هدف آفرینش بر اساس آیه "لولاک لما خلقت الافلاک" چیست؟
روایت (لولاک لما خلقت الافلاک) در بحارالانوار ج 15، ص 28؛ ج 16، ص 406، و ج 57، ص 199 آمده است. در این باره، یکی از سه معنای زیرشایان توجه است: 1. هدف از خلقت جهان، چیزی است که جز با وجود پیامبر(ص) تحقق نمی‌یابد. از دیدگاه قرآن، همه جهان برای انسان آفریده شده است: (خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً)؛ بقره (2)، آیه .. انسان نیز برای بندگی - که تنها راه کمال و سعادت جاودان است آفریده شده است: (وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ)؛ ذاریات (51)، آیه .. حقیقت عبادت خداوند و پویش راه کمال در میان انسان‌ها نیز محقق نمی‌شود؛ جز با هدایت پیامبران. از آنجا که نبی اکرم(ص)، پیام آور دین کامل الهی است، پس جز با وجود آن حضرت در میان بندگان خدا، هدف آفرینش به طور کامل محقق نمی‌شود. 2. پیامبر(ص) می‌تواند تمام هدف از آفرینش جهان را در خود متجلّی کند و محقّق سازد؛ به طوری که بدون او هدف از خلقت جهان محقق نمی‌شد؛ اگر چه دیگر انسان‌ها هر یک به اندازه مرتبه کمالشان، آن هدف را به طور نسبی محقّق کرده‌اند. به عبارت دیگر هدف از خلقت انسان، رسیدن به حد اعلای کمال امکانی است. این هدف در مرتبه نهایی آن در اولیای خاص الهی و انسان کامل تحقّق می‌یابد و انسان کامل؛ بلکه اکمل اولیای الهی پیامبر(ص) است. 3. گفتیم پیامبر اکرم(ص) کسی است که هدف از آفرینش جهان را به تمام و کمال در خود محقّق ساخته است؛ اما برای اینکه پیامبر اکرم(ص) بتواند در این دنیا چنین کمالی را در خود محقّق سازد، باید همه این جهان آفریده می‌شد و همه این انسان‌ها - چه مؤمن و چه کافر - خلق می‌شدند تا پیامبر اکرم(ص)، مجال رشد و تکامل پیدا کند و قابلیت‌های خود را در شرایط مختلف به فعلیت رساند. انسان‌های دیگر نیز هر یک به اندازه مرتبه کمالشان، غرض از خلقت‌اند؛ یعنی، هر اندازه کمال آنان بیشتر باشد، به غرض اصلی از خلقت نزدیک‌تراند و هر اندازه نقصان دارند، از آن دورتر. سه معنای یاد شده با یکدیگر قابل جمع است؛ خداوند، می‌خواهد همه انسان‌ها به کمال نهایی برسند و این کمال، متوقّف بر اطاعت از دین الهی است و دین کامل و خاتم را پیامبر اسلام(ص) آورده است. از سوی دیگر هر انسانی، به اندازه‌ای که به کمال می‌رسد، هدف از خلقت را در خود محقّق ساخته و در کوتاهی‌ها و نقصان‌های اختیاری‌اش، از هدف آفرینش دور شده است. پس وجود این کمبودها، غرض اصلی نیست. هدف اصلی، کمال مخلوقات است و پیامبر(ص) تجلّی کامل و پیشاهنگ آن است. مقام فاطمه(س) آنچه در ذیل این روایت آمده، عبارت است از: (... و لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمة لما خلقتکما) مستدرک سفینه البحار، شیخ علی النمازی، ج 3، ص 168 و 169. و نیز: (فلولاکم ما خلقت الدنیا و الأخرة و لا الجنة و النار) همان، 167.. همچنین آمده است: (و لولاکما لما خلقت الافلاک) بحارالانوار، ج 74، ص 116.. اکنون با قطع نظر از اینکه آیا ذیل روایت (و لولا فاطمه لما خلقتک) با سند صحیح نقل شده یا نه؛ معانی و توجیهاتی می‌توان برای آن در نظر گرفت. از جمله آنکه امامان حافظ دین هستند و اگر پس از وفات پیامبر(ص)، امامت نبود، دین پیامبر(ص) به انحراف کشیده می‌شد. به عبارت دیگر خداوند، دین خاتم را از طریق (امامت) حفظ می‌کند و امامان - به جز حضرت علی(ع) - همه از فرزندان حضرت فاطمه(س) هستند. این مسئله چنان اهمیت دارد که امام زمان(عج) می‌فرماید: (دخت پیامبر(ص) برای من سرمشقی نیکو است...) همان، ج 53، ص 179 و 180.. بنابراین شاید از جهتی بتوان گفت: (اگر فاطمه نبود، امامان هم که علت مبقیه دین هستند نبودند و دین باقی نمی‌ماند و همچنین اگر حضرت فاطمه(س) نبود، امام عصر(عج) پا به عرصه وجود نمی‌گذاشت؛ در حالی که با وجود و ظهور حضرت است که در نهایت هدف از آفرینش جهان و انسان محقق خواهد شد).
عنوان سوال:

