کودکان
تکلیف کودکان و دیوانگان در آخرت چیست؟
از اصول اعتقادی و مسلمات ما این است که پاداش و جزا به عمل شخص مربوط است: (کُلُّ امْرِئٍ بِما کَسَبَ رَهینٌ [طور/21] هر کسی در گرو کار خویشتن است.) (وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعی [نجم/39] و اینکه: برای مردم پاداشی جز آنچه خود کرده‌‌اند نیست.) البته تفضلات الهی و چند برابر شدن پاداش، وجود دارد. که باید دقت نمود این مساله منافاتی با ارتباط جزا و عمل ندارد. چون تفضلات الهی، خود شروطی دارد که این شروط با عمل شخص حاصل شده است: (مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَأُولئِکَ لَهُمْ جَزاءُ الضِّعْفِ بِما عَمِلُوا [سبا/37] کسانی که ایمان بیاورند و عمل صالحی انجام دهند که برای آنان پاداش مضاعف در برابر کارهایی است که انجام دادهاند.) اما در این جا سخن از کسانی است که مجال عمل نداشته اند. یا به دلیل مرگ به دوران بلوغ و رشد نرسیده اند و در طفولیت از دنیا رفته اند، یا اینکه از قوت عقلانی بهره مند نشده اند تا با آن به تشخیص برسند و عمل کنند. درباره این اشخاص می توانیم در جواب کلی، به اصول اعتقادی خود مراجعه کنیم که خدای تعالی با عدالت درباره آن ها قضاوت خواهد نمود. (وَ نَضَعُ الْمَوازینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً [انبیاء/47] ما ترازوهای عدل را در روز قیامت برپا می‌‌کنیم پس به هیچ کس کمترین ستمی نمی‌‌شود.) و اگر طالب جزئیات باشیم، باید به جستجو در روایات بپردازیم، که مطابق مفاد آن ها، خدای تعالی برای عده ای در روز قیامت، مجال امتحان فراهم می کند و طبق نتیجه آن، حکم می کند: امام باقر علیه السّلام فرمود: (چون روز رستاخیز آید خداوند بر هفت گروه حجّت آورد: 1- کودکان که پیش از بلوغ از دنیا رفته‌‌اند. 2- کسانی که در زمان فترت یعنی میان دو رسول بوده و از دنیا رفته‌‌اند. 3- پیران سالخورده که پیغمبر را درک کرده ولی عقل خود را از دست داده بوده‌‌اند. 4- بیخردان یا عقب افتادگان روانی. 5- دیوانگان که دارای عقل نبوده‌‌اند. 6- کران که حسّ شنوائی نداشته‌‌اند. 7- گنگ‌ها و لال‌های مادر زاد، هر کدام از این طوائف با خداوند عزّ و جلّ احتجاج نماید، فرمود: آنگاه خداوند عزّ و جلّ فرستاده‌‌ای بسوی آنان گسیل دارد و آتشی برای امتحان ایشان برافروزد پس بآنان فرمان دهد و گوید: پروردگار شما امر فرموده که خود را در این آتش افکنید، پس هر کس در آتش جست آن آتش بر وی سرد و سلامت شود، و هر کس نافرمانی نمود بسوی آتش دوزخ رهسپارش کنند.)[1] [1]. من لا یحضره الفقیه، ج3، ص: 492.
