خطبه فدک، خطبه ای است که توسط حضرت زهرا (س) ایراد شده است و مرحوم مجلسی این خطبه را در جلد هشتم کتاب بحارالانوار آورده و لغات آن را نیز شرح نموده و برخی مضامین آن را نیز تبیین کرده است. محتوای کامل این سخنان شامل موارد ذیل است: حمد و ثنای خداوند، شهادت به وحدانیت خداوند، شهادت به رسالت محمّدی صلی الله علیه و آله، تفسیری از کتاب الله قرآن کریم، تفسیری از هجده مضمون معرفتی قرآن کریم. پس از این مقدّمات، خطابه شروع گردیده و با استناد مستقیم به 21 آیه کریمه و اقتباس از 6 آیه دیگر، استدلال را قوّت بخشیده و آبروی دروغ سازان را برده است. خطبه فدک انگیزه ای مالی و مادی نداشته و سیره خاندان اهل بیت (ع) گویاترین دلیل بر این امر است و مسئله فدک سبب ساز گردید و زمینه مناسبی را فراهم آورد تا حضرت به افشا گری و شناساندن ارباب کفر و نفاق ،و نیز راهنمایی و اتمام حجت بر مردم درباره مسئله ولایت و وصایت رسول خدا (ص) بوسیلۀ امیر المؤمنین علی (ع) بپردازند ،و اذهان غفلت زدۀ روزگار جهل و تعصب را به سمت فرمانبرداری از خدا و رسول او (ص) رهنمون گردند. و با شکوه و هیبت خاص نبوی(ص) پای به مسجد گذارده و در آن حالت سخت جسمانی ، از وظیفه خویش قدمی عقب تر نگذاشتند. با توجه به همین چند سطر، درسی که امروز باید از این خطبه بگیریم دفاع از حریم ولایت است و لو در سخت ترین شرایط، و باید از آن بانوی ولایت مدار بیاموزیم که دفاع از ولایت فقط مخصوص شرایط جسمی مناسب نیست و انسان می تواند و باید با شرایط بد جسمانی هم از ولایت و دین خدا دفاع کند. درس دیگر بویژه برای زنان و دختران؛ این است که زن مسلمان می تواند با حفظ حریم الهی و رعایت حجاب اسلامی، در صحنه های مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حضوری موثر داشته باشد. چرا که بهترین زنان عالم هستی یعنی حضرت زهرا(س) و دختر بزرگوارش حضرت زینب(س) که بهترین الگو برای همه عالمیان خصوصاً زنان هستند،عملاً نشان داده اند که زن مسلمان می تواند هم رعایت حجاب را بکند وهم در صحنه های حساس حضوری کارساز داشته باشد. این درس را از چگونگی حضور حضرت زهرا(س) در مسجد برای خطبه وچگونگی ایراد خطبه می گیریم. عبد الله بن الحسن (ع) به اسنادش از پدران خود نقل می نماید که : آن هنگام که به فاطمه (س) خبر رسید که ابوبکر و اعوانش بر آن اند تا (فدک) را از وی منع کنند. پوشش (مقنعه بلند) خود را بر سر انداخت ، و ردایی بلند بر تن کرد ، و در میان گروهی از زنان هم دل و هم آهنگ با خویش و نیز زنانی از قوم خود(در حالی که به شدت خود را پوشانیده بود ، از خانه بیرون آمد و راهی مسجد شد ) ، در حالیکه دامنه های بلند چادرش بر زمین کشیده می شد ( و برآن گام می نهاد ) و در حالیکه راه رفتن او شباهتی تمام به راه رفتن پیامبر (ص) داشت. بر ابوبکر که در میان انبوهی از مهاجران و انصار و دیگران نشسته بود وارد شد . با حضور او پرده ای سفید بین ایشان آویخته شد و(او با متانت و احتشام تمام) در پسِ پرده نشست. بررسی محتوایی خطبه، فراتر از این مجال است و برای این موضوع کتابها نیاز است ما در این جا تنها به چند نمونه از آموزه های این خطبه اشاره می کنیم: خداوند، ایمان شما را باعث تطهیر و پاکیزگی از شرک قرار داد و برای