امید
انتظار وقوع خیری مسرّت بخش را امید گویند. در فقه از آن به مناسبت در بابهایی مانند اجتهاد و تقلید، طهارت، صلات، حج و تفلیس سخن رفته است.
آیا با هر گناهی، همچنان می توان امید داشت و توبه کرد؟
آدمیزاد همیشه در معرض گناه است. بعضی بیشتر گرفتار آن می شوند و برخی کمتر . فقط معصومان(علیهم السّلام) هستند که اصلا گناه نمی کنند. خداوند در قرآن می فرماید: (قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ؛[زمر/53] ). امیرالمؤمنین (علیه السّلام) می فرماید: (در تمام قرآن آیه ای امید بخش تر از این در مورد گناه کاران و توبه کنندگان نیست).[1] گناه از لحاظ کمیت، هر اندازه بزرگ و زیاد باشد - حتی اگر به اندازه گناه همه جن انس از آغاز آفرینش تا انتهای عالم باشد - از لطف و رحمت خدا بیشتر نسبت، بلکه قابل قیاس نمی باشد. رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) می فرماید: (اگر مرتکب گناهان بسیاری که زمین و آسمان را فرا گیرد شدید، اگر به راستی پشیمان شوید،خدای تعالی توبه شما را می پذیرد).[2] رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در این زمینه می فرماید: (لکل داء دواء و دواء الذنوب الاستغفار؛[3] هر مرضی دارویی دارد، و داروی شفابخش گناهان استغفار و طلب مغفرت از پیشگاه ذات پاک الهی است). بنابراین انسان باید متوجه باشد که ناامیدی از رحمت و بخشش حق، با توجه به بیانات واضح دینی، هیچ جایی ندارد. و انسان اگر دشمن شناس خوبی باشد، می داند که این گونه ناامیدی ها، از دشمنی است که قسم یاد کرده تا انسان را به نابودی بکشاند. همان شیطانی که قبل از گناه، در جان انسان وسوسه رحمت حق می کند تا با از بین بردن ترس انسان را به گناه اندازد، بعد از گناه وسوسه یاس می کند تا انسان را از بازگشت و اصلاح بازدارد. در حالی که انسان باید قبل از گناه بترسد که شاید فرصت توبه نداشته باشد! شاید شیطان آنچنان بر او مسلط شود که اجازه توبه ندهد و ... و بعد از گناه باید سریع توبه کند. (اگر بچه شما هنگام شستن قوری، آن را بشکند و در جواب شما که می پرسی: قوری کو؟ با قدرت جواب دهد که شکستم! و هنگامی که می‌گویی چرا شکستی؟ می گوید: خب، دیگر شکست! در این صورت او را رها نمی کنی و بر او سخت می گیری، ولی اگر ببینی که با شکستن قوری، همه وجود او شکسته است و نمی‌تواند سرش را بلند کند؛ یعنی تفریط کرده، ولی احساس شکستگی و شرمندگی می کند، تو با او چه می کنی؟ تنبیه برای این است که او بشکند. تندی برای این است که بفهمد بدی کرده است، ولی وقتی که او خود شکسته است، حتی به او پاداش هم می دهی و از او دلجویی هم می کنی و به او می‌گویی عیبی ندارد. ما با مکتبی روبرو هستیم که از تفریط، امید مزد و پاداش دارد و از طاعت‌های چند هزار ساله، انتظار هبوط و رجم.)[4] [1]. تفسیر نمونه، ج 19، ص 499. [2]. فریده مصطفوی، روش خودسازی، ص 316. [3]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 164 [4]. اخبات، صفائی حائری، ص: 47
