آداب تلاوت قرآن چیست؟

برای تلاوت قرآن، آداب خاصّی هست که به بعضی از آنها با استفاده از آیات و روایات اشاره می‌شود:
1. شخص در حال طهارت و با وضو به تلاوت بپردازد.
2. در حالی که مسواک کرده است، قرآن را تلاوت کند.
3. با صوت زیبا تلاوت کند.
4. با جَهر متوسّط بخواند؛ نه با صدای آهسته باشد و نه با صدای بسیار بلند.
5. در حال تلاوت، با اَدَب و طمأنینه و رو به قبله باشد؛ چه نشسته و چه ایستاده و اگر نشسته می‌خواند، تکیه نکند.
6. از روی (مصحف) تلاوت کند که نگاه در آن و تلاوت از روی آن، حساب خاصّی دارد و در روایات، روی این موضوع تأکید فراوانی شده است.
در روایتی از رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله نقل شده است: (لیس شی‌ء أشدّ علی الشّیطان من القرائة فی المصحف نظراً)؛ بحارالانوار، ج 92، ص 202.؛ (چیزی برای شیطان سخت‌تر و کوبنده‌تر از تلاوت قرآن نیست، آن هم از روی مصحف و با نگاه کردن در آن).
7. قبل از شروع بگوید: (أستعیذ باللَّه السّمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم)؛ یعنی، به خداوند شنوا و دانا از شیطان رانده شده پناه می‌برم و یا بگوید: (أعوذ باللَّه السّمیع العلیم من الشّیطان الرّجیم) و بعد بگوید: (بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم). سپس تلاوت را شروع کند، تا با عنایت خدای متعال، از دخالت‌های شیطانی در نفس خود محفوظ بماند.
قرآن می‌فرماید: (فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَی الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَلی‌ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ)؛ نحل (16)، آیه 98. ؛ (وقتی قرآن را تلاوت می‌کنی، پناه ببر به خدای متعال از شیطان مطرود. البته شیطان را بر آنانی که ایمان آورده و به پروردگارشان توکل می‌کنند، تسلّط و سیطره‌ای نیست).
8. ترتیل را مراعات کند. آن چنان تند نخواند که حروف، کلمات، وقف‌ها و فاصله‌ها به خوبی ادا نشود و نیز فاصله زیاد و غیر صحیح در میان حروف و کلمات ندهد؛ به صورتی که حروف و کلمات جدا از هم و غیر مرتبط باشد. در مجموع، باید حروف و کلمات را خوب، روشن و در عین حال، متّصل و مرتبط به هم ادا کند و وقف‌های آیات را هم مراعات نماید. قرآن، خطاب به رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله می‌فرماید:(وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً)؛ مزمل (73)، آیه 3. ؛ (و قرآن را با ترتیل مناسب آن بخوان).
آن حضرت در توضیح و تفسیر این آیه فرمود: (بیّنه تبیاناً و لاتنثره نثر الرّمل، و لا تهذّه هذا الشعر، قفوا عند عجائبه، و حرّکوا به القلوب، و لا یکون همّ أحدکم آخر السّورة)؛ بحارالانوار، ج 92، ص 215.؛ (قرآن را روشن تلاوت کن و حروف و کلمات آن را جدا از هم و پراکنده مساز؛ مانند پراکنده ساختن دانه‌های ریگ از یکدیگر، و آن را سریع و تند تلاوت نکن، همانند تند خواندن شعر. وقتی به عجایب قرآن رسیدید، توقف کنید و به تدبّر و تأمّل بپردازید و با تلاوت آن، دل‌ها را به حرکت آورید و با شتاب و بی‌تأمّل نخوانید؛ به صورتی که بخواهید زود به آخر سوره برسید).
9. به هنگام تلاوت قرآن، به چیز دیگری فکر نکند و متوجه آیات آن باشد.
10. در آیات قرآن تدّبر بکند که در این صورت، از انوار، حقایق، معارف و اسرار آن به اندازه خود بهره‌مند خواهد شد.
تلاوتی که در آن تدبّر نباشد، آن چنان که بایسته است، فایده‌ای نخواهد داشت. البته این بدان معنا نیست که اگر کسی اهل تدبّر نباشد و یا معانی آیات را - حتّی در حدّ ترجمه نداند، از تلاوت قرآن نتیجه‌ای نخواهد برد! چنین کسی هم با مراعات قسمتی از آداب تلاوت، بهره خود را خواهد برد.
