رعایت موارد وقف و وصل از مهمترین قسمتهای علم قرائت و تجوید به شمار می رود. چون شناختن محلهای آن، منوط به دانستن ادبیات عربی است و تحصیل آن برای همگان میسور نیست. لذا سجاوندی نخستین کسی است که نشانه هایی وضع و تعیین کرد که در بالای کلمات قرآنی نوشته شده است تا هنگام تلاوت قرآن مجید با توجه به آن علائم و رعایت آنها خللی در معانی آیات پدید نیاید.
وی یکی از قرّاء اهل سنت[1] و جماعت بود که شش حرف به عنوان نشانه وقف وضع نموده که مشهور به رموز سجاوندی است و عبارتند از: م ط ج ز ص لا.[2]
هر قرآنی که این نشانه ها در آن به کار رود، قرآن سجاوندی خوانند.[3]
علاوه بر رموز سجاوندی که ذکر شد، نشانه های دیگری نیز متأخرین از اساتید علم قرائت (از جمله تاج القُرّاء شیخ مصدّر بخاری) تعیین نموده اند که در بالای کلمات قرآنها نوشته شده و عبارتند از: قف س قفه ق قلا صل صلی صق صب جه ک.[4]
مجد الدین ابوعبدالله محمد بن طیفور غزنوی سجاوندی[5] از دانشمندان قرن ششم[6] (متوفای 560 ق مصادف با 1165 م)[7] عالم قرائات و تفسیر، موصوف به الامامُ الکبیر و ملک الکلام را نوشته است. وی منسوب به سجاوند (سگاوند) قصبه یا محلّی از توابع کابل یا بامیان می باشد.
سجاوندی دارای آثاری به قرار ذیل است:
1. عین المعانی فی تفسیر السبع المثانی[8] 2. انسان عین المعانی که خلاصه عین المعانی می باشد. 3. الوقف و الابتدائ که در آن از هفت نوع وقف سخن گفته است. 4. الموجز که در آن پنج نوع وقف را بیان می کند. 5. علل القراآت و الایضاح فی الوقف و الابتداء در چند جلد. 6. ذخایر شمار در معانی اخبار سید مختار (به زبان فارسی).[9]
پی نوشت ها:
[1]. بعضی ها نیز وی را جزء دانشمندان و مولفین شیعه به حساب آورده اند، از جمله شیخ آقا بزرگ تهرانی.(ر.ک: الذریعه، ج 16، ص 31)
[2]. حسن بیگلری، سر البیان فی علم القرآن، تهران، انتشارات کتابخانه سنایی، چ سوم، 1352، ص 249.
[3]. علی اکبر دهخدا، دایره المعارف دهخدا، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چ اول، 1339 ش، ج 29، ص 326.
[4]. سر البیان فی علم القرآن، پیشین، ص 251.
[5]. بهاء الدین خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، انتشارات دوستان، چ اول، 1377، ج 2، ص 1190.
[6]. دکتر محمد معین، فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چ چهارم، 1360، ج 5، ص 734.
[7]. خیر الدین زرکلی، الاعلام، بیروت، دار العلم للملایین، چ هشتم، 1989 م، ج 6، ص 179.
[8]. سید غلامرضا تهامی، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام، تهران، شرکت سهامی انتشار، چ اول، 1385 ش، ج 2، ص 1208.
[9]. دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، پیشین، ج 2، ص 1190.
