مرام و مسلک همه مسلمانان، با ساخت بنا بر روی قبور سازگار بوده و هیچ گروهی از مسلمانان، آن را زشت نشمرده اند. بلکه به آن اقدام کرده اند، مثل: 1 - بنای حجره شریف نبوی. 2 - قبور ائمه بقیع که در سال 1345 ه' ق به دست وهابیان تخریب گردید. 3 - قبر ابراهیم، فرزند رسول اللّه (ص) در خانه محمدبن زیدبن علی بود و به دست وهابیان تخریب گردید. 4 - بنای مسجد، روی قبر حمزه( ع ). در اوایل قرن دوم هجری که به دست وهابیان تخریب گردید. 5 - بنای قبر سعد بن معاذ - این قبر در منزل ابن افلح بود و در زمان عمربن عبدالعزیز بر روی آن گنبد ساختند.[1] 6 - بنا بر روی قبر باهلی (سال 275 ه' .) در بصره.[2] 7 - بنا بر روی قبر امیر مؤمنان حضرت علی بن ابی طالب ( ع ) در قرن دوم.[3] 8 - بنا بر روی قبر سلمان فارسی.[4] 9 - بنا بر روی قبر ابوعوانه (سال 316 ه).[5] خلاصه، سیره مسلمین؛ چه شیعه و چه سنی بر این بوده است که بر قبور بزرگان دین حرم و بارگاه بسازند و این سیره در تمام بلاد اسلامی همچنان ادامه دارد. قبور ائمه اطهار(ع) در نجف و کربلا و کاظمین و سامرا و مشهد و قبور بزرگان اهل سنت؛ ابو حنیفه و عبدالقادر در بغداد و بخاری در سمرقند و . . . شاهد بر مدّعی است، تنها وهابیان هستند که در حجاز با این سیره مسلمین به مخالفت برخاستهاند. حتی در ادیان گذشته نیز این رسم جاری بوده است. آیت الله سبحانی در پیامی به مناسبت سالروز تخریب قبرستان بقیع می فرمایند: (رسم خردمندان جهان، حتی رسم پیروان شرایع پیشین این بود که قبور بزرگان و پیامبران را تکریم نموده و با ساختن بنا بر قبور آنان، ادای احترام میکردند و هم اکنون قبر خلیل الرحمن در فلسطین اشغالی، و قبور دیگر پیامبران و اوصیای آنان در کشورهای اردن و سوریه و مصر و عراق گواه این مطلب است.)[6] اما حزب سیاسی وهابیت، سعی در نابودی آثار مذهبی و بیوت ذکر دارد (فی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ [نور/36] آن نور در خانه هایی است که خدا رخصت داد ارجمندش دارند و نامش در آنجا یاد شود) و برای این اقدام خبیثانه خود دلایلی نیز می تراشد، در حالی که ساخت بنا برای مقبره مردگان، به طور واضح در قرآن آمده است. آنجا که سخن از اصحاب کهف است و در نهایت برای آنها بنایی می سازند: (فَقالُوا ابْنُوا عَلَیْهِمْ بُنْیاناً رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قالَ الَّذینَ غَلَبُوا عَلی أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِمْ مَسْجِداً[کهف/21] (اما مؤمنان یعنی) کسانی که بر کار آنها غالب بودند گفتند: ما بر اجساد آنان مسجدی بنا خواهیم کرد (تا یادگار جاویدان آنها باشد)) حزب سیاسی ای که با کمک تسلیحاتی انگلیس بر روی کار آمد، علاوه بر کشتار مسلمانان و تکفیر آنها، و حمله به حرم امن الهی، بناهای مزار بزرگان را نیز تخریب کرده و جنایات خود را به نهایت رسانده؛ در هشتم شوال سال 1344 هجری قمری پس از اشغال مکه، وهابیان به سرکردگی عبدالعزیزبن سعود روی به مدینه آوردند و پس از محاصره و جنگ با مدافعان شهر، سرانجام آن را اشغال نموده، و به تخریب قبور ائمه بقیع و دیگر قبور هم چنین قبر ابراهیم فرزند پیامبر اکرم – صلی الله علیه و آله و سلم – قبور زنان آن حضرت، قبر