(فدک) یکی از دهکدههای آباد اطراف مدینه در حدود 140 کیلومتری نزدیک خیبر بود که در سال هفتم هجرت که قلعههای خیبر یکی پس از دیگری در برابر رزمندگان اسلام سقوط کرد و قدرت مرکزی یهود درهم شکست ساکنان فدک از در صلح و تسلیم در برابر پیامبر صلی الله علیه و آله در آمدند و نیمی از زمین و باغهای خود را به آن حضرت واگذار کردند، و نیم دیگری را برای خود نگه داشتند و در عین حال کشاورزی سهم پیامبر صلی الله علیه و آله را نیز بر عهده گرفتند و در برابر زحماتشان حقی از آنان میبردند. با توجه به آیه (فیء) این زمین مخصوص پیغمبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله بود و میتوانست در مورد خودش یا مصارف دیگری که در آیه 7 سوره حشر اشاره شده مصرف کند، لذا پیامبر صلی الله علیه و آله آن را به دخترش فاطمه (علیها سلام) بخشید، و این سخنی است که بسیاری از مورخان و مفسران شیعه و اهل سنت به آن تصریح کردهاند، از جمله در (تفسیر در المنثور) از ابن عباس نقل شده هنگامی که آیه و آت ذا القربی حقه) (روم 38) نازل شد پیامبر صلی الله علیه و آله فدک را به فاطمه بخشید (اقطع رسول اللَّه فاطمة فدکا)[1] و در کتاب (کنز العمال) که در حاشیه مسند احمد آمده در مسأله صله رحم از (ابو سعید خدری) نقل شده هنگامی که آیه فوق نازل شد پیامبر صلی الله علیه و آله فاطمه علیها السلام را خواست و فرمود: یا فاطمه لک فدک: (ای فاطمه! فدک از آن تو است)[2] حاکم نیشابوری نیز در تاریخش همین معنی را آورده است ( به کتاب فدک صفحه 49 مراجعه شود ). ابن ابی الحدید نیز در شرح نهج البلاغه داستان فدک را به طور مشروح ذکر کرده ( شرح ابن ابی الحدید جلد 16 صفحه 209 به بعد ) و همچنین کتب فراوان دیگر. ولی بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله کسانی که وجود این قدرت اقتصادی را در دست همسر علی علیه السلام مزاحم قدرت سیاسی خود میدیدند و تصمیم داشتند یاران علی علیه السلام را از هر نظر منزوی کنند به بهانه حدیث مجعول (نحن معاشر الانبیاء لا نورث) آن را مصادره کردند، و با اینکه فاطمه علیها السلام رسماً متصرف آن بود و کسی از (ذو الید) مطالبه شاهد و بینه نمیکند از او شاهد خواستند، حضرت علیها السلام نیز اقامه شهود کرد که پیغمبر صلی الله علیه و آله شخصاً فدک را به او بخشیده، اما با اینهمه اعتنا نکردند، در دورانهای بعد هر یک از خلفا که میخواستند تمایلی به اهل بیت نشان دهند فدک را به آنها بازمیگرداندند، اما چیزی نمیگذشت که دیگری آن را مجدداً مصادره میکرد! و این عمل بارها در زمان خلفای (بنی امیه) و (بنی عباس) تکرار شد. داستان فدک و حوادث گوناگونی که در رابطه با آن در صدر اسلام و دورانهای بعد روی داد از دردناکترین و غمانگیزترین و در عین حال عبرتانگیزترین فرازهای تاریخ اسلام است که مستقلا باید مورد بحث و بررسی دقیق قرار گیرد تا از حوادث مختلف اسلام پرده بردارد. قابل توجه اینکه محدث اهل سنت مسلم بن حجاج نیشابوری در کتاب معروفش (صحیح مسلم) داستان مطالبه فاطمه علیها السلام فدک را از خلیفه اول مشروحاً آورده و از عایشه نقل میکند که بعد از امتناع خلیفه از تحویل دادن فدک فاطمه علیها السلام از او قهر کرد و تا هنگام وفات یک کلمه با او سخن نگفت[3] برگرفته از : یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ، آیت الله مکارم، ص: 630 [1]. در المنثور جلد 4 صفحه 177. [2]. کنز العمال جلد 2 صفحه 158. [3]. صحیح مسلم جلد 3 صفحه 1380 حدیث 52 از کتاب الجهاد.
(فدک) یکی از دهکدههای آباد اطراف مدینه در حدود 140 کیلومتری نزدیک خیبر بود که در سال هفتم هجرت که قلعههای خیبر یکی پس از دیگری در برابر رزمندگان اسلام سقوط کرد و قدرت مرکزی یهود درهم شکست ساکنان فدک از در صلح و تسلیم در برابر پیامبر صلی الله علیه و آله در آمدند و نیمی از زمین و باغهای خود را به آن حضرت واگذار کردند، و نیم دیگری را برای خود نگه داشتند و در عین حال کشاورزی سهم پیامبر صلی الله علیه و آله را نیز بر عهده گرفتند و در برابر زحماتشان حقی از آنان میبردند.
