در قرآن کریم، ذات پاک پروردگار 91 بار به عنوان غفور (بسیار آمرزنده) و 5 بار به عنوان غفار (بسیار بخشنده) یاد شده است و بیش از 80 بار سخن از توبه و بازگشت به سوی خدا و قبولی توبه، سخن به میان آمده است. همه این‌ها حکایت از دامنه گسترده رحمت و مغفرت حق تعالی و قبولی توبه توبه کنندگان دارد. در آیة سوره نساء می‌فرماید: (هر کسی کار بدی انجام داده یا به خود ستم روا داشته) (اگر) از خداوند طلب آمرزش کند، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد یافت).
یأس و نا امیدی از لطف و رحمت بی پایان و بی کرانه حق تعالی چرا؟
این سخن خدا است که به پیامبرش فرمود: (ای پیامبر! از قول من به مردم بگو: ای بندگان من! ای کسانی که (با بدی‌ها و گناهان) بر خود ستم روا داشتید، از حمت خداوند نا امید نشوید (و بدانید که در صورت توبه کردن) خدا همة گناهان را می‌آمرزد، چه این که او بسیار آمرزنده و مهربان است).(1)
آنان که از روی عناد و لجاجت، عصیان با پروردگار هستی نکرده‌اند، یا بر آن موضع نیستند، بلکه گناه آنان از روی جهل و سهو و پیروی هوای نفس و غلبه نفس اماره و مقتضیات جوانی آنان بوده و سپس توبه حقیقی کرده‌اند، چرا مأیوس شوند؟ یأس از رحمت الهی، خود از گناهان کبیره و در ردیف کفر قرار دارد!
توبه کننده، محبوب خداست قرآن کریم فرموده: ("ان الله یحب التّوابین؛(2) یقیناً خداوند توبه کنندگان را دوست دارد).
پس توبه مخصوص گناه خاصی نیست و شخص خاصی را نیز شامل نمی‌شود. خداوند نسبت به هر عمل زشت و گناهی وعده پذیرش توبه داده است و در این جهت فرقی بین گناه کبیره و صغیره نیست.
خداوند در آیات کثیری به گناهکاران و کسانی که به خود ستم کردند و خودشان را در معرض معصیت قرار دادند، توصیه کرده است که توبه کنند و رابطه بین خود و خدا را اصلاح کنند. خداوند همه گناهان آنان را خواهد بخشید، قرآن مجید می‌فرماید: (مگر کسانی که توبه کردند و به اصلاح کارهای فاسد خود پرداختند و آن چه را کتمان کرده بودند بیان کنند. در این صورت توبه آنها را می‌پذیرم و من بسیار عذرپذیر و قبول کننده توبه و مهربانم).(3)
چه کسی در وفای به عهد راستگوتر از خداوند است؟ قرآن مجید وعده داده که خداوند توبه را از بندگانش می‌پذیرد.(4) بنابراین گناهکاری که به گناه خویش اعتراف دارد و از آن پشیمان است و عزم جدّی بر ترک گناه و جبران گناهان گذشته از حق النّاس و حق اللَّه دارد، باید به قبولی توبه خویش و رحمت و مغفرت خداوند امیدوار باشد.
از چند طریق انسان می تواند تا حدودی دریابد که توبه او مورد پذیرش واقع گردیده است یا نه:
الف) احساس بهجت و آرامش خاصی که پس از دعا و توبه به انسان دست می‌دهد یا به تعبیر دیگر احساس سبکی از گناهان وآلودگی‌ها.
ب) هر قدر انسان از گناهان خود به طور جدی پشیمان شده و با تضرع و التجای بیشتری خدا را بخواند توبه او مقبول تر است. بنابراین میزان انقلاب روحی انسان در حال استغفار نیز می‌تواند به عنوان یک علامتی به کار آید.
ج) میزان اعتماد به وعده های نیکوی الهی قابلیت و عنایات الهی را افزون می‌سازد. بنابر این هر اندازه خداباوری و توکل و اعتماد به وعده های او را در خود افزون یافتیم، می توانیم بیشتر امید یابیم که ما را پذیرا گشته است.
د) هر قدر آثار واقعی توبه در اعمال و کنش‌های ما بیشتر هویدا گردد. یعنی رغبت کمتری به گناه و اراده و عزم راسخ‌تری در اطاعت پروردگار یابیم نشان می‌دهد که توبه ما توبه واقعی‌تری بود و به همین نسبت مقبول‌تر واقع گردیده است. امام امت (ره) می‌فرمودند: اگر بعد از ماه مبارک رمضان تغییری در حالات خود یافتید به همان نسبت وارد ضیافت‌الله شده‌اید ، ولی اگر دگرگونی در شما پدید نیامد از آن بی‌بهره ماندید.
خداوند متعال راه توبه و برگشت را به روی انسان‌ها گشوده است و آنان می‌توانند با توبه و استغفار، گناهان گذشته خود را جبران کنند و پس از توبه و انابه به درگاه خدا دیگر بار راه تقوا و عبادت را پیش گیرند. به این جهت قرآن مجید و روایات اهل بیت(ع) مردم را به توبه دعوت و تشویق نموده‌اند.
خداوند در یکی از آیات فرموده است: (قل یا عبادی الّذین أسرفوا علی أنفسهم لا تقنطوا مِن رحمة الله إنّ الله یغفر الذّنوب جمیعاً إنّه هو الغفور الرّحیم وأنیبوا‌إلی ربّکم؛(5) ای بندگان خدا که بر خود اسراف و ستم کرده‌اید، از رحمت خداوند نا امید نشوید که خدا همة گناهان را می‌آمرزد و به درگاه پروردگارتان انابه کنید).
آیات دیگر هست که همگی دلالت بر غفران و بخشش و عفو الهی دارند. غفران و عفو در لغت به معنای پاک کردن و محو کردن آثار (گناه) است.(6)
در روایات از پیامبر(ص) نقل شده است: (التائب من الذنب کمن لا ذنب له؛(7) کسی که از گناه توبه کند، مثل کسی است که گناهی نکرده است).
پی‌نوشت‌ها:
1. زمر (39) آیه 53.
2. بقره (2) آیه 222.
3. بقره (2) آیه 160
4. شوری (42) آیه 25.
5. زمر (39) آیة‌و 54.
6. منجد، مادة غفر و عفو.
7. بحار الانوار، ج 16، ص 75.