از اصول اعتقادی و مسلمات ما این است که پاداش و جزا به عمل شخص مربوط است: (کُلُّ امْرِئٍ بِما کَسَبَ رَهینٌ [طور/21] هر کسی در گرو کار خویشتن است.) (وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعی [نجم/39] و اینکه: برای مردم پاداشی جز آنچه خود کرده‌‌اند نیست.) البته تفضلات الهی و چند برابر شدن پاداش، وجود دارد. که باید دقت نمود این مساله منافاتی با ارتباط جزا و عمل ندارد. چون تفضلات الهی، خود شروطی دارد که این شروط با عمل شخص حاصل شده است: (مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَأُولئِکَ لَهُمْ جَزاءُ الضِّعْفِ بِما عَمِلُوا [سبا/37] کسانی که ایمان بیاورند و عمل صالحی انجام دهند که برای آنان پاداش مضاعف در برابر کارهایی است که انجام دادهاند.) اما در این جا سخن از کسانی است که مجال عمل نداشته اند. یا به دلیل مرگ به دوران بلوغ و رشد نرسیده اند و در طفولیت از دنیا رفته اند، یا اینکه از قوت عقلانی بهره مند نشده اند تا با آن به تشخیص برسند و عمل کنند. درباره این اشخاص می توانیم در جواب کلی، به اصول اعتقادی خود مراجعه کنیم که خدای تعالی با عدالت درباره آن ها قضاوت خواهد نمود. (وَ نَضَعُ الْمَوازینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً [انبیاء/47] ما ترازوهای عدل را در روز قیامت برپا می‌‌کنیم پس به هیچ کس کمترین ستمی نمی‌‌شود.) و اگر طالب جزئیات باشیم، باید به جستجو در روایات بپردازیم، که مطابق مفاد آن ها، خدای تعالی برای عده ای در روز قیامت، مجال امتحان فراهم می کند و طبق نتیجه آن، حکم می کند: امام باقر علیه السّلام فرمود: (چون روز رستاخیز آید خداوند بر هفت گروه حجّت آورد: 1- کودکان که پیش از بلوغ از دنیا رفته‌‌اند. 2- کسانی که در زمان فترت یعنی میان دو رسول بوده و از دنیا رفته‌‌اند. 3- پیران سالخورده که پیغمبر را درک کرده ولی عقل خود را از دست داده بوده‌‌اند. 4- بیخردان یا عقب افتادگان روانی. 5- دیوانگان که دارای عقل نبوده‌‌اند. 6- کران که حسّ شنوائی نداشته‌‌اند. 7- گنگ‌ها و لال‌های مادر زاد، هر کدام از این طوائف با خداوند عزّ و جلّ احتجاج نماید، فرمود: آنگاه خداوند عزّ و جلّ فرستاده‌‌ای بسوی آنان گسیل دارد و آتشی برای امتحان ایشان برافروزد پس بآنان فرمان دهد و گوید: پروردگار شما امر فرموده که خود را در این آتش افکنید، پس هر کس در آتش جست آن آتش بر وی سرد و سلامت شود، و هر کس نافرمانی نمود بسوی آتش دوزخ رهسپارش کنند.)[1] [1]. من لا یحضره الفقیه، ج3، ص: 492.
پاسخ:
از اصول اعتقادی و مسلمات ما این است که پاداش و جزا به عمل شخص مربوط است:
(کُلُّ امْرِئٍ بِما کَسَبَ رَهینٌ [طور/21] هر کسی در گرو کار خویشتن است.)
(وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعی [نجم/39] و اینکه: برای مردم پاداشی جز آنچه خود کرده‌‌اند نیست.)
البته تفضلات الهی و چند برابر شدن پاداش، وجود دارد. که باید دقت نمود این مساله منافاتی با ارتباط جزا و عمل ندارد. چون تفضلات الهی، خود شروطی دارد که این شروط با عمل شخص حاصل شده است:
(مَنْ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَأُولئِکَ لَهُمْ جَزاءُ الضِّعْفِ بِما عَمِلُوا [سبا/37] کسانی که ایمان بیاورند و عمل صالحی انجام دهند که برای آنان پاداش مضاعف در برابر کارهایی است که انجام دادهاند.)
اما در این جا سخن از کسانی است که مجال عمل نداشته اند. یا به دلیل مرگ به دوران بلوغ و رشد نرسیده اند و در طفولیت از دنیا رفته اند، یا اینکه از قوت عقلانی بهره مند نشده اند تا با آن به تشخیص برسند و عمل کنند.