11. حقّ آیات را مراعات کند؛ به این معنا که به هنگام تلاوت قرآن، وقتی از رحمت و فردوس یاد می‌شود، خود را از آن محروم نبیند و از بهشت قُرب خود را دور نسازد. و وقتی به آیات عذاب و آتش و غضب می‌رسد، بترسد و به خدای متعال پناه ببرد که از اهل دوزخ و آتش نباشد و مشمول سخط و غضب نگردد و از او بخواهد که وی را از نجات یافتگان قرار دهد. وقتی به آیات تکبیر، تعظیم،تسبیح و تحمید می‌رسد، خدا را به اینها یاد کند. هنگامی که به آیات استغفار و طلب عفو و بخشش می‌رسد، طلب آمرزش و مغفرت کند. آنجایی که به ذکر صالحان می‌رسد، از خدا بخواهد او را نیز از آنان و در جمع ایشان قرار دهد و آن گاه که به ذکر گمراهان و غافلان می‌رسد، از خدا بخواهد که او را از ورود به جمع آنان حفظ کند.
امام صادق‌علیه السلام فرمود: (اذا مررت بآیة فیها ذکر الجنّة فاسأل اللَّه الجنّة، و اذا مررت بآیة فیها ذکر النّار فتعوّذ باللَّه من النّار)؛ بحارالانوار، ج 92، ص 216.؛ (به هنگام تلاوت قرآن، وقتی به آیه‌ای رسیدی که در آن ذکر بهشت شده است، از خدا بهشت را بخواه و وقتی به آیه‌ای رسیدی که در آن ذکر آتش به میان آمده است، به خدا پناه ببر از آتش).
سالکان و قاریان، هر چه می‌توانند، در تلاوت قرآن و مراعات آداب آن کاملاً جدّیّت داشته باشند و این امر را مهم بشمارند و بدانند که هر چه در تلاوت قرآن بکوشند و با آن انس یابند؛ به همان اندازه به (حقیقت نوری قرآن) نزدیک شده و در نتیجه (حقیقت نوری خود) را خواهند یافت. (حقیقت نوری انسان) از (حقیقت نوری قرآن) و مرتبه‌ای از مراتب آن است و این سرّ تنها برای اهل آن معلوم است و از نا اهل محجوب.
(حقیقت قرآن) تجلّیات حقّ است که در ورای این الفاظ و مفاهیم ظاهری می‌باشد و در کتاب مکنون و نزد حضرت محبوب است: (وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ)؛ زخرف (43)، آیه 4. و در عین حال، با همین الفاظ و مفاهیم ظاهر و جلوه‌گر در آنها است.
آن که از (حقیقت قرآن) دور مانده، از (حقیقت خود) دور گشته و از حضرت محبوب، محجوب.
اصرار بر تلاوت قرآن به زبان عربی، دلایل و حکمت‌های گوناگونی دارد؛ از جمله:
1. ایجاد زبانی مشترک در میان همه پیروان و فراهم سازی نوعی وحدت و پیوند جهانی، باعث تأکید بر قرائت و حفظ زبان عربی شده است.
2. روح و محتوای هر پیام و سخنی، در قالب زبان خاص خود، عمیق‌تر درک می‌گردد تا زمانی که به زبان‌های دیگر برگردانده شود و قرآن - که دارای مضامین بسیار بلند و عالی هرگز قابل ترجمه دقیق و کامل به هیچ زبانی نیست. همه ترجمه‌های قرآن، برای رسیدن به معارف بلند و درک زیبایی متن اصلی نارسا است. کافی است اندکی در مباحث مربوط به زبان‌شناسی، فن ترجمه و تئوری‌های مربوط به آن مطالعه کنید؛ آن گاه خواهید یافت که فرق بین قرآن و ترجمه‌هایش، همان فرق بین کتاب الهی و بشری است.
3. قرآن علاوه بر محتوای مطالب، از لطافت ویژه و نکات ادبی برخوردار است که خود، بخشی از اعجاز قرآن است و در قالب هیچ ترجمه‌ای بیان شدنی نیست. برای آگاهی بیشتر ر.ک: مجله بینات و مجله مترجم (ویژه نامه قرآن).
4. تشویق و ترغیب بر استفاده از همان الفاظی که جبرئیل بر پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله نازل فرموده، یکی از شیوه‌های حفظ قرآن از تحریف است. وقتی مطلبی نزد همگان با یک قرائت معیّن ثابت شود، تحریف آن مشخص خواهد شد و لذا در تاریخ اسلام، وقایعی نقل شده که مسلمین حتی نسبت به جابه جایی یا حذف یک (واو)، حساسیت نشان داده‌اند.
بنا بر آنچه گفته شد، تلاش و همت ما، باید بر آن باشد که تلاوت قرآن را به زبان عربی پیگیری کنیم و هر چه بیشتر با ترجمه آن آشنا شویم. حتی اگر کمتر بخوانیم؛ اما با توجّه به معنا و ترجمه تلاوت کنیم، بهره ما بیشتر خواهد بود و رفته رفته تسلّط ما بیشتر خواهد شد. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 12/500009)