اسناد و منابع و راویان خطبه فدکیه چه کسانی هستند؟

مدارک خطبه فدک

fatemiehback3

در طول تاریخ تاکید خاصی بر حفظ متن برای این خطبه بوده که هم دریای معارف اعتقادی است و هم یادگار مادر شیعه و سند مظلومیت اوست .

بیش از 230 کتاب مستقل به زبانهای فارسی ، عربی ، اردو، ترکی ، انگلیسی و فرانسوی در موضوع فدک تاءلیف شده ، که 100 کتاب آن درباره خطابه حضرت زهرا سلام الله علیها و شرح و تفسیر آن است .

مدارک، اسناد ،منابع و راویان خطبه ی فدک را در ادامه مطلب ببینید:

O سند خطابه حضرت زهرا سلام الله علیها

اسناد بلند و معتبر خطابه زهرا سلام الله علیها از امیرالمؤ منین علیه السلام و فرزندان آن حضرت آغاز می شود. زینب کبری سلام الله علیها دختر پنج ساله فاطمه سلام الله علیها در آن غوغای حق کشی صدای مادر را در سینه ضبط نمود و به نسلهای مسلمین رساند و تا امروز اثر آن زنده مانده است .
همچنین امام حسین و امام زین العابدین و امام باقر و امام صادق علیه السلام بعنوان ناقلین خطبه مادرشان فاطمه سلام الله علیها آن را به اصحابشان آموخته اند.
نکته ای که در این مورد جلب توجه می کند جنبه ادبی بسیار بالای خطبه است که باعث شده عده ای از راویان و مولفین غیر شیعه نیز این خطبه مفصل را با جزئیاتش نقل کنند.
از نمونه های بسیار جالب ، نقل این خطبه در کتاب المنظوم و المنثور من الکلام نسوان العرب من الخطب و الشعر است که مولف آن از علمای متقدم سنی است ، و نسخه خطی این کتاب در خزانه موکل عباسی در قرن دوم بوده است .

O منابع خطابه حضرت زهرا سلام الله علیها

خطابه حضرت زهرا سلام الله علیها با اسناد زیادی نقل شده که بسیاری از آنها به دست ما نرسیده و یا اگر رسیده متن کامل خطبه را همراه نداشته و فقط قسمتهایی از آن را نقل کرده است . اسنادی که تاکنون به دست ما رسیده و خطبه کامل حضرت را برای ما نقل کرده باشد 22 سند است که ذیلا بعنوان پشتوانه متن آماده شده خطبه عینا ذکر می شود. این اسناد از 17 منبع به شرح زیر استخراج شده است :

1. دلائل الامه ، ابوجعفر محمد بن جریر طبری امامی از علمای قرن پنجم ، چاپ قم ، موسسه بعثت ، 1413: ص 109 - 129.
2. الاحتجاج ، ابومنصور احمد طبرسی متوفای 548 چاپ قم ،: ج 1 ص ‌ 131 - 146.
3. کشف الغمه فی معرفه الائمه علیه السلام ، ابوالحسن علی بن عیسی اربلی متوفای 693، چاپ بیروت ، دار الکتاب الاسلامی ، ج 2 ص 105 - 120.
4. شرح نهج البلاغه ، ابن میثم بحرانی متوفای 679، چاپ بیروت ، 1401، دار العالم الاسلامی : ج 5 ص 105.
5. الشافی فی الامامه ، سید مرتضی علیم الهدی متوفای 436، چاپ تهران ، موسسه الصادق ، 1410: ج 4 ص 69 - 78.
6. شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار علیه السلام ، قاضی نعمان مغربی متوفای 363، چاپ قم ، جامعه مدرسین : ج 3 ص 34 - 40.
7. الطرائف ، سید رضی الدین علی بن طاووس متوفای 664، چاپ قم ، 1400: ص 263 - 266.
8. الدر النظیم فی مناقب الائمه اللهامیم ، جمال الدین یوسف بن حاتم شمامی از علمای قرن هفتم ، چاپ قم ، جامعه مدرسین 1420: ص 465 - 483.
9. الکتاب المبین ، محمد بن عبدالنبی نیشابوری متوفای 1232، نسخه خطی کتابخانه آیه الله مرعشی قم ، شماره 1875، ص 190.
10. انوار الیقین فی امامه امیرالمؤ منین علیه السلام ، حسین بن بدرالدین حسنی یمنی متوفای 670، نسخه خطی کتابخانه مرکز الابحاث العقائده فم : ص 27، 276 - 287.
11. منال الطالب فی شرح طوال الغرائب ، مبارک بن محمد بن اثیر متوفای 606، چاپ مکه ، جامعه ام القری ، 1399، ص 501 - 507، 528 - 529.
12. شرح نهج البلاغه ، ابن ابی الحدید المتوفی 656، چاپ مصر، دار احیاء الکتب العربیه ، ج 16 ص 211 - 215، ص 223 - 234.
13. التذکره الحمدونیه ، ابن حمدون محمد بن حسن متوفای 562، چاپ بیروت ، دار صار، 1996، ج 6 ص 255 - 259 ح 628.
14. نثر الدار، ابوسعد منصور آبی متوفای 421، چاپ مصر، الهیئه المصریه العامه الکتاب : ج 4 ص 8 - 15.
15. بلاغات النساء ابن طیفور احمد بن ابی طاهر متوفای 280، چاپ قم ، انتشارات بصیرتی : ص 12، 14.
16. الفاضل فی صفه الادب الکامل ، ابوالطیب محمد بن احمد وشاء متوفای 325، چاپ بیروت ، 1411، دار الغرب العربی ، ص 210 - 213.
17. نسخه علامه قزوینی ، که در کتاب فدک ص 145 آورده و ویژگی خاصش را مقابله آن توسط چند نفر از علمای نسخه شناس بیان نموده است .