ام البنین مادر حضرت اباالفضل العباس – علیه السلام – و قبر عبدالله پدر پیامبر و اسماعیل فرزند امام صادق – علیه السلام – و بسیاری قبور دیگر پرداختند. در حالی که این کار هیچ توجیه مقبولی ندارد. در پایان حدیثی از پیامبر (ص) خطاب به حضرت علی (ع) درباره زیارت و عمارت قبور ایشان تقدیم می کنم: ( پیامبر (ص) به علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: بخدا سوگند کشته میشوید در زمین عراق و در آنجا دفن میشوید عرض کردم یا رسول اللَّه پاداش زیارت قبرهای ما چیست هر کس آنها را آباد کند جزایش چیست؟ سپس بمن فرمود: ای ابا الحسن همانا خدای تعالی قبر تو و قبرهای فرزندانت را بقعهای از بقعهها و میدانهای بهشت قرار داده و خدا دلهائی را از آفریدگان و برگزیدگانش قرار داده که به سوی شما میل میکنند و در باره شما اذیت و آزارها را تحمل میکنند سپس قبرهای شما را آباد میکنند بواسطه نزدیکی آنان بخداوند جل و علا و دوستی برای رسول خدا یا علی اینان ویژگان و مخصوصین بشفاعت منند و اینان فردا در بهشت مرا زیارت میکنند. ای علی هر کس شما را زیارت کند ثوابش برابر است با ثواب هفتاد حج بعد از حجة الاسلام هنگامی که از زیارت بر میگردد از گناهانش بیرون آید مانند روزی که از مادر متولد شده پس اینان را مژده بده و مژده ده که ایشان از دوستان تواند در بهشتی که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه بدل بشری خطور کرده و گروهی از مردم زائران قبرهای شما را سرزنش میکنند آنچنان که زن زناکار را بزنایش سرزنش مینمایند اینان بدترین امت منند شفاعت من باینان نمیرسد و بر حوض من وارد نمیشوند.[7] [1]. وفاء الوفا، ج2، ص545. [2]. سیر اعلام النبلاء، ج13، ص285. [3]. موسوعه العتبات 6، 97. [4]. تاریخ بغداد، ج1 ، ص163. [5]. سیر اعلام النبلاء ، ج14 ، ص419. [6]. مرکز خبر حوزه [7]. إرشاد القلوب إلی الصواب، ج2، ص: 441.
مرام و مسلک همه مسلمانان، با ساخت بنا بر روی قبور سازگار بوده و هیچ گروهی از مسلمانان، آن را زشت نشمرده اند. بلکه به آن اقدام کرده اند، مثل:
1 - بنای حجره شریف نبوی.
2 - قبور ائمه بقیع که در سال 1345 ه' ق به دست وهابیان تخریب گردید.
3 - قبر ابراهیم، فرزند رسول اللّه (ص) در خانه محمدبن زیدبن علی بود و به دست وهابیان تخریب گردید.
4 - بنای مسجد، روی قبر حمزه( ع ). در اوایل قرن دوم هجری که به دست وهابیان تخریب گردید.
5 - بنای قبر سعد بن معاذ - این قبر در منزل ابن افلح بود و در زمان عمربن عبدالعزیز بر روی آن گنبد ساختند.[1]
6 - بنا بر روی قبر باهلی (سال 275 ه' .) در بصره.[2]
7 - بنا بر روی قبر امیر مؤمنان حضرت علی بن ابی طالب ( ع ) در قرن دوم.[3]
8 - بنا بر روی قبر سلمان فارسی.[4]
9 - بنا بر روی قبر ابوعوانه (سال 316 ه).[5]
خلاصه، سیره مسلمین؛ چه شیعه و چه سنی بر این بوده است که بر قبور بزرگان دین حرم و بارگاه بسازند و این سیره در تمام بلاد اسلامی همچنان ادامه دارد. قبور ائمه اطهار(ع) در نجف و کربلا و کاظمین و سامرا و مشهد و قبور بزرگان اهل سنت؛ ابو حنیفه و عبدالقادر در بغداد و بخاری در سمرقند و . . . شاهد بر مدّعی است، تنها وهابیان هستند که در حجاز با این سیره مسلمین به مخالفت برخاستهاند.