وارستن شما از کبر، نماز را و برای پاکیزه کردن جان و رویش روزی، زکات را و برای استوار کردن اخلاص، روزه را و برای استحکام دین، حج را (قرار داده است و ...) برای امنیت از پراکندگی، امامت ما را و برای سامان یافتن امت (آیین و شریعت)، پیروی ما را و برای عزت و سربلندی اسلام و خواری و سرافکندگی کفر و نفاق، جهاد را و برای دریافت پاداش معنوی، صبر و شکیب را مقرر کرد. برای مصلحت توده های ناآگاه، امر به معروف را ، و برای نگهبانی از خشم خداوند، نیکی به پدر و مادر را و برای دراز زیستن (تاخیر در اجل) و بقای نسل، حفظ پیوند خویشان را و برای پاسداری از خونها، قصاص را و برای آمرزش از گناه، وفای به نذر را، و برای حفظ حقوق دیگران از تباه شدن و حفظ اموال مردم از کاسته شدن، تمام نهادن پیمانه ها و ترازوها را و برای وارستن از پلیدی ، ترک میگساری را و برای نگهداری خویش از لعنت و نفرین خداوند، دوری گزیدن از نسبت ناروا را و برای تاکید بر عفت،پرهیز از دزدی را قرار داد و در نهایت، برای اخلاص در پیمودن راه بندگی، حرام کرد شریک ورزیدن برای او را. حضرت زهرا(س) در ادمه خطبه خود به حوادث بعد از رحلت پدر بزرگوارش اشاره کرده و به این نکته اشاره می کند که: عده ای که نمی توانستند در زمان پیامبر(ص) کینه های خود را آشکار کنند، بعد از رحلت آن حضرت آن کینه ها را آشکار کردند، و همچنین به نقش حساس و مهم وسرنوشت ساز مردم اشاره می کنند که درست است که معدودی منافق، پایه گذار این حرکت شوم بودند، اما مردم و جامعه نیز بی تاثیر نبوده و با سکوت خویش (چه جاهلانه و چه عامدانه) به این حرکت کمک نموده و آن را تقویت کردند، پس هر حرکتی با پشتوانۀ مردمی شکل می گیرد ، وگر نه اگر مردم جلوی این دودستگی و اختلاف را می گرفتند و برای احقاق حق فرزندان رسول خدا (ص) سینه سپر می کردند، هیچ گاه این مسائل رخ نمی نمود. حضرت زهرا (س) می فرماید: علت این ترس و وحشت روشن است. جز این نیست که به تن آسایی خو کرده و به سایه ی امن و خوشی پناه برده اید و به خلوت زندگی راحت طلبانه راه یافته اید و سرانجام سر به راه انحطاط نهاده سزاوارترین و نیرومندترین و آگاه ترین کس را از عرصه ی اداره ی جامعه اسلامی کنار زدید. و می بینم که در خلوت خویش خزیده اید و غرق در آرامش و خوشگذرانی هستید و از تنگنای انجام مسئولیت ها خود را رهانیده و راحت طلبی را برگزیده اید و آنچه را که در درون ذخیره کرده بودید بیرون انداختید.(جام گوارای ایمان و عشق به خداوند را که نوشیده بودید ناخواسته بالا آوردید و بعد از ایمان آوردن کفر ورزیدید.)[1] همانگونه که مشاهده می فرمایید آن حضرت، راحت طلبی، دنیا زدگی، تجملگرایی، خوش گزرانی و ... را از عوامل رویگردانی از حق و وردرو شدن با حق معرفی کرده اند،چیزی که ما باید متوجه باشیم تا در آن وارد نشویم و بدانیم که اگر ما متوجه نباشیم و وارد این امور شویم سرنوشت ما بهتر از مردم مدینه در آن زمان و مردم کوفه در زمان امام حسین(ع) نخواهدبود. [1]. الإحتجاج علی أهل اللجاج، ج1، ص: 98
خطبه فدک، خطبه ای است که توسط حضرت زهرا (س) ایراد شده است و مرحوم مجلسی این خطبه را در جلد هشتم کتاب بحارالانوار آورده و لغات آن را نیز شرح نموده و برخی مضامین آن را نیز تبیین کرده است.