آدمیزاد همیشه در معرض گناه است. بعضی بیشتر گرفتار آن می شوند و برخی کمتر . فقط معصومان(علیهم السّلام) هستند که اصلا گناه نمی کنند. خداوند در قرآن می فرماید: (قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ؛[زمر/53] ). امیرالمؤمنین (علیه السّلام) می فرماید: (در تمام قرآن آیه ای امید بخش تر از این در مورد گناه کاران و توبه کنندگان نیست).[1] گناه از لحاظ کمیت، هر اندازه بزرگ و زیاد باشد - حتی اگر به اندازه گناه همه جن انس از آغاز آفرینش تا انتهای عالم باشد - از لطف و رحمت خدا بیشتر نسبت، بلکه قابل قیاس نمی باشد. رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) می فرماید: (اگر مرتکب گناهان بسیاری که زمین و آسمان را فرا گیرد شدید، اگر به راستی پشیمان شوید،خدای تعالی توبه شما را می پذیرد).[2] رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در این زمینه می فرماید: (لکل داء دواء و دواء الذنوب الاستغفار؛[3] هر مرضی دارویی دارد، و داروی شفابخش گناهان استغفار و طلب مغفرت از پیشگاه ذات پاک الهی است). بنابراین انسان باید متوجه باشد که ناامیدی از رحمت و بخشش حق، با توجه به بیانات واضح دینی، هیچ جایی ندارد. و انسان اگر دشمن شناس خوبی باشد، می داند که این گونه ناامیدی ها، از دشمنی است که قسم یاد کرده تا انسان را به نابودی بکشاند. همان شیطانی که قبل از گناه، در جان انسان وسوسه رحمت حق می کند تا با از بین بردن ترس انسان را به گناه اندازد، بعد از گناه وسوسه یاس می کند تا انسان را از بازگشت و اصلاح بازدارد. در حالی که انسان باید قبل از گناه بترسد که شاید فرصت توبه نداشته باشد! شاید شیطان آنچنان بر او مسلط شود که اجازه توبه ندهد و ... و بعد از گناه باید سریع توبه کند. (اگر بچه شما هنگام شستن قوری، آن را بشکند و در جواب شما که می پرسی: قوری کو؟ با قدرت جواب دهد که شکستم! و هنگامی که می‌گویی چرا شکستی؟ می گوید: خب، دیگر شکست! در این صورت او را رها نمی کنی و بر او سخت می گیری، ولی اگر ببینی که با شکستن قوری، همه وجود او شکسته است و نمی‌تواند سرش را بلند کند؛ یعنی تفریط کرده، ولی احساس شکستگی و شرمندگی می کند، تو با او چه می کنی؟ تنبیه برای این است که او بشکند. تندی برای این است که بفهمد بدی کرده است، ولی وقتی که او خود شکسته است، حتی به او پاداش هم می دهی و از او دلجویی هم می کنی و به او می‌گویی عیبی ندارد. ما با مکتبی روبرو هستیم که از تفریط، امید مزد و پاداش دارد و از طاعت‌های چند هزار ساله، انتظار هبوط و رجم.)[4] [1]. تفسیر نمونه، ج 19، ص 499. [2]. فریده مصطفوی، روش خودسازی، ص 316. [3]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 164 [4]. اخبات، صفائی حائری، ص: 47
پاسخ:
آدمیزاد همیشه در معرض گناه است. بعضی بیشتر گرفتار آن می شوند و برخی کمتر . فقط معصومان(علیهم السّلام) هستند که اصلا گناه نمی کنند. خداوند در قرآن می فرماید:
(قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ؛[زمر/53] ).
امیرالمؤمنین (علیه السّلام) می فرماید: (در تمام قرآن آیه ای امید بخش تر از این در مورد گناه کاران و توبه کنندگان نیست).[1] گناه از لحاظ کمیت، هر اندازه بزرگ و زیاد باشد - حتی اگر به اندازه گناه همه جن انس از آغاز آفرینش تا انتهای عالم باشد - از لطف و رحمت خدا بیشتر نسبت، بلکه قابل قیاس نمی باشد. رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) می فرماید: (اگر مرتکب گناهان بسیاری که زمین و آسمان را فرا گیرد شدید، اگر به راستی پشیمان شوید،خدای تعالی توبه شما را می پذیرد).[2]
رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در این زمینه می فرماید: (لکل داء دواء و دواء الذنوب الاستغفار؛[3] هر مرضی دارویی دارد، و داروی شفابخش گناهان استغفار و طلب مغفرت از پیشگاه ذات پاک الهی است).
