نکته زیبا و دقیقی که ذهن و اندیشه شما را به سوی چنین مقوله و پرسش‌هایی درباره آن معطوف داشته، پرداختن به نکته‌ای است که از گذشته موضوع گفت‌وگوی عالمان و اندیشمندان بوده است. ورود به این مقوله، مستلزم بیان مسائلی است که در ذیل بدان اشاره می‌شود:
یک. چیستی مصحف
کلمه (مُصْحَف)، اکنون بیشتر به معنای (قرآن) به کار می‌رود؛ اما در لغت به معنای مجموعه برگه‌هایی است که میان دو جلد، جمع آوری شده است و امروزه (کتاب) خوانده می‌شود.سید محمدرضا حسینی جلالی، تدوین السنة الشریفه، ص 76. بنابراین، منظور از (مصحف فاطمه) کتاب آن حضرت است که در بعضی از روایات اهل سنت نیز به آن اشاره شده است. راویانی چون (ابی‌بن
کعب) وجود کتابی نزد حضرت فاطمه‌علیها السلام را تأیید کرده است.اسعد عبود، صحیفة الزهراعلیها السلام، صص 56 - 58.
بدین ترتیب سخن کسانی مانند ایجی در مواقف و جرجانی در شرح مواقف و ابو زهره در کتاب امام صادق‌علیه السلام - که مدعی‌اند، شیعه به قرآنی منسوب به فاطمه‌علیها السلام که غیر از قرآن رایج میان مسلمانان است، اعتقاد دارد نادرست است و در عدم رجوع به روایات شیعه و نیز عدم دقّت در معنای مصحف ریشه دارد.هاشم معروف الحسنی، سیرة الائمة الاثنی عشر، ج 1، ص 98
درباره ماهیت این مصحف در منابع شیعی، روایات فراوان وجود دارد. در این احادیث، محتوا، حجم، زمان و کیفیت نگارش مصحف بیان شده است. البته در نگاه ابتدایی، اختلافاتی میان این روایات دیده می‌شود؛ ولی با اندکی دقت، قابل توجیه است.مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، (تهران: دارالکتب الاسلامیه)، ج 26، ص 38 - 48. بعضی از روایات، مطالب آن را غیر از مطالب قرآن دانسته‌اند.
بر اساس شماری از احادیث در این کتاب، مطالبی چون وصیت حضرت زهراعلیها السلام‌همان، ص 43.، مصیبت‌های فرزندان آن حضرت در طول زمان‌همان، ص 41.، پیشگویی حوادث آینده‌همان، ص 44. و تمام پادشاهانی که بر زمین حکم خواهندسیدمحمدرضا حسینی جلالی، تدوین السنة الشریفه، ص 77. راند، نوشته شده است.
دسته‌ای از روایات نیز از اشتمال این مصحف، بر تمام احکام حلال و حرام، سخن به میان آورده است‌بحارالانوار، ص 37.. بر اساس بعضی از احادیث، امام صادق‌علیه السلام حوادث تاریخی‌ای چون ظهور زندیقان را پیشگویی و گفتارش را به مصحف فاطمه، مستند کرده است.بحارالانوار، ص 44.
این روایات با هم ناسازگار نیست؛ زیرا ممکن است همه مطالب یاد شده در آن مصحف، وجود داشته و هر روایت بخشی از محتوای آن را بیان کرده باشد. دو. کیفیت نگارش مصحف
مهمترین مطلب درباره این مصحف، زمان و کیفیت نگارش آن و مسئله ارتباط حضرت زهراعلیها السلام با جبرئیل و دیگر فرشتگان الهی است. در چند روایت، آمده است: پیامبراکرم‌صلی الله علیه وآله مطالب را املا می‌کرد و امام علی‌علیه السلام می‌نوشت.همان، ص 41 و 42 و 49.
درباره سبب انتساب مصحف به فاطمه‌علیها السلام، می‌توان گفت: آن کتاب نزد آن حضرت نگه‌داری میشد و یا او واسطه رسیدن بعضی از مطالب، به دست امام علی‌علیه السلام بوده است.
