اطلاعاتی در رابطه با شورای 6 نفره که خلیفه سوم را انتخاب کرد بفرمایید؟

شورای شش نفره، شورایی که عمر بن خطاب در بستر مرگ (سال 23ق./644م.)، برای انتخاب خلیفه بعدی تعیین کرد و منجر به انتخاب عثمان بن عفان به عنوان سومین خلیفه مسلمانان شد. عُمَر همگان را ملزم به پذیرش نظر شورا کرد و دستور داد گردن مخالفان زده شود. امام علی(ع) با توجه به جهت‌گیری اعضای انتخاب شده، پیش‌بینی کرده بود که شورا منجر به انتخاب عثمان خواهد شد.

اعضای این شورا عبارت بودند از علی بن ابی طالب (ع)، عثمان بن عفان، طلحة بن عبیدالله، زبیر بن عوام، سعد بن ابی وقاص، و عبدالرحمن بن عوف[1].
 
به رأی عمر، انتخاب خلیفه با موافقت اکثریت افراد شورا بود، اما چنان که او خواسته بود، اگر 2 گروه 3 نفره، نظر متفاوتی درباره شخصی داشتند، رأی گروهی پذیرفته شود که عبدالرحمان در آن است. عمر همچنین گفته بود اگر فردی از اعضای شورا با رأی اکثریت مخالفت کرد، گردن او زده شود و در صورت دودستگی شورا، اگر گروه مقابل عبدالرحمن نظر او را نپذیرفتند، 3 مخالف کشته شوند و اگر اعضای شورا نتوانستند پس از 3 روز فردی را برگزینند، همه آنان را گردن زده شوند[2]. 50 نفر از انصار موظف بودند بر اجرای این وصیت نظارت و مراقبت کنند[3].
 
برخی بر این باورند که ترکیب شورا به گونه‌ای بود که در نهایت به انتخاب عثمان می‌انجامید، زیرا طبق پیش‌بینی امام علی(ع)، سعد با پسرعموی خود عبدالرحمان مخالفت نمی‌کرد و عبدالرحمان که شوهرخواهر عثمان است، به او رأی می‌داد. در این صورت اگر طلحه و زبیر هم با علی (ع) موافق می‌بودند، فایده‌ای نمی‌بخشید؛ چرا که عبدالرحمان در گروه طرفدار عثمان بود[4].
 
سعد از ابتدا رأی خود را به عبدالرحمان واگذار کرد. زبیر به طرفداری از علی (ع) از نامزدی خلافت انصراف داد. عبدالرحمان اعلام کرد که خواستار خلافت نیست. طلحه که پسرعموی ابوبکر و مخالف علی(ع) بود، به طرفداری از عثمان کنار رفت. بنابراین فقط علی (ع) و عثمان نامزد خلافت بودند[5] و رأی و نظر عبدالرحمن بسیار حائز اهمیت شد.
 
عبدالرحمن‌ بن عوف پس از 3 روز رایزنی با مردم، به‌ویژه اشراف و امرا، ابتدا از علی (ع) خواست تا متعهد شود که در صورت نیل به مقام خلافت، به کتاب خدا، سیره پیامبر (ص) و ابوبکر و عمر عمل کند. علی (ع) در جواب گفت: (امید آن دارم که در محدوده دانش، توانایی و اجتهاد خود به کتاب خدا و سنت رسول خدا(ص) عمل کنم). سپس عبدالرحمن شرط خود را با عثمان در میان گذاشت و او بلافاصله پذیرفت. به همین جهت، ابن‌ عوف با عثمان بیعت کرد.
 
برخی از منابع آورده‌اند که علی (ع)، شرط ابن‌ عوف را نوعی فریب دانست و به وی فرمود: (تو عثمان را برگزیدی تا خلافت را به تو بازگرداند. این اولین بار نیست که در مخالفت با ما اجتماع می‌کنید و ما را از حق خود باز می‌دارید. این امر به سنتی بر ضد ما تبدیل شده است)[6]. 
 
پی نوشتها:

1. سیوطی، تاریخ خلفا، ص 129.

2. تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 160؛ انساب الاشراف، بلاذری، ج 2، ص 261.

3. سیوطی، تاریخ خلفا، ص 129 137.

4. نهج‌البلاغه، دشتی، ص 30؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 1، ص 188.

5. تاریخ الامم و الملوک، ج 3، ص 296؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 1، ص 188.

6. تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 162؛ تاریخ الامم والملوک، ج 3، ص 296 و 302؛ المصنف، ج 5، ص 447؛ التّنبیه و الاشراف، صص 252 و 253؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 1، ص 194؛ البدء و التاریخ، ابن‌ مطهّر، ج 5، ص 192؛ السقیفة و فدک، ص 87.