اگر همه انسان ها، توسط شیطان درونشان فریب می خورند، کاربرد ابلیس چیست؟
گمراهی تنها متاثر از یک عامل نیست، بلکه عوامل مختلفی می توانند آن را به وجود آورند. که این عوامل را می توانیم در دو دسته جای دهیم. عوامل درونی – عوامل بیرونی
عوامل درونی جنبه های حیوانی انسان است. مثلا کسی که تعقل را رها نماید، مرز خود با حیوانات را فراموش کرده و به حیوانیت پیوسته و در نتیجه، جهالت می تواند او را در بیراهه ها حیران کند. که تنها یکی از مصادیق آن تقلید از غلط های آباء و اجدادی است:
(وَ إِذا قیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَیْنا عَلَیْهِ آباءَنا أَ وَ لَوْ کانَ آباؤُهُمْ لا یَعْقِلُونَ شَیْئاً وَ لا یَهْتَدُونَ[بقره/170] و هنگامی که به آنها گفته شود: (از آنچه خدا نازل کرده است، پیروی کنید!) می گویند: (نه، ما از آنچه پدران خود را بر آن یافتیم، پیروی می نماییم.) آیا اگر پدران آنها، چیزی نمی فهمیدند و هدایت نیافتند (باز از آنها پیروی خواهند کرد)؟!)
و مصداق دیگری که جلوه های بسیار گوناگون دارد، تبیعت از هواهای نفسانی و شهوات است:
(أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلی عِلْمٍ[جاثیه/23] آیا دیدی کسی را که معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی گمراه ساخته)
عوامل بیرونی نیز شیطان نامیده شده اند که مصادیق بسیار متعددی دارد که ابلیس تنها یکی از آنهاست. هر چند ابلیس سرکردگی آنها را به عهده دارد. بعضی از شیاطین از انسان ها هستند و بعضی از آنها از طایفه جنیان می باشند:
(شَیاطینَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ[انعام/112] شیاطینی از انس و جنّ)
بنابر این عامل گمراهی تنها یک عامل نیست و برای هر کس عوامل متعددی وجود دارد که او را به گمراهی می کشاند. همان گونه که هدایت عوامل متعددی دارد. در هدایت عامل درونی فطریات و وجدان هستند. و عامل بیرونی انبیاء و اولیاء و اوصیاء که به کار ارشاد و هدایت دیگران می پردازند.
پس عامل هدایت و گمراهی دو لشگر هستند. که در تعابیر دینی از آنها به جنود رحمانی و جنود شیطانی تعبیر می شود. و مساله منحصر به شیطان درون نیست.
اما اینکه همیشه سخن از شیطان دورن نیز مطرح می شود به دلیل ارتباط عوامل مختلف با یکدیگر است. ارتباط عوامل بیرونی واضح تر است و همانگونه که بیان شد، این عوامل در یک لشگر به فرماندهی ابلیس قرار دارند. و ارتباط آن ها با عوامل درونی به این شکل است که عامل درونی راه را برای آن ها مهیا می کند.
همان گونه که بیماری ها متاثر از میکروب ها و ویروس هایی بیرون از انسان هستند. اما تا زمانی که ضعف درونی و اختلال در سیستم حفاظتی بدن نباشد، عوامل بیرونی کار چندانی نمی توانند بکنند.
قرآن ارتباط عوامل بیرونی و درونی را به این شکل بیان می کند:
(هَلْ أُنَبِّئُکُمْ عَلی مَنْ تَنَزَّلُ الشَّیاطینُ * تَنَزَّلُ عَلی کُلِّ أَفَّاکٍ أَثیمٍ[شعراء/221-222] آیا به شما خبر دهم که شیاطین بر چه کسی نازل می شوند؟ آنها بر هر دروغگوی گنهکار نازل می گردند.)