بنابراین انسان باید متوجه باشد که ناامیدی از رحمت و بخشش حق، با توجه به بیانات واضح دینی، هیچ جایی ندارد. و انسان اگر دشمن شناس خوبی باشد، می داند که این گونه ناامیدی ها، از دشمنی است که قسم یاد کرده تا انسان را به نابودی بکشاند. همان شیطانی که قبل از گناه، در جان انسان وسوسه رحمت حق می کند تا با از بین بردن ترس انسان را به گناه اندازد، بعد از گناه وسوسه یاس می کند تا انسان را از بازگشت و اصلاح بازدارد.
در حالی که انسان باید قبل از گناه بترسد که شاید فرصت توبه نداشته باشد! شاید شیطان آنچنان بر او مسلط شود که اجازه توبه ندهد و ... و بعد از گناه باید سریع توبه کند.
(اگر بچه شما هنگام شستن قوری، آن را بشکند و در جواب شما که می پرسی: قوری کو؟ با قدرت جواب دهد که شکستم! و هنگامی که می‌گویی چرا شکستی؟ می گوید: خب، دیگر شکست! در این صورت او را رها نمی کنی و بر او سخت می گیری، ولی اگر ببینی که با شکستن قوری، همه وجود او شکسته است و نمی‌تواند سرش را بلند کند؛ یعنی تفریط کرده، ولی احساس شکستگی و شرمندگی می کند، تو با او چه می کنی؟
تنبیه برای این است که او بشکند. تندی برای این است که بفهمد بدی کرده است، ولی وقتی که او خود شکسته است، حتی به او پاداش هم می دهی و از او دلجویی هم می کنی و به او می‌گویی عیبی ندارد. ما با مکتبی روبرو هستیم که از تفریط، امید مزد و پاداش دارد و از طاعت‌های چند هزار ساله، انتظار هبوط و رجم.)[4]
[1]. تفسیر نمونه، ج 19، ص 499.
[2]. فریده مصطفوی، روش خودسازی، ص 316.
[3]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 164
[4]. اخبات، صفائی حائری، ص: 47
- [سایر] بردن آبروی مؤمن با چه گناهی مقایسه شده و در چه شرایطی جایز است و چگونه می توان از این گناه توبه کرد؟
- [سایر] آیا کسی که الان مرتکب گناهی می شود ولی می خواهد در آینده توبه کند، توبه اش قبول است؟
- [سایر] توابین از چه گناهی توبه کردند و آیا قیام آنها صحیح بود و ثواب دارد؟
- [آیت الله مظاهری] آیا کسی که توبه نصوح می‌کند و به گناهی باز نمیگردد، در برزخ عذاب می‌شود؟
- [سایر] آیا کسی که گناه مرتکب شده و توبه کند، جایگاهش در آخرت با کسی که گناهی مرتکب نشده، متفاوت است؟
- [سایر] چگونه می توان از زبان خود مراقبت کرد تا مرتکب گناهی نشود؟
- [سایر] چگونه می توان از زبان خود مراقبت کرد تا مرتکب گناهی نشود؟
- [سایر] گناهی کرده ام و توبه کرده ام و احساس گناه میکنم . میخواهم بدانم این را چه وقت باید به شوهرم بگویم؟
- [سایر] راه رهایی از فحشاء و زنا چیست و چگونه می توان توبه کرد؟
- [سایر] راه رهایی از فحشاء و زنا چیست و چگونه می توان توبه کرد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] انسان نمی تواند با غسلی که به امید مطلوب بودن به جا آورده نماز بخواند بلکه باید احتیاطاً وضو نیز بگیرد، ولی با غسلهایی که مستحب بودن آن قطعی است مانند غسل جمعه می توان نماز خواند.
