اختیار
اختیار در چند معنا به کار رفته است:۱. مقابل جبر، ۲. در برابر اکراه، ۳. مقابل ضرورت و اضطرار، ۴. برگزیدن یکی یا بیشتر، از چند چیز. از اختیار به معنای چهارم در باب نکاح سخن رفته است.
شخصی زمین خود را برای اولادش هبه می‌کند و می‌گوید تا زنده است اختیار تصرّف آن را داشته باشد آیا این هبه صحیح است یا خیر؟
اگر پدر زمین را به قبض اولاد در آورد که هبه تحقّق پیدا کند و بعد انتفاعش برای پدر باشد، اشکال ندارد.
اگر پدر زمین را به قبض اولاد در آورد که هبه تحقّق پیدا کند و بعد انتفاعش برای پدر باشد، اشکال ندارد.
عنوان سوال:
شخصی زمین خود را برای اولادش هبه می‌کند و می‌گوید تا زنده است اختیار تصرّف آن را داشته باشد آیا این هبه صحیح است یا خیر؟
پاسخ:
اگر پدر زمین را به قبض اولاد در آورد که هبه تحقّق پیدا کند و بعد انتفاعش برای پدر باشد، اشکال ندارد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- شخصی زمین خود را برای اولادش هبه می‌کند و اولادش در مسافرت است و حاضر نیست تا هبه را قبول کند، تا وقتی از مسافرت بر میگردد پدر که واهب بوده است فوت می‌کند آیا این هبه صحیح میشود یا خیر؟
- شخصی ملک و زمین خود را برای نفر دیگری هبه می‌کند و می‌گوید تا زندهام اختیار آن را داشته باشم آیا این هبه نافذ و شروط لازم میشود یا خیر؟
- شخصی زمین خود را برای کسی هبه می‌کند به شرط عوض، موهوب له عوض را تأدیه نمیکند آیا وارث واهب حقّ خیار فسخ را دارد یا خیر؟
- شخصی سند زمینی را در اختیار دارد ولی آن زمین را شخص دیگری بدون سند در تحت تصرّف خود دارد آیا شرعازمین متعلّق به کیست؟
- شخصی ملک و زمین خود و شرکایش را به کسی میفروشد و می‌گوید حقّ شرکایم را از زمین شخصی دیگر خودم میدهم آیا این معامله صحیح است که بایع حقّ شرکاء را از زمین شخصی خود بدهد و آیا شرکاء حقّ ادّعایی نسبت به مشتری را دارند یا خیر؟
- شخصی دو هکتار زمین مزروعی را در سال 42 زمان اصلاحات اراضی از مالک گرفته بعد از چند سال به شخصی فروخت حال خریدار نگران است که صاحب اصلی زمین می‌گوید من راضی نیستم حال راه حلّ شرعی چیست؟
- شخصی می‌گوید فلانی که الان 50 ساله است بچّه بود خیلی بد بوده و بعضی از بدیها را هم ذکر می‌کند آیا این غیبت است یا خیر؟
- شخصی درختی در زمین خود غرس می‌کند و ریشه آن به زمین شخصی دیگری میرسد و از آن نهال میروید آیا آن نهال از آن صاحب زمین میشود یا از آن صاحب درخت است؟
- شخصی می‌گوید بعد از مردنم ارث دخترم را مطابق پسرم بدهید آیا این وصیّت به نحوی که از ثلث برداشته شود صحیح است؟
- شخصی دارای شش پسر بوده است ، شانزده سال قبل زمین موروثی پدری خود را که در منطقه هزاره جات افغانستان قرار داشت برای چهار پسر خود هبه نموده است و برای دو تای دیگر از فرزندان آنچه دارد با یک حیاط که در شهر کابل مرکز افغانستان داشت هبه کرد و بعد از تحوّلات که در شهر کابل به وجود آمد تمام دارایی و یک حیاط که در کابل بوده همه از بین رفته و نابود شدند و هیچ چیزی باقی نماند حالا شخص واهب می‌گوید زمینی را که قبلابرای چهار پسر هبه کرده است آن هبه باطل است و زمنیهای هزاره جات در بین شش فرزند بطور مساوی قسمت شود آیا این هبه به گفته واهب باطل میشود یا خیر؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله سبحانی] شخصی زمینی را هبه می کند و می گوید تا زنده هستم اختیار آن را داشته باشم آیا هبه نافذ است؟
- [آیت الله نوری همدانی] در بعضی مناطق مرسوم است که پدر زمینهای خود را بین پسرانش تقسیم می‌کند و هر یکی از پسران حصه خود را تصرف می‌کند و از طرفی پدر هیچ گونه اظهاری نسبت به تملیک و یا هبه و ی اباحه در تصرف نمیکند، آی این تقسیم موجب ملکیت است؟ یا آنکه زمین در ملک پدر باقی است؟ و اباحه در تصرف است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی مال خود را به فرزند صغیر خود هبه کرده است، آیا این هبه صحیح است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی مقداری از املاک خود را به فرزند خود هبه کرده و در ضمن عقد هبه شرط کرده که تا وقتی زنده است منافع آن ملک مال خودش باشد، آیا این هبه صحیح است؟ در ضمن قبض هم صورت گرفته است.
