اگر قرآن برای همه و همیشه است، چرا بعضی از آیات آن درباره زندگی شخصی پیامبر (ص) است؟

قرآن مکرر مسلمانان را به تدبر و تفکر در آیات الهی دعوت نموده است. تا قرآن را با سطحی نگری مورد توجه قرار ندهند. بلکه از دریای بیکران آن، نکات هدایتگر را بیابند. ناظر بودن یک آیه به شخص پیامبر (ص) و زندگی او، به معنای اتمام فایده آیه، با رحلت رسول مکرم اسلام (ص) نیست. بلکه همان آیات برای هدایت مسلمان ها نکته های خاصی دارد. که در این جا به چند نمونه از آن ها می پردازیم.

1. آیات احکام اختصاصی: بعضی از احکام بیان شده در قرآن مخصوص پیامبر مکرم اسلام (ص) بوده است. مثل آیه ای که نماز شب را بر پیامبر مکرم (ص) واجب می گرداند. این آیه اگر چه حکمی خاص به پیامبر (ص) را بیان می کند. اما برای همگان حاکی از اهمیت نماز شب است و نشان می دهد که مسلمانان برای رسیدن به سمت کمال باید به این سو حرکت کنند. از همین رو برای همه مسلمانان نماز شب، مستحب مورد تاکید است.

وَ مِنَ الَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّکَ عَسیَ أَن یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا محَّْمُودًا(79 اسراء) و پاسی از شب را (از خواب برخیز، و) قرآن (و نماز) بخوان! این یک وظیفه اضافی برای توست امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برانگیزد.

2.آیات ناظر به شخصیت حقوقی: بعضی از آیاتی که پیامبر (ص) را موضوع سخن قرار داده است، شخصیت حقوقی ایشان به عنوان حاکم و رهبر جامعه را مد نظر قرار داده است. و نمی توان گفت آن سخن تنها ناظر به شخص ایشان بوده، و برای زمان های دیگر، بدون مصداق است. مثلا ادب اجتماعی و نحوه تعامل با رهبر جامعه نکته مهمی است که اسلام به عنوان یک دین اجتماعی نمی تواند به آن بی توجه باشد. که در بعضی از آیات بیان شده است و همین نوع ادب باید در مقابل هر رهبر بر حقی رعایت شود.

یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلاَّ أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلی‌ طَعامٍ غَیْرَ ناظِرینَ إِناهُ وَ لکِنْ إِذا دُعیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَ لا مُسْتَأْنِسینَ لِحَدیثٍ إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیی‌ مِنْکُم (احزاب 53) ای کسانی که ایمان آورده‌ اید! در خانه‌ های پیامبر داخل نشوید مگر به شما برای صرف غذا اجازه داده شود، در حالی که (قبل از موعد نیایید و) در انتظار وقت غذا ننشینید امّا هنگامی که دعوت شدید داخل شوید و وقتی غذا خوردید پراکنده شوید، و (بعد از صرف غذا) به بحث و صحبت ننشینید این عمل، پیامبر را ناراحت می ‌نماید، ولی از شما شرم می‌ کند (و چیزی نمی‌گوید.)

3. آیات ناظر به سرنوشت مسلمانان: جایگاه رفیع پیامبر (ص) و الگو بودن ایشان، امری نیست که با رحلت شان به اتمام برسد. و حتی مسائل اشخاص مرتبط به ایشان، در سرنوشت امت اسلامی اثر گذار بوده است. کما اینکه پس از رحلت ایشان، بعضی از همسرانشان، نقش قابل توجهی در جهت گیری امت اسلامی ایفا کردند. و حتی حجم انبوهی از روایات، توسط یکی از همسران پیامبر (ص) بیان شده است، از این رو جایگاه همسران پیامبر (ص) باید برای مسلمانان تبیین شود. لذا باید در آیاتی که ناظر به همسران پیامبر (ص) است، به این نکته مهم توجه داشت. و مشخص نمود که شخصیت آنها در چه حدی بوده است.