درباره این اشخاص می توانیم در جواب کلی، به اصول اعتقادی خود مراجعه کنیم که خدای تعالی با عدالت درباره آن ها قضاوت خواهد نمود.
(وَ نَضَعُ الْمَوازینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً [انبیاء/47] ما ترازوهای عدل را در روز قیامت برپا می‌‌کنیم پس به هیچ کس کمترین ستمی نمی‌‌شود.)
و اگر طالب جزئیات باشیم، باید به جستجو در روایات بپردازیم، که مطابق مفاد آن ها، خدای تعالی برای عده ای در روز قیامت، مجال امتحان فراهم می کند و طبق نتیجه آن، حکم می کند:
امام باقر علیه السّلام فرمود: (چون روز رستاخیز آید خداوند بر هفت گروه حجّت آورد:
1- کودکان که پیش از بلوغ از دنیا رفته‌‌اند.
2- کسانی که در زمان فترت یعنی میان دو رسول بوده و از دنیا رفته‌‌اند.
3- پیران سالخورده که پیغمبر را درک کرده ولی عقل خود را از دست داده بوده‌‌اند.
4- بیخردان یا عقب افتادگان روانی.
5- دیوانگان که دارای عقل نبوده‌‌اند.
6- کران که حسّ شنوائی نداشته‌‌اند.
7- گنگ‌ها و لال‌های مادر زاد، هر کدام از این طوائف با خداوند عزّ و جلّ احتجاج نماید، فرمود: آنگاه خداوند عزّ و جلّ فرستاده‌‌ای بسوی آنان گسیل دارد و آتشی برای امتحان ایشان برافروزد پس بآنان فرمان دهد و گوید: پروردگار شما امر فرموده که خود را در این آتش افکنید، پس هر کس در آتش جست آن آتش بر وی سرد و سلامت شود، و هر کس نافرمانی نمود بسوی آتش دوزخ رهسپارش کنند.)[1]
[1]. من لا یحضره الفقیه، ج3، ص: 492.
- [آیت الله شبیری زنجانی] آیا اموالی که متعلق به کودکان نابالغ یا دیوانگان است و با هبه، ارث و طرق دیگر حاصل شده، مشمول خمس است؟ و اگر ولی آنها برایشان با اموال خود آنها چیزی بخرد، تکلیف خمس آنها به چه صورتی است؟
- [سایر] آیا کودکان و دیوانگان در قیامت مورد سؤال قرار می گیرند؟ و آیا سرانجام به بهشت می روند؟
- [سایر] آیا غیر از شیعه اثنی عشری، کسی وارد بهشت می‌شود؟ پیروان مذاهب و ادیان دیگر در آخرت چه وضعیتی دارند؟ آیا قاصرین مثل اطفال و دیوانگان و... به بهشت خواهند رفت؟
- [سایر] چرا در توفان نوح کودکان کافران مشمول عذاب شدند بااینکه کودکان به حد تکلیف و تعقل نرسیده اند؟
- [سایر] با وجود شرط بودن بلوغ برای تکلیف شرعی، حکم کارهای نیک و بد کودکان چیست؟
- [سایر] آیا در جهان آخرت علاوه بر تغییرات جسمی، حالات روحی مانند ارضای میل جنسی سادیسم در آخرت، تغییر می کند؟
- [سایر] این که می گویند در دعاهایتان خیر دنیا و آخرت را بخواهید (بیشتر آخرت) چه دعایی انجام دهیم که خیر دنیا و آخرت شامل حال ما شود؟ اگر امکان دارد چند مورد ذکر شود. با تشکر
- [سایر] آیا زن می‌تواند در برنامههای کودکان و امثال آن، صدای خود را به لحن کودکان در بیاورد و آواز بخواند؟
- [سایر] قبر، چندمین منزل آخرت است؟
- [سایر] تفاوت‌های دنیا و آخرت چیست؟
- [آیت الله وحید خراسانی] هشتم از مبطلات نماز بنابر احتیاط واجب ان است که برای کار دنیا عمدا گریه کند مگر این که جاهل قاصر باشد و اگر از ترس خدا یا برای اخرت گریه کند از بهترین اعمال است
- [آیت الله مظاهری] قطع رحم (یعنی بریدن از خویشان) یکی از گناهان کبیره در اسلام است و قرآن شریف کراراً قاطع رحم را لعن فرموده است: (اولئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّار)[1] (برای آنان لعنت و بدی سرای آخرت می‌باشد.)