- [آیت الله بهجت] شخصی چند سال پیش منزلی را برای مسجد جامع وقف کرده و صیغه ی وقف هم خوانده، به شرط این که تا خود واقف زنده است، اختیار وقف به دست او باشد و در این چند سال اجاره ی آن را هم داده است، ولی بعدا برای ضرورتی که برای اولادش پیدا شده، می خواهد آن را بفروشد و مصرف کند. آیا جایز است؟
- [آیت الله خامنه ای] زنی زمین مزروعی خود را به شخصی بخشیده است تا بعد از موتش به نیابت از او فریضه حج را بجا آورد، به این گمان که حج بر او واجب شده است، ولی اقوام او با وی موافق نیستند. سپس برای بار دوم زمین را به یکی از نوه های خود هبه نمود و یک هفته بعد از هبه دوم فوت کرد، آیا هبه اول صحیح است یا هبه دوم؟ موهوب له اوّل، نسبت به انجام فریضه حج برای او چه تکلیفی دارد؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی ملک خود را به کسی هبه کرده و پیش از آنکه آن را به تصرف او بدهد فوت کرده است، آیا این ملک به ورثه واهب می رسد یا به کسی که به او هبه شده است؟ و اگر به فرزند خود هبه کرده ولی قبل از اینکه به تصرف او بدهد، فوت کند چطور؟
- [آیت الله خامنه ای] شخصی مقداری از زمین کشاورزیش را به پسر برادرش، هبه کرد به شرط این که او دو ربیبه خود را به عقد دو پسر هبه کننده، در آورد، ولی فرزند برادر، یکی از ربیبه ها را به عقد یک پسر در آورد امّا از تزویج ربیبه دوّم امتناع نمود آیا این هبه با شرط مذکور، صحیح و لازم می باشد یا نه؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی از کسی طلبی داشته و آن را به وی هبه کرده است، آیا این هبه صحیح است و بر فرض صحت، آیا بعداً می تواند رجوع کند؟
- [آیت الله خامنه ای] ج: منظور از اشتراط قبض در هبه، نوشتن قرارداد و امضای آن نیست، بلکه مقصود این است که آن مال در خارج در اختیار و تحت تصرّف او قرار بگیرد و همین برای تحقّق هبه و حصول ملکیّت کافی است و فرقی بین اموالی که هبه می شوند، وجود ندارد.
مسائل مرتبط از این مرجع
- کسی که مال خود را وقف می‌کند باید مکلّف وعاقل باشد وشرعاً بتواند در مال خود تصرّف کند، بنابراین سفیهی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می‌کند یا مفلس، چون حقّ ندارند در مال خود تصرّف نمایند، اگر چیزی را وقف کنند صحیح نیست.
- اجاره دهنده و کسی که چیزی را اجاره می‌کند باید مکلّف وعاقل باشند وباختیار خودشان اجاره را انجام دهند و نیز باید در مال خود حقّ تصرّف داشته باشند، پس سفیهی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می‌کند چون حقّ ندارد در مال خود تصرّف نماید اگر چیزی را اجاره کند یا اجاره دهد صحیح نیست، مگر ولیّ امضأ نماید و همچنین ممنوع التصرّف از طرف حاکم شرع نشده باشد.
- در آنچه گفته شد فرق نمیکند در این که حواله کننده مبلغی نزد شخصی که بر او حواله می‌کند داشته باشد یا این که پولی ومالی در نزد آنشخص نداشته باشد و در هر دو صورت عمل حواله صحیح است.
- اگر زن بخواهد در چیزهائی که از آنها ارث نمیبرد، مانند زمین تصرّف کند، باید ازورثه دیگر اجازه بگیرد و نیز احتیاط مستحبّ آن است که ورثه تا سهم زن را ندادهاند، در چیزهائی که زن از قیمت آنها ارث میبرد، مانند بنأ ودرخت بدون اجازه او تصرّف نکنند و چنانچه پیش از دادن سهم زن، اینها را بفروشند، در صورتی که زن معامله را اجازه دهد، صحیح است وگرنه نسبت به سهم او باطل است.