در بعضی از روایات، مصحف، ره‌آورد املا و وحی مستقیم خداوند بر حضرت زهراعلیها السلام دانسته شده است‌همان، ص 39.. بر اساس روایات دیگر، بعد از وفات پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله، خداوند فرشته‌ای را نزد آن حضرت می‌فرستاد تا در غم پدر، دلداری اش دهد و وی را از مکان و جایگاه رسول خدا در بهشت آگاه سازد و با او درباره مطالب مختلف به گفت‌وگو بنشیند. حضرت
فاطمه‌علیها السلام سخنان آن فرشته را به امام علی‌علیه السلام منتقل می‌کرد و آن حضرت آنها را به نگارش در می‌آورد.همان، ص 44 و 48. روایتی این فرشته را جبرئیل‌علیه السلام معرفی کرده است.همان، ص 42.
میان این احادیث نیز ناسازگاری وجود ندارد؛ زیرا می‌توان گفت خداوند به وسیله فرشته‌ای از فرشتگان خود (جبرئیل)، با آن حضرت سخن گفته است و فاطمه زهراعلیها السلام بخشی از این کتاب را به مطالب دریافتی از پدر بزرگوار خود و بخشی دیگر را به مطالب جبرئیل اختصاص داده بود. سه. امکان نزول جبرئیل
اشکال دیگر روایات دسته اخیر، قطع وحی پس از رسول اکرم است. به عبارت دیگر مسلمانان معتقدند آن حضرت، خاتم پیامبران است و بعد از وفات ایشان، ارتباط میان زمین و آسمان قطع و وحی منقطع گشته است. حال چگونه فرشته بر حضرت زهراعلیها السلام نازل شده و با آن بزرگوار گفت و گو کرده است؟
در پاسخ بدین اشکال، گفتنی است: طبق آیات قرآن، نزول فرشته الهی و ارتباط خداوند با غیر پیامبران، از طریق فرشتگان و وحی امکان‌پذیر است؛ چنان که آیات بسیاری از ارتباط فرشته با حضرت مریم سخن می‌گویدآل عمران (3)، آیات 42 و 43 و 45. و خداوند ارتباط خود با مادر حضرت موسی را وحی می‌خواند.قصص (28)، آیه 7. وقتی امکان این ارتباط با زنانی چون مادر
موسی و حضرت مریم پذیرفته شد، امکان و وقوع آن درباره حضرت فاطمه زهراعلیها السلام - که از سوی پیامبر اکرم سرور همه زنان در همه زمان‌ها معرفی شده است به طریق اولی پذیرفتنی می‌نماید. منظور از انقطاع وحی و قطع ارتباط زمین و آسمان بعد از پیامبراکرم‌صلی الله علیه وآله، قطع ارتباط میان خداوند و فردی به عنوان پیامبر و مأمور ابلاغ است؛ نه عدم امکان ارتباط
زمینیان با خداوند و فرشتگان. بر اساس روایات شیعه، نوعی ارتباط میان امامان معصوم و خداوند وجود دارد.بحارالانوار، ج 26، ص 66 و 97. در روایات اهل سنت نیز بعضی از افراد (مُحَدَّث) معرفی شده‌اند؛ یعنی، کسانی که با فرشتگان الهی نوعی ارتباط دارند و از آنها حدیث دریافت می‌کنند.اعیان الشیعه، ج 1، ص 314 و 315. چهار. مصحف نزد چه کسی است؟
براساس روایات شیعه، این مصحف در زمان‌های مختلف، نزد امامان معصوم بوده است و از امامی به امام دیگر رسیده و جز آن بزرگان، کسی بدان دسترسی نداشته است. آنان با استفاده از آن، حوادثی را پیشگویی و احکامی را بیان کرده‌اند.بحارالانوار، ص 48 - 38.
در پایان گفتنی است: کتاب‌هایی که اخیراً با عنوان صحیفة الزهرا منتشر شده،مانند: اسعد عبود، صحیفة الزهراعلیها السلام ؛ جواد قیومی اصفهانی، صحیفة الزهراعلیها السلام. با مصحف فاطمه تفاوت دارد؛ زیرا در این کتاب‌ها عمدتاً دعاهای منسوب به آن حضرت‌علیها السلام به چشم می‌خورد؛ نه آنچه در روایات درباره مصحف فاطمه بیان شده است.
(قرآن شناسی، صالح قنادی با همکاری جمعی از محققان، کد: 54/500005)