با توجه به آیه (فیء) این زمین مخصوص پیغمبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله بود و میتوانست در مورد خودش یا مصارف دیگری که در آیه 7 سوره حشر اشاره شده مصرف کند، لذا پیامبر صلی الله علیه و آله آن را به دخترش فاطمه (علیها سلام) بخشید، و این سخنی است که بسیاری از مورخان و مفسران شیعه و اهل سنت به آن تصریح کردهاند، از جمله در (تفسیر در المنثور) از ابن عباس نقل شده هنگامی که آیه و آت ذا القربی حقه) (روم 38) نازل شد پیامبر صلی الله علیه و آله فدک را به فاطمه بخشید (اقطع رسول اللَّه فاطمة فدکا)[1]
و در کتاب (کنز العمال) که در حاشیه مسند احمد آمده در مسأله صله رحم از (ابو سعید خدری) نقل شده هنگامی که آیه فوق نازل شد پیامبر صلی الله علیه و آله فاطمه علیها السلام را خواست و فرمود: یا فاطمه لک فدک: (ای فاطمه! فدک از آن تو است)[2]
حاکم نیشابوری نیز در تاریخش همین معنی را آورده است ( به کتاب فدک صفحه 49 مراجعه شود ).
ابن ابی الحدید نیز در شرح نهج البلاغه داستان فدک را به طور مشروح ذکر کرده ( شرح ابن ابی الحدید جلد 16 صفحه 209 به بعد ) و همچنین کتب فراوان دیگر.
ولی بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله کسانی که وجود این قدرت اقتصادی را در دست همسر علی علیه السلام مزاحم قدرت سیاسی خود میدیدند و تصمیم داشتند یاران علی علیه السلام را از هر نظر منزوی کنند به بهانه حدیث مجعول (نحن معاشر الانبیاء لا نورث) آن را مصادره کردند، و با اینکه فاطمه علیها السلام رسماً متصرف آن بود و کسی از (ذو الید) مطالبه شاهد و بینه نمیکند از او شاهد خواستند، حضرت علیها السلام نیز اقامه شهود کرد که پیغمبر صلی الله علیه و آله شخصاً فدک را به او بخشیده، اما با اینهمه اعتنا نکردند، در دورانهای بعد هر یک از خلفا که میخواستند تمایلی به اهل بیت نشان دهند فدک را به آنها بازمیگرداندند، اما چیزی نمیگذشت که دیگری آن را مجدداً مصادره میکرد! و این عمل بارها در زمان خلفای (بنی امیه) و (بنی عباس) تکرار شد.
داستان فدک و حوادث گوناگونی که در رابطه با آن در صدر اسلام و دورانهای بعد روی داد از دردناکترین و غمانگیزترین و در عین حال عبرتانگیزترین فرازهای تاریخ اسلام است که مستقلا باید مورد بحث و بررسی دقیق قرار گیرد تا از حوادث مختلف اسلام پرده بردارد.
قابل توجه اینکه محدث اهل سنت مسلم بن حجاج نیشابوری در کتاب معروفش (صحیح مسلم) داستان مطالبه فاطمه علیها السلام فدک را از خلیفه اول مشروحاً آورده و از عایشه نقل میکند که بعد از امتناع خلیفه از تحویل دادن فدک فاطمه علیها السلام از او قهر کرد و تا هنگام وفات یک کلمه با او سخن نگفت[3]
برگرفته از : یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ، آیت الله مکارم، ص: 630
[1]. در المنثور جلد 4 صفحه 177.
[2]. کنز العمال جلد 2 صفحه 158.
[3]. صحیح مسلم جلد 3 صفحه 1380 حدیث 52 از کتاب الجهاد.
- [سایر] انگیزه ی غصب فدک چه بود؟
- [سایر] انگیزه ی غصب فدک چه بود؟
- [سایر] ماجرای فدک چه بود و ارزش اقتصادی آن چقدر بود؟
- [سایر] قضیه فدک چه بود و عمر چگونه با حضرت زهرا(سلام الله علیها) برخورد کرد؟
- [سایر] اگر واقعه غصب فدک صحت دارد، چرا حضرت علی(علیه السلام) در زمان خلافتشان آن را بازنگردانیدند؟
- [سایر] در بحث شهادت حضرت زهرا (سلام الله علیها) آیا اوّل ماجرای قبالهء فدک و سیلی خوردن پیش آمد یا حمله به خانه ایشان ؟
- [سایر] ماجرای غصب فدک و نیز ماجرای آتش زدن به خانه حضرت زهرا سلام الله علیها هر کدام در چه زمان (با فاصله چند روز از رحلت حضرت محمّد صلّی الله علیه و آله و سلّم) واقع شد؟ و کدامیک از نظر وقوع بر دیگری تقدّم داشت؟
- [سایر] منبع دقیق این روضه که مداحان در مجالس میخوانند کجا است؛ ماجرای کوچه بنیهاشم و حضرت زهرا(س) و اینکه عمر نوشتهای درباره فدک را میگیرد و پاره میکند و سیلی به صورت حضرت فاطمه(س) میزنند و....
- [سایر] ماجرای غدیر چگونه بود؟
- [سایر] آیا فدک ارث حضرت زهرا(س) بود؟