شیطان می تواند به هر موجود خبیثی اطلاق شود. اما آنچه غالبا به عنوان شیطان یاد می شود، همان ابلیس است که سردسته شیاطین می باشد. آنچه از آیات قرآن و روایات استفاده می شود، اینکه تا قبل از خلقت حضرت آدم (ع) شیطان از بندگان درگاه الهی بوده است. تا آنجا که خطاب دستور سجده بر آدم که متوجه ملائک بوده، او را نیز شامل شده است: (وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلیسَ أَبی وَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرینَ؛[بقره/34] و به فرشتگان گفتیم: آدم را سجده کنید. همه سجده کردند جز ابلیس، که سرباز زد و برتری جست. و او از کافران بود.) و قبل از قیامت نیز، مهلت او تمام می شود: (قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنیِ إِلیَ یَوْمِ یُبْعَثُونَ* إِلیَ یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ؛[حجر، آیات 36-38] گفت: ای پروردگار من، مرا تا روزی که دوباره زنده میشوند مهلت ده.* گفت: تو در شمار مهلتیافتگانی.* تا آن روزی که وقتش معلوم است.) این جمله جواب خدای تعالی به ابلیس است و در آن اجابت قسمتی از خواسته او و هم رد قسمتی دیگر آنست. اجابت است نسبت به اصل عمر دادن و رد است نسبت به قیدی که او به کلام خود زد، و آن اینکه این مهلت تا قیامت باشد، و لذا فرمود مهلت می دهم اما تا روزی معلوم، نه تا قیامت. و با در نظر گرفتن سیاق دو آیه مورد بحث بسیار روشن به نظر میرسد که" یوم وقت معلوم" غیر از" یوم یبعثون" است. و معلوم می شود خدای تعالی دریغ ورزیده از اینکه او را تا قیامت مهلت دهد، و تا روز دیگری مهلت داده که قبل از روز قیامت است.[1] بنابراین ابلیس از بعد خلقت آدم و حوا، به شیطنت پرداخته و قبل از قیامت نیز فرصت اغواگری او به اتمام می رسد. با این حساب می توانیم بگوییم حدود 8 هزار سال از اغواگری شیطان می گذرد. چون طبق برخی از تاریخ ها از زمان آدم تا نوح(ع) هزار سال، از زمان نوح تا ابراهیم(ع) هزار سال و از ابراهیم تا موسی(ع) هم هزار سال، جمعاً سه هزار سال گذشته است. میان حضرت موسی و حضرت عیسی(ع) 1900 سال و میان حضرت عیسی و پیامبر اکرم(ص) 569 سال فاصله است. و بعد از ایشان نیز بیش از هزار سال گذشته است با جمع این اعداد حدود هشت هزار سال از خلقت آدم ابوالبشر می گذرد. و شیطان نیز به اغواگری پرداخته است. [1]. ترجمه المیزان ج 12 ص 234.
شیطان می تواند به هر موجود خبیثی اطلاق شود. اما آنچه غالبا به عنوان شیطان یاد می شود، همان ابلیس است که سردسته شیاطین می باشد.
آنچه از آیات قرآن و روایات استفاده می شود، اینکه تا قبل از خلقت حضرت آدم (ع) شیطان از بندگان درگاه الهی بوده است. تا آنجا که خطاب دستور سجده بر آدم که متوجه ملائک بوده، او را نیز شامل شده است:
(وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلیسَ أَبی وَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرینَ؛[بقره/34] و به فرشتگان گفتیم: آدم را سجده کنید. همه سجده کردند جز ابلیس، که سرباز زد و برتری جست. و او از کافران بود.)
و قبل از قیامت نیز، مهلت او تمام می شود:
(قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنیِ إِلیَ یَوْمِ یُبْعَثُونَ* إِلیَ یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ؛[حجر، آیات 36-38] گفت: ای پروردگار من، مرا تا روزی که دوباره زنده میشوند مهلت ده.* گفت: تو در شمار مهلتیافتگانی.* تا آن روزی که وقتش معلوم است.)
این جمله جواب خدای تعالی به ابلیس است و در آن اجابت قسمتی از خواسته او و هم رد قسمتی دیگر آنست. اجابت است نسبت به اصل عمر دادن و رد است نسبت به قیدی که او به کلام خود زد، و آن اینکه این مهلت تا قیامت باشد، و لذا فرمود مهلت می دهم اما تا روزی معلوم، نه تا قیامت. و با در نظر گرفتن سیاق دو آیه مورد بحث بسیار روشن به نظر میرسد که" یوم وقت معلوم" غیر از" یوم یبعثون" است. و معلوم می شود خدای تعالی دریغ ورزیده از اینکه او را تا قیامت مهلت دهد، و تا روز دیگری مهلت داده که قبل از روز قیامت است.[1]
بنابراین ابلیس از بعد خلقت آدم و حوا، به شیطنت پرداخته و قبل از قیامت نیز فرصت اغواگری او به اتمام می رسد. با این حساب می توانیم بگوییم حدود 8 هزار سال از اغواگری شیطان می گذرد. چون طبق برخی از تاریخ ها از زمان آدم تا نوح(ع) هزار سال، از زمان نوح تا ابراهیم(ع) هزار سال و از ابراهیم تا موسی(ع) هم هزار سال، جمعاً سه هزار سال گذشته است. میان حضرت موسی و حضرت عیسی(ع) 1900 سال و میان حضرت عیسی و پیامبر اکرم(ص) 569 سال فاصله است. و بعد از ایشان نیز بیش از هزار سال گذشته است با جمع این اعداد حدود هشت هزار سال از خلقت آدم ابوالبشر می گذرد. و شیطان نیز به اغواگری پرداخته است.
[1]. ترجمه المیزان ج 12 ص 234.
- [سایر] وقتی شیطان به آدم سجده نکرد، خدا او را از بهشت بیرون کرد. چطور شیطان توانست دوباره وارد بهشت شود و آدم و حوا را گول بزند؟
- [سایر] از اوصاف جنت این است که در آن هیچ لغو و بیهوده و وسوسه ای وجود ندارد . پس چگونه شیطان آدم و حوا را وسوسه کرد و آدم و حوا را فریب داد ؟
- [سایر] خلقت حضرت حوّا چگونه بود؛ آیا شیطان نخست حوّا را فریب داد؟
- [سایر] با توجه به نقش نفس انسان در گمراهی، چرا شیطان را عامل گمراهی می دانیم؟
- [سایر] خداوند در قرآن می فرماید آدم و حوا با خوردن میوه ممنوعه، عورتشان بر آنها آشکار شد. حال آیا خداوند آدم و حوا را جاهل آفریده بود و آدم و حوا با خوردن میوه ممنوعه آگاه به معایب خود شدند؟
- [سایر] آدم و حوا چند فرزند داشتند؟
- [سایر] چرا اول آدم سپس حوا آفریده شد؟
- [سایر] چرا خداوند به شیطان مهلت داد تا سبب گمراهی انسان ها گردد؟
- [سایر] حضرت آدم و حوّا چند وقت در بهشت بودند؟
- [سایر] ویژگیهای حضرت آدم و حوا چه بوده است؟