پس از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله، یاران و اصحاب آن حضرت، به جمع آوری آیات قرآن اقدام کردند. حضرت علی علیه السلام که از همه یاران پیامبر صلی الله علیه و آله به خصوصیات تنزیل و تأویل قرآن آگاه تر بود پیش از همه به این کار اقدام کرد و به مردم عرضه کرد؛ لکن به دلایلی مورد استقبال و پذیرش دستگاه رسمی خلافت واقع نشد. امام علی علیه السلام آن را به خانه برگرداند و بنا بر روایتی فرمود: (از این پس هرگز آن را نخواهید دید). آن مصحف پس از امام علیه السلام، نزد فرزندان و امامان معصوم علیهم السلام باقی ماند.
گفتنی است قرآن ها یا نسخه هایی از قرآن که منسوب به امام علی بن ابی طالب است و در بعضی از موزه ها و کتابخانه ها موجود است نمی تواند از نظر تاریخی و شواهد و قراین به طور حتمی، متعلق به آن حضرت باشد.
ویژگی های مصحف حضرت علی علیه السلام :
مصحف امام علی علیه السلام، نسبت به دیگر مصحف ها، از امتیازات فراوانی برخوردار بود؛ از جمله:
1. بنا بر گفته برخی صاحب نظران، مصحف امام علی علیه السلام براساس ترتیب نزول، تنظیم شده بود.[1]
2. مصحف آن حضرت، مطابق با قرائت پیامبر صلی الله علیه و آله بود و اختلاف قرائت در آن راه نداشت.
3. مشتمل بر اسباب و مکان های نزول آیات و نام اشخاصی بود که آیات در شأن آنان نازل گشته بود.
4. جوانب کلی و تأویل آیات در این مصحف روشن شده بود.[2]
بنابراین مصحف امام علی علیه السلام، قرآن دیگری یا مشتمل بر آیاتی غیر از آنچه در قرآن های موجود است، نیست. تفاوت عمده آن در ترتیب و اشتمال بر توضیحات و اطلاعات جانبی (مانند شأن نزول و...) است که در فهم قرآن، تأثیر به سزایی دارد. خود آن حضرت نیز فرمود: (لقد جئتهم بالکتاب مشتملاً علی التنزیل و التأویل)[3]؛ (من قرآن را همراه با توضیحات مربوط به نزول و تأویل آن عرضه کردم).
و نیز فرمود: (آیه ای بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل نشد، مگر آنکه بر من خوانده و املا فرمود و من آن را با خط خود نوشتم و نیز تفسیر و تأویل، ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه هر آیه را به من آموخت و مرا دعا فرمود تا خداوند فهم و حفظ آن را به من مرحمت فرماید. از آن روز تا به حال، هیچ آیه ای را فراموش نکرده ام و هیچ دانش و شناختی را که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به من آموخته و من آن را نوشته ام، از دست نداده ام)[4].
پی نوشت ها
[1]. سیوطی، الاتقان، ج 1، ص 183، نوع 18.
[2]. ر.ک:
الف. جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآن، ص 163؛
ب. فصلنامه بینات، ش 28، ص 184؛
ج. رامیار، محمود، تاریخ قرآن، ص [4]5.
[3]. بلاغی، محمدجواد، آلاء الرحمان، طبع نجف، ج 1، ص 257.
[4]. تفسیر برهان، ج 1، ص 16، شماره 14 ؛ ق معرفت، محمد هادی، تاریخ قرآن، ص 86.