حتی در ادیان گذشته نیز این رسم جاری بوده است. آیت الله سبحانی در پیامی به مناسبت سالروز تخریب قبرستان بقیع می فرمایند: (رسم خردمندان جهان، حتی رسم پیروان شرایع پیشین این بود که قبور بزرگان و پیامبران را تکریم نموده و با ساختن بنا بر قبور آنان، ادای احترام میکردند و هم اکنون قبر خلیل الرحمن در فلسطین اشغالی، و قبور دیگر پیامبران و اوصیای آنان در کشورهای اردن و سوریه و مصر و عراق گواه این مطلب است.)[6]
اما حزب سیاسی وهابیت، سعی در نابودی آثار مذهبی و بیوت ذکر دارد (فی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ [نور/36] آن نور در خانه هایی است که خدا رخصت داد ارجمندش دارند و نامش در آنجا یاد شود) و برای این اقدام خبیثانه خود دلایلی نیز می تراشد، در حالی که ساخت بنا برای مقبره مردگان، به طور واضح در قرآن آمده است. آنجا که سخن از اصحاب کهف است و در نهایت برای آنها بنایی می سازند:
(فَقالُوا ابْنُوا عَلَیْهِمْ بُنْیاناً رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قالَ الَّذینَ غَلَبُوا عَلی أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِمْ مَسْجِداً[کهف/21] (اما مؤمنان یعنی) کسانی که بر کار آنها غالب بودند گفتند: ما بر اجساد آنان مسجدی بنا خواهیم کرد (تا یادگار جاویدان آنها باشد))
حزب سیاسی ای که با کمک تسلیحاتی انگلیس بر روی کار آمد، علاوه بر کشتار مسلمانان و تکفیر آنها، و حمله به حرم امن الهی، بناهای مزار بزرگان را نیز تخریب کرده و جنایات خود را به نهایت رسانده؛ در هشتم شوال سال 1344 هجری قمری پس از اشغال مکه، وهابیان به سرکردگی عبدالعزیزبن سعود روی به مدینه آوردند و پس از محاصره و جنگ با مدافعان شهر، سرانجام آن را اشغال نموده، و به تخریب قبور ائمه بقیع و دیگر قبور هم چنین قبر ابراهیم فرزند پیامبر اکرم – صلی الله علیه و آله و سلم – قبور زنان آن حضرت، قبر ام البنین مادر حضرت اباالفضل العباس – علیه السلام – و قبر عبدالله پدر پیامبر و اسماعیل فرزند امام صادق – علیه السلام – و بسیاری قبور دیگر پرداختند. در حالی که این کار هیچ توجیه مقبولی ندارد.
در پایان حدیثی از پیامبر (ص) خطاب به حضرت علی (ع) درباره زیارت و عمارت قبور ایشان تقدیم می کنم:
( پیامبر (ص) به علی بن ابی طالب علیه السّلام فرمود: بخدا سوگند کشته میشوید در زمین عراق و در آنجا دفن میشوید عرض کردم یا رسول اللَّه پاداش زیارت قبرهای ما چیست هر کس آنها را آباد کند جزایش چیست؟
سپس بمن فرمود: ای ابا الحسن همانا خدای تعالی قبر تو و قبرهای فرزندانت را بقعهای از بقعهها و میدانهای بهشت قرار داده و خدا دلهائی را از آفریدگان و برگزیدگانش قرار داده که به سوی شما میل میکنند و در باره شما اذیت و آزارها را تحمل میکنند سپس قبرهای شما را آباد میکنند بواسطه نزدیکی آنان بخداوند جل و علا و دوستی برای رسول خدا یا علی اینان ویژگان و مخصوصین بشفاعت منند و اینان فردا در بهشت مرا زیارت میکنند.