لازم به تذکر است که سه منبع زیر نیز قسمتهایی از خطبه را نقل کرده اند:
1. معانی الاخبار، شیخ صدوق متوفای 381، چاپ قم ، مکتبه الداوری : ج 2 ص 295 - 296، ج 1 ص 384 - 385.
2. امالی طوسی ، شیخ طوسی متوفای 460، چاپ قم ، مکتبه المفید: ص ‌ 384.
3. نسخه علامه مجلسی ، که در بحارالانوار: ج 29 ص 311 آورده و می گوید:
در حاشیه نسخه قدیمی از کتاب کشف الغمه یافتم که نوشته بود: به خط سید مرتضی یافتم که ... و بعد قسمتی از خطبه را نقل می کند. این نسخه هم اکنون در کتابخانه آستان قدس رضوی به شماره 1081 موجود است .

O اسناد خطابه حضرت زهرا سلام الله علیها

اسناد خطابه حضرت زهرا سلام الله علیها در مسجد با 22 سند نقل شده که تفصیل آن چنین است :

O روایت حضرت زینب کبری سلام الله علیها

1. قال ابو جعفر بن جریر الطبری فی دلائل الامامه اخبرنی ابوالحسین محمد بن هارون بن موسی التلعکبری ، قال حدثنا ابی ، قال : حدثنا ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید الهمدانی ، فقال : حدثنی محمد بن المفضل بن ابراهیم بن المفضل بن قیس الاشعری ، قال : حدثنا علی بن حسان ، عن عمه عبدالرحمن بن کثیر، عن ابی عبدالله جعفر بن محمد، عن ابیه ، عن جده علی بن الحسین علیه السلام ، عن عمه زینب بنت امیرالمؤ منین علیه السلام .

2. قال الطبری ایضا فی دلائل الامه : قال العباس : حدثنا محمد بن المفضل بن ابراهیم الاشعری ، قال : حدثنی ابی ، قال : حدثنا احمد بن محمد بن عمرو بن عثمان الجعفی ، قال حدثنی ابی ، عن جعفر بن محمد علیه السلام ، عن ابیه ، عن جده علی بن الحسین علیه السلام ، عن عمته زینب بنت امیرالمؤ منین علیه السلام و غیر واحد.

3. قال الطبری ایضا فی دلائل الامامه : حدثنی القاضی ابو اسحاق ابراهیم بن مخلد بن جعفر بن سهل بن حمران الدقاق ، قال : حدثنی ام الفضل خدیجه بنت محمد بن احمد بن ابی الثلج ، قال : حدثنا ابوعبدالله محمد بن احمد الصفوانی ، قال : حدثنا ابواحمد عبدالعزیز بن یحیی الجلودی البصری ، قال : حدثنا محمد بن زکریا، قال : حدثنا جعفر بن عماره الکندی ، قال : حدثنی ابی ، عن الحسن بن صالح بن حی ، قال : حدثنی رجلان من بنی هاشم ، عن زینب بنت علی علیه السلام .

4. قال ابن ابی الحدید فی شرحه علی نهج البلاغه : قال ابوبکر احمد بن عبدالعزیز الجوهری : حدثنا محمد بن زکریا، قال : حدثنا جعفر بن محمد بن عماره الکندی ، قال : حدثنی ابی ، عن الحسین بن صالح بن حی ، قال : حدثنی رجلان من بنی هاشم ، عن زینب بنت علی علیه السلام .

5. قال الحسن بن بدرالدین محمد الحسنی الیمنی فی انوار الیقین : حدثنا ابوزرعه احمد بن محمد بن موسی الفارسی ، قال : حدثنا القاسم بن محمد بن صعب الکوفی ، قال : حدثنی ابی ، قال : حدثنی یحیی بن الحسین بن زید بن علی ، عن ابیه ، عن جده ، عن عمته زینب بنت علی علیه السلام .

6. قال احمد بن ابی طاهر ابن طیفور فی بلاغات النساء حدثنی جعفر بن محمد رجل من اهل دیار مصر - لقیته بالراقفه - قال : اخبرنا جعفر الاحمر، عن زید بن علی بن الحسین علیه السلام ، عن عمته زینب علیه السلام .

7. قال جمال الدین یوسف بن حاتم الشامی فی الدر النظیم : روی عبدالله بن علی بن ابی طالب علیه السلام .

