آیا صفویه، شیعه را به اوج رسانید و یا اینکه تشیع، صفویه را؟

در رابطه با این موضوع که آیا صفویه شیعه را به اوج رسانید؟ یا اینکه تشیع صفویه را به اوج رسانیده است، باید زوایای مختلفی از ارتباط صفویه با تشیع بررسی شود، که این اینجا مجال آن نیست. با این حال به اختصار مطالبی خدمت شما عرض می شود:

علمای شیعه در استقرار اولیه سلسله صفویه هیچ نقشی نداشتند، بلکه سلسله صفویه بر اساس نظریه سیاسی ویژه ای که در دایره تصوف بین مرشد کامل و مریدان وجود داشت، بوجود آمد، ونظامی که می توان از آن با عنوان خلیفه گری یاد کرد، به قدرت رسید.
مبنای اطاعت قزلباشان از شاه اسماعیل، اعتقاد آنان به اسماعیل به عنوان رئیس خانقاه اردبیل- و نه آموزه های اجتهادی شیعه دوازده امامی- بود. امّا پس از تأسیس سلسله صفویه و گذر مشروعیت پیشین که آمیخته ای از آموزه های صوفیانه و قدرت تصرف و غلبه بر قلمرو ایران زمین بود، صفویان به فکر اداره مملکت و به عبارتی مشروعیت پسین افتادند.
به نظر می رسید که مذهب شیعه تمام این کارکردها را در اختیار شاهان صفوی قرار می دهد. لذا مذهب تشیع را بعنوان مذهب رسمی ایران معرفی کردند و به احتمال می توان گفت نگاه صفویه به علمای شیعه مشابه نگاه عثمانی ها به علمای اهل سنت بود و عده ای دیگر متذکر شده اند که: شاه اسماعیل صفوی نخستین حکمران صفوی،از آن رو تشیّع اثنی عشری را به عنوان دین دولتی برقرار کرد که ممالک خویش را از قلمرو امپراتوری سنّی مذهب عثمانی متمایز و از جذب آنها در آن ممانعت کند.[1]

با این اوصاف متوجه خواهیم شد که صفویان از مذهب تشیع برای رسیدن به اوج استفاده کردند.

[1]. چالش سیایت دینی ونظم سلطانی، دکتر نجف لکزایی، ص113.