ای علی هر کس شما را زیارت کند ثوابش برابر است با ثواب هفتاد حج بعد از حجة الاسلام هنگامی که از زیارت بر میگردد از گناهانش بیرون آید مانند روزی که از مادر متولد شده پس اینان را مژده بده و مژده ده که ایشان از دوستان تواند در بهشتی که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده و نه بدل بشری خطور کرده و گروهی از مردم زائران قبرهای شما را سرزنش میکنند آنچنان که زن زناکار را بزنایش سرزنش مینمایند اینان بدترین امت منند شفاعت من باینان نمیرسد و بر حوض من وارد نمیشوند.[7]
[1]. وفاء الوفا، ج2، ص545.
[2]. سیر اعلام النبلاء، ج13، ص285.
[3]. موسوعه العتبات 6، 97.
[4]. تاریخ بغداد، ج1 ، ص163.
[5]. سیر اعلام النبلاء ، ج14 ، ص419.
[6]. مرکز خبر حوزه
[7]. إرشاد القلوب إلی الصواب، ج2، ص: 441.
- [آیت الله خامنه ای] زمینی جهت ساخت مسجد وقف شده در طراحی جهت ساخت ، قسمت زیر زمینی آن جهت امور فرهنگی ورزشی مسجد در نظر گرفته شده است. (این قسمت از شبستان مسجد کاملاً مجزا است) آیا این امر اشکالی دارد؟
- [سایر] چگونه میتوان مردم را در ساخت و توسعه بنا و ساختمان به میانهروی سوق داد؟
- [آیت الله سبحانی] کسی زمینی را جهت ساخت مسجد یا حسینیه وقف نموده است ولی عده ای از افراد محل در ساخت این زمین کارشکنی و مزاحمت نمایند آیا جایز است زمین را فروخته و در محل دیگر مسجد بنا نمود؟
- [آیت الله جوادی آملی] یک) در وسط قبرستان مخروبهای، سه باب مدرسه ساخته شده و آن را به دو بخش تقسیم کرده است. در بخشی از قبرستان حدود صد سال است که مردهای دفن نشده است و نشانی از قبور احتمالی در آن وجود ندارد آیا میتوان در این قسمت، مسجد بنا کرد؟ دو) هنگام پی کند برای ساخت مسجد در قبرستان مخروبه، استخوانهای میت مؤمن از زیر خاک بیرون آمد، اکنون تکلیف چیست؟ سه) چنانکه در سؤال نخست گفته شد، این قبرستان به دو بخش تقسیم شده است؛ در قسمتی که آثار و نشانههای قبور نمایان است ولی اکنون مردهای در آن دفن نمیشود، قرار است پارک یا فضای آموزشی یا مسجد ساخته شود آیا میتوان برای ساخت مسجد نبش قبر کرد؟ پاسخ یک: الف) در قسمتی که در آن قبور مسلمین است، نمیشود مسجد ساخت. ب) در قسمتی که در آن آثار، قبر وجود ندارد و جدا از قبرستان محسوب میشود، ساختن مسجد، جایز است. پاسخ دو: الف) آنچه از بدنِ مؤمن در هنگام کندن زمین، ظاهر شد، باید دفن شود. ب) اگر نشانه قبرستان بودنِ زمین، معلوم شد، نمیتوان در آن مسجد ساخت. ج) اگر زمین قبرستان متروک باشد، به طوری که در آن مرده دفن نمیشود، ساختن نمازخانه، جایز است. پاسخ سه:
- [آیت الله مکارم شیرازی] با توجه به طرح توسعه روستا و نیز ساماندهی قبور شهدا، چنانچه قبور برخی از شهدا در مسیر جاده قرار داشته باشد انتقال قبور چه حکمی دارد؟
- [سایر] آیا حکمی در مورد اینکه ساخت و ساز در اطراف خانه خدا به صورتی که بنا بلندتر از خانه خدا باشد وجود دارد؟ آیا این کار حرام است؟
- [سایر] فایده زیارت قبور چیست؟
