راه های افزایش صبر چیست؟

صبر و استقامت عصاره همه فضیلت­ها و خمیرمایه همه سعادت ها و ابزار وصول به هر گونه خوشبختی است. انسان بدون صبر هم در جهات مثبت به جایی نمی­ رسد و هم در برابر عوامل منفی شکست می­ خورد، چرا که صابر نبودن مساوی با شکست است. به همین دلیل کلید اصلی پیروزی ­ها، صبر است.

به طور کلی برای تقویت صبر و بردباری راه های مختلفی وجود دارد، در ذیل به برخی اشاره می شود:
1. تقویت پایه ‌های ایمان:
هر قدر ایمان انسان به حکمت و رحمت پروردگار بیش‌تر باشد، صبر او نیز افزون‌تر خواهد بود. امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: (اساس و ریشه صبر، ایمان و یقین خوب نسبت به خداوند است).[1]

2. رابطه با خدا:
انسان در پرتو یاد خدا و نماز اراده‌ای نیرومند و ایمانی استوار پیدا می‌کند و همة مشکلات برای او آسان می‌گردد. قرآن مجید می‌فرماید: (وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلَو ةِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَی‌ الْخَشِعِینَ‌؛[2] در زندگی از صبر و نماز کمک بگیرید، هر چند این کار جز برای خاشعان سنگین و گران است).
امام صادق (ع) فرمود: (هنگامی که مشکل مهمی برای علی(ع) پیش می‌ آمد، به نماز بر می‌ خاست، سپس این آیه را تلاوت می‌فرمود).[3]

3. شناخت راز و رمز مشکلات:
اگر کسی بداند که وجود بلا و مصیبت در زندگی بشر چه اثری دارد، آن را با آغوش باز می‌پذیرد، در روایات معصومین از شداید به عنوان الطاف خداوندی یاد شده است.

4. توجه به آثار اخروی صبر:
توجه به پاداش اخروی صبر، سختی مشکلات را شیرین و آسان می‌ سازد. در این باره روایات زیادی از معصومیان رسیده است. امام صادق (ع) می‌فرماید: (هر کس از مؤمنان که به بلایی گرفتار شود و صبر کند، برای او اجر هزار شهید است).[4]

5. توجه به گذرا بودن بحران‌ها:
مشکل و محنت روزگار هر چه باشد، مقطعی و گذرا است. قرآن مجید به همه افراد نوید می‌دهد که همیشه کنار سختی‌ها آسانی وجود دارد.(فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً؛[5] پس (بدان که) با هر سختی آسانی است.)


6. توجه به افراد پایین دست:
نظر افکندن به کسانی که با مشکلات بزرگ‌تری دست به گریبان هستند، تحمل شدائد را آسان تر می‌سازد.

7. الگو پذیری از اولیای خدا:
با بررسی اجمالی زندگانی بزرگان در می‌یابیم که آن ها همواره با مشکلات رو به رو بوده‌اند. با الگوگیری از بزرگان می‌توان شیوه مقابله با مشکلات را آموخت. این موضوع را خداوند به پیامبر گوشزد می‌کند و می‌فرماید: (فَاصْبِرْ کَمَا صَبَرَ أُوْلُواْ الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ[6] پس (ای پیامبر!) صبر کن همان گونه که پیامبران اولوا العزم صبر کردند!).

8. آمادگی روحی:
اگر کسی دنیا را آن طور که هست بشناسد، در پیش آمدهای ناگوار زندگی خود را نمی ‌بازد، چون می‌داند جهان طبیعت، سرای دگرگونی و تحول است و فراز و نشیب فراوانی دارد. همه افراد خواه ناخواه با حوادث مواجه می‌شوند.

9. توجه به آثار جسمانی صبر:
صبر و شکیبایی در برابر حوادث زندگی تنها جنبه اخلاقی ندارد، بلکه از نظر بهداشت و سلامت جسم نیز فوق العاده مؤثر است. افراد ناشکیبا عمری کوتاه و توأم با انواع بیماری‌ها و از جمله بیماری‌های قلبی و عصبی دارند، در حالی که صابران از عمری طولانی برخوردارند.
در پایان، داستان جالبی از بزرگمهر را که مناسب با موضوع است نقل می‌کنیم:
می‌گویند: انوشیروان، بزرگمهر را زندانی کرد. پس از چند روز، انوشیروان شخصی را فرستاد تا از حالش جویا شود. فرستاده انوشیروان او را خوشحال دید، علتش را جویا شد، بزرگمهر دلیلش را استفاده از معجون شش ماده‌ ای دانست و گفت: این معجون مرا سرحال کرده است و آن ها عبارتند از:
1- توکل بر خدا،
2 - بی تابی مشکلی را حل نمی‌کند،
3 - صبر به کمک انسان می‌آید،
4 - اگر صبر نکنم چه کنم؟
5 - مشکلاتی بیش از مشکل من وجود دارد،
6- ستون به ستون فرج است.[7]