- [آیت الله مظاهری] توبه از ربادادن پشیمانی از گذشته و ترک آن کار زشت و استغفار و انابه به درگاه حقّ تعالی است، و در توبه از ربا خوردن علاوه بر این امور، باید آنچه را ربا خورده است پس دهد، بلکه اگر ربا خور بمیرد، آنچه از طریق ربا گرفته است به ورثه منتقل نمیشود، و اگر مفلس بود، توبه او گرچه قبول است، ولی باید تحصیل رضایت از ربادهندگان کند و اگر ممکن نباشد، باید تصمیم داشته باشد که در اوّل زمان ممکن آن را رد کند، و اگر از دنیا برود، امید است خداوند رئوف بستانکاران را در قیامت راضی کند و رباگیرنده مورد عفو و رحمت خدای تعالی واقع شود.
- [آیت الله مکارم شیرازی] به سیدی که عادل نیست می توان خمس داد، ولی احتیاط واجب آن است به کسی بدهند که آشکارا گناه نکند و اگر در سفر مانده است در صورتی می توان به او خمس داد که سفرش سفر معصیت نباشد، مگر این که توبه کند و باقیمانده سفر را در طریق معصیت انجام ندهد.
- [آیت الله مظاهری] توبه سرزنشکننده متوقّف بر رضایت سرزنششونده است، مگر اینکه راضی نشود یا دسترسی به او نباشد که در این صورت، توبه تنها کفایت می‌کند و بهتر است که علاوه بر توبه از آن گناه، برای او دعا و استغار نماید.
- [آیت الله مظاهری] کسی که برای معصیت سفر کرده در موقع برگشتن اگر توبه کرده باید نماز را شکسته بخواند، و اگر توبه نکرده باید تمام بخواند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه کسی با زن شوهرداری (نعوذ بالله) زنا کند برای توبه کردن لازم نیست به آن مرد بگوید، بلکه باید در پیشگاه خدا توبه حقیقی کند.
- [آیت الله سبحانی] فقیر نمی تواند زکات را به کمتر از مقدار آن صلح کند یا چیزی را گران تر از قیمت آن بابت زکات قبول نماید، یا زکات را از مالک بگیرد و به او ببخشد. ولی کسی که زکات زیادی بدهکار است و فقیر شده و نمی تواند زکات را بدهد و امید هم ندارد که دارا شود، چنانچه بخواهد توبه کند، فقیر می تواند زکات را از او بگیرد و به او ببخشد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] فقیر نمی تواند زکات را به کمتر از مقدار آن صلح کند یا چیزی را گرانتر از قیمت آن بابت زکات قبول نماید، یا زکات را از مالک بگیرد و به او ببخشد ولی چنانچه مصلحت باشد می تواند به عنوان قرض برگرداند. امّا کسی که زکات زیادی بدهکار است و فقیر شده و نمی تواند زکات را بدهد و امید هم ندارد که دارا شود، چنانچه بخواهد توبه کند، فقیر می تواند زکات را از او بگیرد و به او ببخشد.
- [امام خمینی] فقیر نمی تواند زکات را به کمتر از مقدار آن صلح کند یا چیزی را گرانتر از قیمت آن بابت زکات قبول نماید، یا زکات را از مالک بگیرد و به او ببخشد. ولی کسی که زکات زیادی بدهکار است و فقیر شده و نمی تواند زکات را بدهد و امید هم ندارد که دارا شود، چنانچه بخواهد توبه کند فقیر، می تواند زکات را از او بگیرد و به او ببخشد.
- [آیت الله مظاهری] اگر کسی قطع رحم نموده است و بخواهد توبه کند، باید علاوه بر توبه و طلب بخشش از خداوند متعال، در صورت امکان رضایت کسی را که با او قطع رحم نموده است فراهم سازد و از شرائط توبه قطع رحم، صله رحم است. [1]. رعد، 25.