O روایت امام حسین علیه السلام

8. قال ابوجعفر الطبری فی دلائل الامامه : حدثنا العباس بن بکار، قال : حدثنا حرب بن میون ، عن زید بن علی ، آبائه علیه السلام ، و هو ینهی الی الحسین علیه السلام .

9. قال ابن طیفور فی بلاعات النساء عن ابی الحسین زید بن علی بن الحسین علیه السلام ، قال : حدثنیه ابی ، عن جدی الحسین علیه السلام .

O روایت امام باقر علیه السلام

10. قال ابوجعفر الطبری فی دلائل الامه قال الصفوانی : حدثنی ابی عن عثمان قال : حدثنا نائل بن نجیح ، عن عمرو بن شمر، عن جابر الجعفی ، عن ابی جعفر محمد بن علی الباقر علیه السلام .

11. قال ابن ابی الحدید فی شرح نهج البلاغه : قال ابوبکر احمد بن عبدالعزیز الجوهری : حدثنی عثمان بن عمران العجیفی ، عن نائل بن نجیح ، عن عمرو بن شمر، عن جابر الجعفی ، عن ابی جعفر محمد بن علی علیه السلام .

12. قال ابن ابی الحدید فی شرح نهج البلاغه : قال ابوبکر احمد بن عبدالعزیز الجوهری : حدثنی محمد بن زکریا، قال : حدثنی جعفر بن عماره قال : حدثنی ابی ، عن الحسین بن صالح بن حی : قال : جعفر بن محمد بن علی بن الحسین علیه السلام ، عن ابیه جعفر محمد بن علی علیه السلام .

O روایت ابن عباس

13. قال ابوجعفر الطبری فی دلائل الامامه حدثنا ابوالمفضل محمد بن عبدالله بن المطلب الشیبانی ، قال : حدثنا ابوالعباس احمد بن محمد (بن احمد) بن سعید الهمدانی ، قال : حدثنا احمد بن محمد بن ابی نصر البزنطی ، عن السکونی ، عن ابان بن عثمان الاحمر، عن ابان بن اغلب الربعی ، عن عکرمه عن ابن عباس .

O روایت عبدالله بن حسن بن حسین

14. قال ابوجعفر الطبری فی دلائل الامامه قال الصفوانی : حدثنی محمد بن محمد بن یزید مولی بنی هاشم ، قال حدثنی عبدالله بن محمد بن سلیمان عن عبدالله بن الحسن بن الحسن ، عن جماعه من اهله .

15. قال ابن طیفور فی بلاغات النساء قد حدث به الحسین بن علوان ، عن عطیه العوفی ، انه سمع عبدالله بن الحسن یذکره ، عن ابیه .

16. قال ابن ابی الحدید فی شرح النهج : قال ابوبکر احمد بن عبدالعزیز الجوهری : حدثنی احمد بن محمد بن یزید، عن عبدالله بن محمد بن سلیمان ، عن ابیه ، عن عبدالله بن الحسن بن الحسن .

O روایت عایشه

17. قال السید المرتضی فی الشافی اخبرنا ابو عبدالله (خ ل : ابوعبیدالله ) محمد بن عمران المرزبانی (و زاد فی خ ل : قال : حدثنی محمد بن احمد الکاتب )، قال : حدثنا احمد بن عبید بن ناصح النحوی ، قال : حدثنی الزیادی ، قال ، حدثنا الشرقی بن القطامی ، عن محمد بن اسحاق ، قال : حدثنا صالح بن کیسان ، عن عروه بن الزبیر، عن عائشه .

18. قال السید ابن طاووس فی الطرائف و الشیخ محمد النیشابوری فی الکتاب المبین : ذکر الشیخ اسعد بن سقروه (خ ل : سعید بن سقر) فی کتاب الفائق عن الاربعین عن الشیخ ابی بکر احمد بن موسی بن مردودیه الاصفهانی فی کتاب المناقب ، قال : اخبرنا اسحاق بن عبدالله بن ابراهیم ، قال : حدثنا احمد بن عبید بن ناصح النحوی : قال : حدثنی الزیادی محمد بن زیاد، قال : حدثنا شرقی بن قطامی ، عن صالح بن کیسان ، عن الزهری ، عن عروه عن عائشه .

O روایت ابوهشام محمد

19. قال ابوجعفر فی دلائل الامه : قال الصفوانی : حدثنا عبدالله بن الضحاک : قال : حدثنا هشام بن محمد، عن ابیه .

O روایت عوانه

20. قال ابوجعفر الطبری فی دلائل الامه : قال الصفوانی : حدثنا عبدالله بن الضحاک ، قال : حدثنا هشام بن محمد، عن عوانه .

O روایت ابن عایشه

21. قال السید المرتضی فی الشافی قال المرزبانی : حدثنا ابوبکر احمد بن محمد المکی ، قال : حدثنا ابوالعیناء محمد بن القاسم الیمانی ، قال : حدثنا ابن عائشه .
22. قال ابوجعفر الطبری فی دلائل الامامه : قال الصفوانی : حدثنا ابن عائشه .