( توبه بمعنی رجوع و برگشتن است ... در مجمع ذیل آیه 37 بقره فرموده: اصل توبه رجوع از عمل گذشته است.)[1] بنابراین در توبه حتی گفتن کلمه ای با زبان نیز لازم نیست. بلکه همین مقدار که انسان از عمل زشت گذشته خود دست بشوید و مصمم بر عدم انجام آن در آینده باشد، توبه محسوب می شود. البته توبه، قرین استغفار است. استغفار نگاهی به گذشته و طلب بخشش الهی برای آن است و توبه نگاهی به آینده است تا زشتی های گذشته در آن تکرار نشود.
بازگشتن از زشتی های گذشته و توبه، به اندازه جدی بودن و راسخ بودن آن، نتایجی را در پی خواهد داشت. که در حدیث حضرت علی(ع) می توانیم ابعاد آن را ببینیم. نقل شده حضرت ( به مردی که در حضور او استغفر الله گفته بود، فرمود: مادرت در عزایت بگرید، آیا می‌دانی استغفار چیست؟ استغفار درجه بلند مرتبگان است و آن را شش شرط است، نخست پشیمانی برگذشته. دوم، عزم بر ترک بازگشت به طور همیشه. سوم، این که حقوق مردم را ادا کنی تا با خدای عاری از هر گناهی دیدار نمایی. چهارم، هر واجبی را که بر عهده تو بوده و انجامش نداده ای، به جای آوری. پنجم، آنکه گوشتی را که در گناه بر پیکرت روییده، در غمها و اندوهان آب کنی تا پوستت به استخوانت بچسبد و میان پوست و استخوان گوشت تازه بروید. ششم، جسم خود را رنج طاعت بچشانی، همچنان، که بر او حلاوت معصیت چشانده بودی. در این هنگام بگوی: استغفر الله.)[2]
اما درباره این دغدغه که توبه ما، سبب آمرزش می شود، باید گفت که: خدای متعال می فرماید:
(یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ[زمر/53] ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.)
و وعده ای که خدای متعال بیان کرده، وعده ای قطعی و بدون تردید است:
(وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ قیلاً[نساء/12] و کیست که در گفتار و وعده هایش، از خدا صادق تر باشد؟!)
بنابراین هر انسانی که دچار گناه شده است، باید بدون هر گونه ناامیدی، فرصت را غنیمت شمرده و سعی در نجات خویش کند که فرصت توبه ممکن است به زودی سپری شود:
امام صادق علیه السلام با دست خویش به گلوی مبارکش اشاره کرد و فرمود: هرگاه جان به این جا برسد عالِم [راهی به] توبه ندارد.[3]
و از آن جا که فرا رسیدن زمان مرگ روشن نیست، شیطان با تسویف (وسوسه در به تاخیر انداختن توبه) سعی می کند، انسان را همراه خود به جهنم بکشاند.
[1]. رک: قاموس قرآن ج 1 ص 260.
[2]. نهج البلاغه، کلمات قصار، 417.
[3]. الکافی : 1/47/3.