محتوای کامل این سخنان شامل موارد ذیل است: حمد و ثنای خداوند، شهادت به وحدانیت خداوند، شهادت به رسالت محمّدی صلی الله علیه و آله، تفسیری از کتاب الله قرآن کریم، تفسیری از هجده مضمون معرفتی قرآن کریم. پس از این مقدّمات، خطابه شروع گردیده و با استناد مستقیم به 21 آیه کریمه و اقتباس از 6 آیه دیگر، استدلال را قوّت بخشیده و آبروی دروغ سازان را برده است.
خطبه فدک انگیزه ای مالی و مادی نداشته و سیره خاندان اهل بیت (ع) گویاترین دلیل بر این امر است و مسئله فدک سبب ساز گردید و زمینه مناسبی را فراهم آورد تا حضرت به افشا گری و شناساندن ارباب کفر و نفاق ،و نیز راهنمایی و اتمام حجت بر مردم درباره مسئله ولایت و وصایت رسول خدا (ص) بوسیلۀ امیر المؤمنین علی (ع) بپردازند ،و اذهان غفلت زدۀ روزگار جهل و تعصب را به سمت فرمانبرداری از خدا و رسول او (ص) رهنمون گردند. و با شکوه و هیبت خاص نبوی(ص) پای به مسجد گذارده و در آن حالت سخت جسمانی ، از وظیفه خویش قدمی عقب تر نگذاشتند.
با توجه به همین چند سطر، درسی که امروز باید از این خطبه بگیریم دفاع از حریم ولایت است و لو در سخت ترین شرایط، و باید از آن بانوی ولایت مدار بیاموزیم که دفاع از ولایت فقط مخصوص شرایط جسمی مناسب نیست و انسان می تواند و باید با شرایط بد جسمانی هم از ولایت و دین خدا دفاع کند.
درس دیگر بویژه برای زنان و دختران؛ این است که زن مسلمان می تواند با حفظ حریم الهی و رعایت حجاب اسلامی، در صحنه های مختلف اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حضوری موثر داشته باشد. چرا که بهترین زنان عالم هستی یعنی حضرت زهرا(س) و دختر بزرگوارش حضرت زینب(س) که بهترین الگو برای همه عالمیان خصوصاً زنان هستند،عملاً نشان داده اند که زن مسلمان می تواند هم رعایت حجاب را بکند وهم در صحنه های حساس حضوری کارساز داشته باشد. این درس را از چگونگی حضور حضرت زهرا(س) در مسجد برای خطبه وچگونگی ایراد خطبه می گیریم.
عبد الله بن الحسن (ع) به اسنادش از پدران خود نقل می نماید که : آن هنگام که به فاطمه (س) خبر رسید که ابوبکر و اعوانش بر آن اند تا (فدک) را از وی منع کنند. پوشش (مقنعه بلند) خود را بر سر انداخت ، و ردایی بلند بر تن کرد ، و در میان گروهی از زنان هم دل و هم آهنگ با خویش و نیز زنانی از قوم خود(در حالی که به شدت خود را پوشانیده بود ، از خانه بیرون آمد و راهی مسجد شد ) ، در حالیکه دامنه های بلند چادرش بر زمین کشیده می شد ( و برآن گام می نهاد ) و در حالیکه راه رفتن او شباهتی تمام به راه رفتن پیامبر (ص) داشت. بر ابوبکر که در میان انبوهی از مهاجران و انصار و دیگران نشسته بود وارد شد . با حضور او پرده ای سفید بین ایشان آویخته شد و(او با متانت و احتشام تمام) در پسِ پرده نشست.
