجب اذیتش باشد
- [آیت الله وحید خراسانی] هر گاه شرایط وجوب امر به معروف و نهی از منکر برای مکلف به علم یا اطمینان ثابت شد امر به معروف و نهی از منکر واجب می شود و اگر وجود یکی از شرایط مشکوک باشد واجب نیست
- [آیت الله سیستانی] اگر فرزند بدون اجازه پدر یا مادر روزه مستحبی بگیرد ، و در بین روز پدر یا مادر او را نهی کند ، چنانچه مخالفت او موجب اذیتش که ناشی از شفقت اوست باشد باید افطار نماید .
- [آیت الله خوئی] اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر کند که نماز را با جماعت بخواند، درصورتی که ترک آن موجب عقوقش شود نماز جماعت بر او واجب می‌شود و در غیر این صورت واجب نیست.