- کسانی که به واسطه عقد شرکت باهم شریک میشوند باید مکلّف وعاقل باشند و از روی قصد واختیار شرکت کنند و نیز باید بتوانند در مال خود تصرّف نمایند، پس آدم سفیهی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می‌کند، چون حقّ ندارد بدون اجازه ولیّ در مال خود تصرّف نماید، اگر شرکت کند، صحیح نیست و همچنین ممنوع التصرّف از طرف حاکم شرع نباشند.
- قبرستانهای مسلمانها اگر در مسیر خیابان قرار گیرد چنانچه زمین آن قبرستان ملک کسی بوده باشد آن حکم املاک شخصی است که قبلاً گفته شد و اگر وقف کرده باشند، حکم آن نیز گفته شد واین در صورتی است که عبور ومرور از آن زمینها موجب هتک و بیحرمتی به مردههای مسلمانان نشود و اگر راه قرار دادن وعبور از آنها موجب هتک بوده باشد عبور از آنها جائز نیست. و اگر نه ملک کسی بوده ونه وقف میباشد زمین بایر وبدون مالک بوده قبرستان شده است،درصورتی که هتکبهمردهها نشود،تصرّف در آنها جائزاست. واز اینجا حکم مصالح باقیمانده از آنها بعد از خرابی معلوم میگردد که در فرض اوّل تصرّف در آنها وخرید وفروش آنها بدون اجازه مالک جائز نیست و در صورت دوم تصرّف در آنها احتیاج به اجازه متولی وقف دارد وپول آنچه فروخته شود، باید مصرف نزدیکترین قبرستان بشود و در فرض سوم بدون احتیاج به اجازه کسی تصرّف در آنها جائز است.
- جاعل باید بالغ وعاقل باشد و از روی قصد واختیار قرارداد کند وشرعاً بتواند در مال خود تصرّف نماید، بنابراین جعاله آدم سفیهی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می‌کند، صحیح نیست مگر با اجازه ولیّ و همچنین ممنوع التصرّف از طرف حاکم شرع نباشد.
- کسی که وصیّت می‌کند باید بالغ و عاقل باشد و از روی اختیار وصیّت کند و نیز باید سفیه نباشد یعنی مال خود را در کارهای بیهوده مصرف نکند و همچنین است مفلس ولی اگر طفل ده سالهای که خوب و بد را تمیز میدهد در کارهای خوب مثل ساختن مسجد و پل و آبانبار و سایر خیرات وصیّت کند وصیّت او صحیح است.
- درختی که از آب باران یا رطوبت زمین استفاده می‌کند و به آبیاری احتیاج ندارد، اگر به کارهای دیگر مانند بیل زدن و کود دادن محتاج باشد، معامله مساقات در آن صحیح است در صورتی که در زیاد شدن میوه یا خوب شدن آن دخالت داشته باشد.
- مزارعه چند شرط دارد: اوّل - آن که صاحب زمین به زارع بگوید زمین را به تو واگذار کردم وزارع هم بگوید قبول کردم، یا بدون این که حرفی بزنند مالک، زمین را واگذار کند وزارع قبول نماید، دوم - صاحب زمین وزارع هردو مکلّف وعاقل باشند و با قصد واختیار خود مزارعه را انجام دهند وسفیه نباشند یعنی مال خود را در کارهای بیهوده مصرف نکنند ولی با اجازه ولیّ صحیح است و همچنین ممنوع التصرف از طرف حاکم شرع نباشد; سوم - مالک وزارع از تمام حاصل زمین ببرند، پس اگر مثلاً شرط کنند که آنچه اوّل یا آخر میرسد، مال یکی از آنان باشد مزارعه باطل است; چهارم - سهم هرکدام نصف یا ثلث حاصل ومانند اینها باشد پس اگر مالک بگوید در این زمین زراعت کن و هرچه میخواهی به من بده، صحیح نیست; پنجم - مدّتی که باید زمین در اختیار زارع باشد معیّن کنند و باید مدّت به قدری باشد که در آن مدّت به دست آمدن حاصل ممکن باشد; ششم - زمین قابل زراعت باشد، هفتم - اگر منظور هرکدام از آنان زراعت مخصوصی است چیزی را که زارع باید بکارد معیّن کنند ولی اگر زراعت معیّنی را در نظر ندارند، یا زراعتی را که هردو در نظر دارند معلوم است، لازم نیست آن را معیّن نمایند; هشتم - مالک زمین را معیّن کند، پس کسی که چند قطعه زمین متفاوت دارد، اگر بزارع بگوید در یکی از اینها زراعت کن و آن را معیّن نکند مزارعه باطل است; نهم - خرجی را که هرکدام آنان باید بکنند معیّن نمایند ولی اگر خرجی را که هرکدام باید بکنند معلوم باشد، لازم نیست آن را معیّن نمایند.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] در هبه کننده چند شرط معتبر است: اوّل و دوم: بالغ و عاقل باشد. سوم: سفیه نباشد، یعنی از کسانی نباشد که مال خود رادر کارهای بیهوده مصرف میکنند اگرچه توسّط حاکم شرع هم از تصرّف در اموال خود منع نشده باشد. چهارم: توسّط حاکم شرع از تصرّف در اموال خود منع نشده باشد، مانند مُفَلَّس. پنجم: مالک یا صاحب اختیار چیزی باشد که میخواهد هبه کند، پس بخشش مال دیگری بدون اجازه او صحیح نیست. ششم: از روی قصد و اختیار ببخشد، پس اگر هبه کننده از روی اکراه یا اجبار هبه کند، صحیح نیست.