بررسی محتوایی خطبه، فراتر از این مجال است و برای این موضوع کتابها نیاز است ما در این جا تنها به چند نمونه از آموزه های این خطبه اشاره می کنیم:
خداوند، ایمان شما را باعث تطهیر و پاکیزگی از شرک قرار داد و برای وارستن شما از کبر، نماز را و برای پاکیزه کردن جان و رویش روزی، زکات را و برای استوار کردن اخلاص، روزه را و برای استحکام دین، حج را (قرار داده است و ...)
برای امنیت از پراکندگی، امامت ما را و برای سامان یافتن امت (آیین و شریعت)، پیروی ما را و برای عزت و سربلندی اسلام و خواری و سرافکندگی کفر و نفاق، جهاد را و برای دریافت پاداش معنوی، صبر و شکیب را مقرر کرد.
برای مصلحت توده های ناآگاه، امر به معروف را ، و برای نگهبانی از خشم خداوند، نیکی به پدر و مادر را و برای دراز زیستن (تاخیر در اجل) و بقای نسل، حفظ پیوند خویشان را و برای پاسداری از خونها، قصاص را و برای آمرزش از گناه، وفای به نذر را، و برای حفظ حقوق دیگران از تباه شدن و حفظ اموال مردم از کاسته شدن، تمام نهادن پیمانه ها و ترازوها را و برای وارستن از پلیدی ، ترک میگساری را و برای نگهداری خویش از لعنت و نفرین خداوند، دوری گزیدن از نسبت ناروا را و برای تاکید بر عفت،پرهیز از دزدی را قرار داد
و در نهایت، برای اخلاص در پیمودن راه بندگی، حرام کرد شریک ورزیدن برای او را.
حضرت زهرا(س) در ادمه خطبه خود به حوادث بعد از رحلت پدر بزرگوارش اشاره کرده و به این نکته اشاره می کند که:
عده ای که نمی توانستند در زمان پیامبر(ص) کینه های خود را آشکار کنند، بعد از رحلت آن حضرت آن کینه ها را آشکار کردند، و همچنین به نقش حساس و مهم وسرنوشت ساز مردم اشاره می کنند که درست است که معدودی منافق، پایه گذار این حرکت شوم بودند، اما مردم و جامعه نیز بی تاثیر نبوده و با سکوت خویش (چه جاهلانه و چه عامدانه) به این حرکت کمک نموده و آن را تقویت کردند، پس هر حرکتی با پشتوانۀ مردمی شکل می گیرد ، وگر نه اگر مردم جلوی این دودستگی و اختلاف را می گرفتند و برای احقاق حق فرزندان رسول خدا (ص) سینه سپر می کردند، هیچ گاه این مسائل رخ نمی نمود.
حضرت زهرا (س) می فرماید:
علت این ترس و وحشت روشن است. جز این نیست که به تن آسایی خو کرده و به سایه ی امن و خوشی پناه برده اید و به خلوت زندگی راحت طلبانه راه یافته اید و سرانجام سر به راه انحطاط نهاده سزاوارترین و نیرومندترین و آگاه ترین کس را از عرصه ی اداره ی جامعه اسلامی کنار زدید. و می بینم که در خلوت خویش خزیده اید و غرق در آرامش و خوشگذرانی هستید و از تنگنای انجام مسئولیت ها خود را رهانیده و راحت طلبی را برگزیده اید و آنچه را که در درون ذخیره کرده بودید بیرون انداختید.(جام گوارای ایمان و عشق به خداوند را که نوشیده بودید ناخواسته بالا آوردید و بعد از ایمان آوردن کفر ورزیدید.)[1]
همانگونه که مشاهده می فرمایید آن حضرت، راحت طلبی، دنیا زدگی، تجملگرایی، خوش گزرانی و ... را از عوامل رویگردانی از حق و وردرو شدن با حق معرفی کرده اند،چیزی که ما باید متوجه باشیم تا در آن وارد نشویم و بدانیم که اگر ما متوجه نباشیم و وارد این امور شویم سرنوشت ما بهتر از مردم مدینه در آن زمان و مردم کوفه در زمان امام حسین(ع) نخواهدبود.
[1]. الإحتجاج علی أهل اللجاج، ج1، ص: 98
- [سایر] خطبه فدکیه در کجا آورده شده لطفا سریع پاسخ دهید؟
- [سایر] اسناد و منابع و راویان خطبه فدکیه چه کسانی هستند؟
- [سایر] آیا خطبه فدکیه می تواند تفسیری بر آیات قرآن باشد؟
- [سایر] خطبه فدکیه در چه منابعی ذکر شده است؟
- [سایر] در خطبه حضرت زهرا(فدکیه) آمده است: (و طاعتنا نظاماً للملة و امامتنا اماناً للفُرقة). این مسئله را چگونه میتوان اثبات کرد؟ یا برای دیگران شرح داد؟
- [سایر] متن و ترجمه خطبه فدکیه حضرت زهرا س را بیان کنید؟
- [سایر] علت ایراد خطبه فدکیّه از سوی حضرت زهرا(س) چه بود؟
- [سایر] لطفا متن و ترجمه خطبه فدکیه حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را برای من بفرستید ؟
- [سایر] آیا خطبه فدکیه در منابع اهل سنت هم ذکر شده است؟
- [سایر] متن و ترجمه خطبه فدکیه حضرت زهرا س را بیان کنید؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] احتیاط مستحب آن است که امام در حال خطبه سخنی غیر مربوط به خطبه ها نگوید البته در فاصله بین خطبه ها و نماز، سخن گفتن بلامانع است.
- [آیت الله نوری همدانی] واجب است امام پس از خطبة اوّل مقدار کمی بنشیند وسپس به خطبه دوّم بپردازد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] واجب است امام پس از خطبه اول مقدار کمی بنشیند و سپس به خطبه دوم بپردازد.
- [آیت الله سبحانی] واجب است امام پس از خطبه اوّل کمی بنشیند و سپس به خطبه دوم بپردازد.
- [آیت الله علوی گرگانی] در زمان غائب بودن امام7 مستحبّ است بعد از نماز عید فطر و قربان دو خطبه بخوانند و بهتر است که در خطبه عید فطر، احکام زکاْ فطره و در خطبه عید قربان احکام قربانی را بگویند.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] در زمان غائب بودن امام (ع) مستحب است بعد از نماز عید فطر و قربان دو خطبه بخوانند. و بهتر است که در خطبه عید فطر احکام زکاه فطره و در خطبه عید قربان احکام قربانی را بگویند.
- [آیت الله بروجردی] در زمان غائب بودن امام مستحب است بعد از نماز عید فطر و قربان دو خطبه بخوانند و بهتر است که در خطبة عید فطر احکام زکات فطره و در خطبة عید قربان احکام قربانی را بگویند.
- [آیت الله شبیری زنجانی] در زمان غایب بودن امام علیهالسلام ، مستحب است بعد از نماز عید فطر و قربان، دو خطبه بخوانند و بهتر است که در خطبه عید فطر احکام زکات فطره و در خطبه عید قربان احکام قربانی را بگویند.
- [آیت الله بهجت] محل دو خطبه در نماز عید فطر و قربان بعد از نماز است و هر خطبه بنابر احوط باید مشتمل بر همان چیزهایی باشد که خطبه جمعه مشتمل بر آن است؛ یعنی: حمد و ثنای الهی و شهادتین و سفارش به تقوا و قرائت سوره کوتاه قرآن و نشستن امام بین دو خطبه.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . در زمان غایب بودن امام علیه السلام مستحب است بعد از نماز عید فطر و قربان دو خطبه بخوانند. و بهتر آن است که در خطبه عید فطر احکام زکات فطره و در خطبه عید قربان احکام قربانی را بگویند.