- [آیت الله فاضل لنکرانی] همه شرائطی که در امام جماعت لازم است باید در امام جمعه هم باشد مانند: عقل، ایمان، حلال زادگی و عدالت. ولی امامت کودکان و زنان در نماز جمعه جائز نیست.
- [آیت الله نوری همدانی] همة شرائطی که در امام جماعت لازم است باید در امام جمعه هم باشد مانند عقل ، ایمان حلال زادگی و عدالت . ولی امامت کودکان و زنان در نماز جمعه جائز نیست اگر چه در نمازهای دیگر برای خودشان جائز است .
- [آیت الله مکارم شیرازی] کسی که حیوان را ذبح می کند می تواند مرد باشد یا زن یا بچه نابالغی که دستورات ذبح را می داند، ولی بهتر است تا دسترسی به مرد باشد زنان و کودکان را معاف دارند.
- [آیت الله مظاهری] اگر کسی دوست داشته باشد که واجبی از واجبات بیارزش یا متروک شود و یا حرامی از محرّمات با ارزش و یا جایی در جامعه باز کند، گرچه در این امر قبیح خود عامل نباشد و تبلیغ نیز برای آن نکند، از نظر قرآن شریف کیفر بزرگی در دنیا و عذاب بزرگی در آخرت دارد، مثلاً کسی که دوست دارد در جامعه اسلامی، چادر جای خود را به بدحجابی و قرضالحسنه جای خود را به قرض ربوی بدهد، و قطعاً اگر توبه نکند، عذاب دردناکی در دنیا و آخرت به سراغ او خواهد آمد.
- [آیت الله بهجت] مستحب است که در مسجد از خرید و فروش و سایر معاملات (عقود و ایقاعات) غیر عبادی خودداری شود و امّا مانند نذر و وقف و نکاح چون حیثیت عبادی دارند، اشکالی ندارد؛ و مستحب است از ورود دیوانگان و اطفال غیر ممیز که مراعات آداب مساجد را نمینمایند به مساجد، خودداری شود؛ و مکروه است کسی که بوی بدی از او استشمام می‌شود مثل بوی سیر و پیاز، داخل مسجد شود، و بعید نیست نمازی را که با این حال خوانده اعادهاش مستحب باشد.
- [آیت الله اردبیلی] (حِضانت) یعنی نگهداری و پرورش کودک حق و تکلیف پدر و مادر است.
- [آیت الله مظاهری] افراد وسواسی که زود اطمینان به نجاست چیزی پیدا می‌کنند، یا هنگام آب کشیدن چیزی به آسانی اطمینان پیدانمیکنند نباید به اطمینان خود اعتنا کنند بلکهباید بهطور متعارف عمل کنند و اعتنای اینگونه افراد به گمان بلکه به اطمینان خود حرام است و اعمال غیر متعارف آنها موجب خسران دنیا و آخرت است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] گریه کردن با صدا نماز را باطل می کند هرچند بی اختیارشود، بلکه بنابر احتیاط واجب گریه بی صدا نیز نماز را باطل می کند اینهادر صورتی است که گریه از ترس خدا و برای آخرت نباشد، و الا نه تنها نماز را باطل نمی کند، بلکه از بهترین اعمال و از کارهای اولیای خداست.