در هر مصیبت و سختی احتمالات گوناگونی وجود دارد که بطور مشخص نمی توان آن را تاوان گناه نامید . بلکه باید احتمالات مختلف را دید.
1- بعضی از سختی ها و مصائب برای متنبه کردن و بیدار کردن انسان هاست.
فَأَخَذْناهُمْ بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ؛[1] به منظور اینکه شاید روی تضرع به درگاه ما آورند آنان را به سختی‌‌ها و گرفتاری‌‌های گوناگون گرفتیم.
2- بعضی سختی ها و مصیبت ها برای آزمودن انسان هاست.
أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَ الضَّرَّاءُ وَ زُلْزِلُوا حَتَّی یَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتی نَصْرُ اللَّهِ؛[2] می‌‌پندارید که به بهشت خواهید رفت؟ و هنوز آنچه بر سر پیشینیان شما آمده، بر سر شما نیامده؟ به ایشان سختی و رنج رسید و متزلزل شدند، تا آنجا که پیامبر و مؤمنانی که با او بودند، گفتند: پس یاری خدا کی خواهد رسید.
3- بعضی از مصیبت ها برای اولیاء خداست و سبب ارتقاء مقام و منزلت آنهاست.
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ وَ عِنْدَهُ سَدِیرٌ إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً غَتَّهُ بِالْبَلَاءِ غَتّاً؛[3] امام صادق (ع) می فرمایند: خدا زمانی که بنده ای را دوست بدارد، او را در دریای شداید غوطه ور می سازد.
أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ فِی الْجَنَّةِ لَمَنْزِلَةً لَا یَبْلُغُهَا الْعَبْدُ إِلَّا بِبَلَاءٍ فِی جَسَدِه؛[4] در بهشت مقامی هست که هیچ کس به آن جایگاه نمی‌رسد مگر اینکه در بدن خود ناراحتی و گرفتاری داشته باشد.
4- بعضی از سختی ها و مصیبت ها برای شکوفا کردن استعدادهای انسان است. اگر حضرت ایوب آن همه مصیبت نمی دیدند، چگونه صبر بالای ایشان روشن می شد و این گونه مدح می شد؟
إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ؛[5] او را بنده‌‌ای صابر یافتیم. او که همواره روی به درگاه ما داشت چه نیکو بنده‌‌ای بود.
و طبیعتا همان گونه که صبر بر آن بلاها، مستحق این مدح شده، هر صابر دیگری نیز به اندازه خود مستحق مدح در پی شکوفایی استعدادش هست.
5- بعضی از سختی ها و مصائب برای کفار اعمال بد انسان است و این خود رحمتی از خداست تا انسان ها را از زشتی پاک کند.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا یَزَالُ الْبَلَاءُ فِی الْمُؤْمِنِ وَ الْمُؤْمِنَةِ فِی جَسَدِهِ وَ مَالِهِ وَ وُلْدِهِ حَتَّی یَلْقَی اللَّهَ وَ مَا عَلَیْهِ مِنْ خَطِیئَة؛[6] مصیبت و گرفتاری همواره گریبان مرد و زن مؤمن را می‌‌گیرد و آنها در مال و یا بدن خود نقصان مشاهده می‌‌کنند و یا فرزندان خود را از دست می‌‌دهند و اینها برای این است که هر گاه در محضر پروردگار حاضر شدند گناهی نداشته باشند.
6- و قطعا بعضی از مصیبت ها، عقوبت اعمال انسان است.
وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثیرٍ؛[7] اگر شما را مصیبتی رسد، به خاطر کارهایی است که کرده‌‌اید. و خدا بسیاری از گناهان را عفو می‌‌کند.
خلاصه اینکه نمی توان حکم یکسانی برای همه سختی ها و مصیبت ها داد و حکمت های متعددی می توان برای آن در نظر گرفت. آنچه لازم است، اینکه انسان هرگز صبر خود را از دست ندهد و مصیبت را وسیله ای برای تقرب بیشتر به خداوند قرار دهد. و این امر ساده است اگر نگاه ما به هستی نگاهی صحیح باشد.
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَوْ یَعْلَمُ الْمُؤْمِنُ مَا لَهُ فِی الْمَصَائِبِ مِنَ الْأَجْرِ لَتَمَنَّی أَنْ یُقْرَضَ بِالْمَقَارِیض؛[8] امام صادق علیه السّلام فرمود: اگر مؤمن بداند پاداش در برابر مصائب چه اندازه است آرزو می‌‌کند که با مقراض بدنش بریده می‌‌شد.
[1]. انعام/42.
[2]. بقره/214.
[3]. بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ج64 ص208.
[4]. بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ج64 ص237.
[5]. ص/44.
[6]. بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ج64 ص236.
[7]. شوری/30.
[8]. بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ج64 ص240.