- [سایر] آیا سجده بر قبور ائمّه جایز است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] قبرستان سیّد حسین واقع در شهرستان شوشتر که قبلاخارج از شهر بوده و هم اکنون به علّت ساخت و ساز منازل مسکونی دفن اموات در آن ممنوع گشته هیئت امناء قصد دارد که در تکّه زمینی در اطراف بقعه که در آن قبور قدیمی و فرسوده بوده و چند سال پیش توسط یک دستگاه لودر شهرداری بطور کامل مسطّح شده است (و این زمین وقفیّت آن نه برای هیئت امناء و نه برای اداره اوقاف شهرستان محرز نیست) جهت اقامه نماز جماعت و فعالیتهای مذهبی مسجدی بنا کند آیا ساخت مسجد در زمین مذکور جایز است ضمنااگر هیئت امناء اقدام به ساخت مسجد نکنند زمین مذکور از طرف شهرداری تبدیل به فضای سبز میشود و منطقه بدون مسجد میماند؟
- [آیت الله اردبیلی] ج. در قسمتی از این قبرستان، آثار و علائم قبور، کاملاً پیدا و نمایان است؛ ولی مردهای در آن جا دفن نمیشود و قرار است که دولت این قسمت را به فضای سبز یا فضای آموزشی تبدیل کند و فعلاً محل توپ بازی بچهها است و در آن آشغال هم ریخته میشود. آیا در این بخش میتوان مسجد ساخت؟
- [آیت الله بهجت] اگر چیزی را غصب کند که باقی ماندن آن چیز با آن شکل حرام است ، مثل بُت و صلیب و آلات لهو که شکستن آنها واجب است. پس اگر غاصب آن را خراب کند، باید اصل موادّ آنها را به صاحبش بدهد و مزد ساخت آن به عهده او نیست، ولی اگر آن چیز منفعت حلالی هم داشته، مثل ظروف طلا و نقره ( بنا بر جواز نگاه داشتن آنها ) پس بی وجه نیست که مزد ساخت آن را هم ضامن باشد .
- [آیت الله شبیری زنجانی] وضو گرفتن در حوضی که مثلاً یک آجر یا یک سنگ آن غصبی است، در صورتی که برداشتن آب به نظر عرف، تصرف در آن آجر یا سنگ نباشد اشکالی ندارد و در صورتی که تصرف باشد، وضوی ارتماسی او بنا بر احتیاط مستحب باطل است؛ و وضوی ترتیبی او بیاشکال صحیح میباشد و در هر دو صورت مرتکب کار حرامی شده است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] در استحاضه کثیره باید برای نماز صبح یک غسل و برای نماز ظهر و عصر یک غسل و برای نماز مغرب و عشا هم یک غسل به جا آورد و بین نماز ظهر و عصر و همچنین بین نماز مغرب و عشاء فاصله نیندازد و اگر فاصله انداخت اشکالی ندارد، ولی باید برای نماز بعدی دوباره غسل کند و در هر حال بنا بر احتیاط واجب برای هر نماز یک وضو بگیرد و هر یک از وضو یا غسل را که اول انجام دهد اشکالی ندارد ولی مستحب - بلکه مطابق احتیاط استحبابی - است که اول وضو بگیرد.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر بخواهند درچند دیگشیره بپزند، استعمالکفگیر در دیگهایی که جوشیده اشکالی ندارد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر به اندازه رکوع خم شود ولی دستها را به زانو نگذارد، اشکالی ندارد.
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر انسان برای معالجه کسی ناچار شود که به عورت او نگاه کند، اشکالی ندارد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر وضوی بعضی از اعضاء را ارتماسی و بعضی را غیر ارتماسی انجام دهد اشکالی ندارد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] پوشیدن لباس ابریشمی برای زن در نماز و غیر نماز اشکالی ندارد.
- [آیت الله بروجردی] پوشیدن لباس ابریشمی برای زن در نماز و غیر نماز اشکالی ندارد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] 23 اگر امر خلاف شرعی در آن نباشد و موجب هتک مقدسات نشود اشکالی ندارند.