اینها غیر از آیاتی است که پیامبر (ص) را خطاب قرار داده است، تا شدت اهمیت یک امر را برای همگان بیان نماید. مثلا تهدید بسیار شدید پیامبر (ص) در باره نسبت دادن مطلبی غیر واقعی به خدا  برای آن است که همگان بفهمند این کار چه عقوبت سنگینی دارد. و الا معلوم است که پیامبر (ص) هرگز چنین کاری نمی کند.

وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَیْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِیلِ * لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْیَمِینِ * ثمُ‌َّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِینَ * فَمَا مِنکمُ مِّنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِینَ * وَ إِنَّهُ لَتَذْکِرَةٌ لِّلْمُتَّقِینَ(48 – 44 الحاقه) اگر او سخنی دروغ بر ما می‌ بست، ما او را با قدرت می‌ گرفتیم، سپس رگ قلبش را قطع می‌ کردیم، و هیچ کس از شما نمی‌ توانست از (مجازات) او مانع شود! و آن مسلّماً تذکری برای پرهیزگاران است!

و ...

جدای از این محورهای عام، در هر بخش از این آیات می تواند نکات متعددی یافت. که به عنوان نمونه به نکات یکی از آیات که شاید تصور شود، در زندگی امروز ما چندان موثر نیست، از بیان تفسیر نور اشاره می کنیم:

تُرْجی‌ مَنْ تَشاءُ مِنْهُنَّ وَ تُؤْوی إِلَیْکَ مَنْ تَشاءُ وَ مَنِ ابْتَغَیْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلا جُناحَ عَلَیْکَ ذلِکَ أَدْنی‌ أَنْ تَقَرَّ أَعْیُنُهُنَّ وَ لا یَحْزَنَّ وَ یَرْضَیْنَ بِما آتَیْتَهُنَّ کُلُّهُنَّ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما فی‌ قُلُوبِکُمْ وَ کانَ اللَّهُ عَلیماً حَلیماً (51 احزاب)

1 برای افرادی که مسئولیّت‌های سنگین دارند باید اختیاراتی ویژه گذاشت.  (تُرْجِی مَنْ تَشاءُ) (کسانی که عدالت و تقوا و عملکردشان برای همه روشن است، می‌توانند در همان چهار چوب عدل و تقوا در زندگی خود تغییراتی ایجاد کنند. چنان که همسران پیامبر صلی اللَّه علیه و آله به موضع و تصمیم عادلانه آن حضرت درباره تأخیر و تقدّم هم خوابگی با هر یک از آنان اطمینان خاطر داشتند.)

2 اختیارات پیامبر، به معنای نادیده گرفتن حقّ همسران نیست. (تَقَرَّ أَعْیُنُهُنَ‌... لا یَحْزَنَّ ... یَرْضَیْنَ)

3 چشم همسر به دو چیز روشن می‌شود: یکی نداشتن غم و دیگری رضایت قلبی. (تَقَرَّ أَعْیُنُهُنَّ وَ لا یَحْزَنَّ وَ یَرْضَیْنَ)

4 راضی کردن همسر نباید مخصوص روزهای اول زندگی باشد، بلکه باید همواره چنین باشد. (وَ یَرْضَیْنَ)

 5 جلب رضایت صد در صد چند همسر، محال عادّی است، ولی باید چنان برنامه‌ریزی کرد که به این امر نزدیک باشد. (أَدْنی‌ أَنْ ... یَرْضَیْنَ)

 6 مرد باید درصدد راضی کردن تمام همسران خود باشد. (کُلُّهُنَّ)

 7 احکام الهی برای برقراری عدالت و حفظ حقوق خانواده است، گرچه در دلها توقّع چیز دیگری باشد. (وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما فِی قُلُوبِکُمْ)

8 احکام خانواده در اسلام، از سرچشمه‌ی علم الهی است. (کانَ اللَّهُ عَلِیماً) (تفسیر نور، ج‌9، ص: 388)