به منظور تحصیل سعه صدر و افزایش تحمل و صبر باید همانند دیگر برنامه‌ های تغییر رفتار به صورت جدی، دقیق و کامل به دستور عمل‌ های زیر عمل کنید. توصیه ‌های مؤکد ما در این باره:
1- ذکر(لا حول و لا قوه الا بالله) را زیاد بر زبان جاری سازید.
2- به منظور تقویت اراده و حفظ سعه صدر، از تفریحاتی همانند صحرانوردی، کوهنوردی، شنا، اسب سواری، پیاده روی در صبح زود بهره گیرید.
3 - پیش از انجام هر کاری به جنبه ‌ها و آثار مثبت و منفی آن توجه کنید، زیرا با آگاهی از زیان‌ها یا منافع کاری، انگیزه برای ترک یا انجام کار بیشتر می‌ شود و به طور طبیعی اراده قوی و صبر می ‌گردد.
4- همواره سعی کنید با خواسته‌ های نفسانی و عادت‌های ناپسند مبارزه کنید.
5- خود را به انجام وظایف و تکالیف دینی مقید نمایید. همواره سعی کنید نماز خود را اول وقت بخوانید، حتی اگر مشغول نوشتن مطالبی باشید که فقط چند سطر یا کلمه ‌ای از آن باقی مانده باشد یا با کسی مشغول صحبت کردن هستید، آن را رها کنید و خواسته و میل درونی خود را فدای اراده انسانی خود سازید. انجام تکالیف و عباداتی همچون نماز در اول وقت و روزه و حج و جهاد و صدقه و انفال مالی، باعث تقویت اراده می‌ گردند.
6- همواره در مقابل سختی‌ها و ناملایمات زندگی (کار و تحصیل و غیره) بردبار باشید و استقامت به خرج دهید.
7 - نفس انسان، مخصوصا جوانان به خواب بعد از اذان صبح تمایل دارد، جهت تقویت اراده با این میل نفسانی مبارزه کنید.
8 - پیوسته به خود تلقین کن که من اراده ‌ای قوی دارم و توان مبارزه با خواسته‌ های نفسانی خویش و هم چنین غلبه بر مشکلات و مصایب را دارم. از شکست خوردن نمی‌ هراسم. اگر موفق نشدم، با کسب تجربه و انرژی و نشاط بیشتر مجددا اقدام می‌ کنم تا به هدف و مقصد خود برسم. من توانایی رسیدن به هدف و برطرف کردن موانع و مشکلات را دارم.
9 - کاری را که شروع کردید، با حوصله و دقت به پایان برسانید. از رها کردن یا سر هم بندی آن بپرهیزید.
10 - فکر خود را هم زمان به چند کار مشغول نکنید. سعی کنید همواره توجه شما به یک کار معطوف گردد.
11 - تدبیر، نظم و انظباط را در همه امور زندگی خود جاری سازید. با برنامه ریزی دقیق و منطقی، کارهای خود را پیش ببرید. در برنامه‌ ریزی جایی برای انعطاف و جایگزین کردن امور غیر قابل پیش بینی بگذارید.
12- همیشه فضای ذهنی و روانی خود را برای شنیدن و دریافت رفتارهای نابجا و خلاف انتظار آماده سازید. به این معنا که همیشه انتظار داشته باشید دیگران با شما به بدترین شکل برخورد داشته باشند. خود را برای تحمل آن آماده کنید.


[1]. غرر الحکم و درر الکلم، عبدالواحد بن محمد التمیمی، مکتب الإعلام الإسلامی - قم، 1366 ه. ش، ص 281.
[2]. بقره (2) آیه 45.
[3]. مکارم شیرازی ناصر، تفسیر نمونه‌، دار الکتب الإسلامیة،تهران‌،1374، ج 1، ص 219.
[4]. ری شهری، میزان الحکمه، دار الحدیث، قم، 1416، چاپ اول، ج 2، ص 1560.
[5]. انشراح(94) آیه 5.
[6]. احقاف(46) آیه 35.
[7]. محدث قمی، سفینة البحار، انتشارات اسوه، 1422ه ق، ج 5، ص 25.