- [آیت الله بروجردی] اجاره دهنده و کسی که چیزی را اجاره می‌کند، باید مکلّف و عاقل باشند و به اختیار خودشان اجاره را انجام دهند و نیز باید در مال خود حق تصرف داشته باشند، پس سفیهی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می‌کند، چون حق ندارد در مال خود تصرف نماید اگر چیزی را اجاره کند، یا اجاره دهد صحیح نیست.
- [آیت الله بروجردی] جاعل باید بالغ و عاقل باشد و از روی قصد و اختیار قرار داد کند و شرعاً بتواند در مال خود تصرف نماید، بنا بر این جعاله آدم سفیهی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می‌کند، صحیح نیست.
- [آیت الله خوئی] جاعل باید بالغ و عاقل باشد و از روی قصد و اختیار قرارداد کند و شرعاً بتواند در مال خود تصرّف نماید، بنابراین جعالة آدم سفیه- کسی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می‌کند- صحیح نیست.
- [آیت الله سیستانی] جاعل باید بالغ و عاقل باشد و از روی قصد و اختیار قرار داد کند و شرعاً بتواند در مال خود تصرف نماید ، بنابراین جعاله آدم سفیه کسی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می‌کند صحیح نیست . و همچنین جعاله مفلّس در آن قسم از اموالش که حقّ تصرف در آنها را ندارد ، صحیح نمیباشد .
- [آیت الله اردبیلی] کسانی که به واسطه عقد شرکت با هم شریک میشوند، باید مکلّف و عاقل باشند و از روی قصد و اختیار شرکت کنند و نیز باید بتوانند درمال خود تصرّف کنند؛ پس شرکت با آدم سفیه یعنی کسی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می‌کند صحیح نیست، اگرچه حاکم شرع هم او را از تصرّف در اموالش منع نکرده باشد و عقد شرکت از جانب ورشکسته، چنانچه حاکم شرع او را از تصرّف در اموالش منع کرده باشد، صحیح نیست.
- [آیت الله سیستانی] کسانی که بواسطه عقد شرکت با هم شریک میشوند ، باید بالغ و عاقل باشند و از روی قصد و اختیار شرکت کنند ، و نیز باید بتوانند در مال خود تصرف نمایند ، پس سفیه کسی که مال خود را در کارهای بیهوده صرف می‌کند چون حق ندارد در مال خود تصرف نماید ، اگر شرکت کند صحیح نیست .
- [آیت الله خوئی] کسانی که به واسطة شرکت با هم شریک میشوند، باید مکلف و عاقل باشند و از روی قصد و اختیار شرکت کنند، و نیز باید بتوانند در مال خود تصرف نمایند، پس سفیه- کسی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می‌کند-، چون حق ندارد در مال خود تصرف نماید، اگر شرکت کند صحیح نیست.
- [آیت الله خوئی] اجارهدهنده و کسی که چیزی را اجاره می‌کند باید مکلف و عاقل باشند و به اختیار خودشان اجاره را انجام دهند، و نیز باید در مال خود حق تصرف داشته باشند، پس سفیه چون حق ندارد در مال خود تصرف نماید اگر چیزی را اجاره کند یا اجاره دهد صحیح نیست.
- [آیت الله بروجردی] کسانی که به واسطهی عقد شرکت با هم شریک میشوند، باید مکلف و عاقل باشند و از روی قصد و اختیار شرکت کنند و نیز باید بتوانند در مال خود تصرف نمایند، پس آدم سفیهی که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می‌کند، چون حق ندارد در مال خود تصرف نماید، اگر شرکت کند صحیح نیست.