هدف آفرینش بر اساس آیه "لولاک لما خلقت الافلاک" چیست؟


پاسخ:

روایت (لولاک لما خلقت الافلاک) در بحارالانوار ج 15، ص 28؛ ج 16، ص 406، و ج 57، ص 199 آمده است. در این باره، یکی از سه معنای زیرشایان توجه است:
1. هدف از خلقت جهان، چیزی است که جز با وجود پیامبر(ص) تحقق نمی‌یابد. از دیدگاه قرآن، همه جهان برای انسان آفریده شده است: (خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً)؛ بقره (2)، آیه .. انسان نیز برای بندگی - که تنها راه کمال و سعادت جاودان است آفریده شده است: (وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ)؛ ذاریات (51)، آیه .. حقیقت عبادت خداوند و پویش راه کمال در میان انسان‌ها نیز محقق نمی‌شود؛ جز با هدایت پیامبران. از آنجا که نبی اکرم(ص)، پیام آور دین کامل الهی است، پس جز با وجود آن حضرت در میان بندگان خدا، هدف آفرینش به طور کامل محقق نمی‌شود.
2. پیامبر(ص) می‌تواند تمام هدف از آفرینش جهان را در خود متجلّی کند و محقّق سازد؛ به طوری که بدون او هدف از خلقت جهان محقق نمی‌شد؛ اگر چه دیگر انسان‌ها هر یک به اندازه مرتبه کمالشان، آن هدف را به طور نسبی محقّق کرده‌اند. به عبارت دیگر هدف از خلقت انسان، رسیدن به حد اعلای کمال امکانی است. این هدف در مرتبه نهایی آن در اولیای خاص الهی و انسان کامل تحقّق می‌یابد و انسان کامل؛ بلکه اکمل اولیای الهی پیامبر(ص) است.
3. گفتیم پیامبر اکرم(ص) کسی است که هدف از آفرینش جهان را به تمام و کمال در خود محقّق ساخته است؛ اما برای اینکه پیامبر اکرم(ص) بتواند در این دنیا چنین کمالی را در خود محقّق سازد، باید همه این جهان آفریده می‌شد و همه این انسان‌ها - چه مؤمن و چه کافر - خلق می‌شدند تا پیامبر اکرم(ص)، مجال رشد و تکامل پیدا کند و قابلیت‌های خود را در شرایط مختلف به فعلیت رساند. انسان‌های دیگر نیز هر یک به اندازه مرتبه کمالشان، غرض از خلقت‌اند؛ یعنی، هر اندازه کمال آنان بیشتر باشد، به غرض اصلی از خلقت نزدیک‌تراند و هر اندازه نقصان دارند، از آن دورتر.
سه معنای یاد شده با یکدیگر قابل جمع است؛ خداوند، می‌خواهد همه انسان‌ها به کمال نهایی برسند و این کمال، متوقّف بر اطاعت از دین الهی است و دین کامل و خاتم را پیامبر اسلام(ص) آورده است. از سوی دیگر هر انسانی، به اندازه‌ای که به کمال می‌رسد، هدف از خلقت را در خود محقّق ساخته و در کوتاهی‌ها و نقصان‌های اختیاری‌اش، از هدف آفرینش دور شده است. پس وجود این کمبودها، غرض اصلی نیست. هدف اصلی، کمال مخلوقات است و پیامبر(ص) تجلّی کامل و پیشاهنگ آن است.

مقام فاطمه(س)
آنچه در ذیل این روایت آمده، عبارت است از: (... و لولا علی لما خلقتک و لولا فاطمة لما خلقتکما) مستدرک سفینه البحار، شیخ علی النمازی، ج 3، ص 168 و 169. و نیز: (فلولاکم ما خلقت الدنیا و الأخرة و لا الجنة و النار) همان، 167.. همچنین آمده است: (و لولاکما لما خلقت الافلاک) بحارالانوار، ج 74، ص 116..
اکنون با قطع نظر از اینکه آیا ذیل روایت (و لولا فاطمه لما خلقتک) با سند صحیح نقل شده یا نه؛ معانی و توجیهاتی می‌توان برای آن در نظر گرفت. از جمله آنکه امامان حافظ دین هستند و اگر پس از وفات پیامبر(ص)، امامت نبود، دین پیامبر(ص) به انحراف کشیده می‌شد. به عبارت دیگر خداوند، دین خاتم را از طریق (امامت) حفظ می‌کند و امامان - به جز حضرت علی(ع) - همه از فرزندان حضرت فاطمه(س) هستند. این مسئله چنان اهمیت دارد که امام زمان(عج) می‌فرماید: (دخت پیامبر(ص) برای من سرمشقی نیکو است...) همان، ج 53، ص 179 و 180.. بنابراین شاید از جهتی بتوان گفت: (اگر فاطمه نبود، امامان هم که علت مبقیه دین هستند نبودند و دین باقی نمی‌ماند و همچنین اگر حضرت فاطمه(س) نبود، امام عصر(عج) پا به عرصه وجود نمی‌گذاشت؛ در حالی که با وجود و ظهور حضرت است که در نهایت هدف از آفرینش جهان و انسان محقق خواهد شد).





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین