حقیقت ذکر چیست؟

منظور از ذکر نه فقط این است که انسان جمله (لا اِلهَ اِلَّا الله) و یا (یا هو یا من هو) را به اندازه ای بگوید که دهان او کف کند و به سرگیجه دچار شود، بلکه بنا به گواهی اخبار معصومین، از جمله خبری که مرحوم علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار نقل کرده، حقیقت ذکر این است که (شخص در موقع انجام هر کاری به یاد خدا افتاده و به او توجه کند تا اگر آن کار از کارهای ناپسند و خلاف دستورات الهی است از خدا بترسد وآن را ترک کند). متن روایت چنین است: (قالَ رَسُولُ اللهُ صَلَی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ یا عَلی ثَلثَةٌ لا یُطیقُها هذِه الْاُمُّةَ اَلْمَواساةَ لِلْاَخِ فِی مالِهِ، وَ اِنْصافُ النّاسِ مِنْ نَفْسِهِ وَ ذِکْرُ اللهِ عَلی کُلِ حالٍ، وَ لَیْسَ هُوَ سُبْحانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ للهِ وَ لا اِلهَ اِلَّا اللهُ وَ اللهُ اَکْبَرْ، وَلکِنْ اِذا وَرَدَ عَلی ما یَحْرُمُ عَلَیْهِ خافَ اللهَ وَ تَرَکَهُ);جلوه حق، حضرت آیت الله مکارم شیرازی به نقل از سایت تبیان
ذکر حق از آن جهت که کمال وجودی است و هر کمال وجودی به نحو اعلی و اکمل برای خداوند ثابت است، حضرت باری تعالی کاملترین ذکر حق را خواهد داشت، خدای سبحان از لحاظ ذاکر و ذکر و مذکور و نیز از جهت خلوص و دوام و سایر جهات دخیل در کمالِ ذکْر، جامع همه مراتب خواهد بود، لذا در ادعیه مأثور از اهل بیت(ع) خداوند به عنوان بهترین ذاکر و بهترین مذکور شناخته شده که نمونه هایی از آن در دعای (جوشن کبیر) ارائه می شود. در دعای جوشن کبیر که حضرت امام سجاد(ع) از پدران گرامی خود ار حضرت رسول(ص) از جبرئیل امین(ع) نقل فرموده چنین آمده است:
یا خَیرَ الذاکرین 2- یا خَیرَ المذکورین 3- یا مَن ذِکره حُلوٌ 4- یا مَن له ذِکرٌ لایُنْسی 5- یا مَن ذِکره شَرف لِلذاکرین 6- یا أَعزّ مَذکور ذُکِر 7- یا خیر ذاکر و مذکور). از این تعابیر استنباط می شود که یکی از اسمای حسنای خدای سبحان (ذاکر) و دیگری (مذکور) است. خیر الذاکرین و خیرالمذکورین بودن خداوند با توحید آثار و افعال منافات ندارد چنانکه با توحید اوصاف و ذات تنافی ندارد؛ زیرا یاد غیر خدا اگر با سهو از خدا و نسیان اوست که ذکر نیست و اگر با یاد اوست، غیری در بین نیست مگر آیات، مظاهر، مجالی، مرائی، مرایا و مانند آن که یاد هر کدام از آنها ذکر آیتی از آیات خداست. اگر ذاکر خدا باشد که هرگز نسیان پذیر نیست(و ما کان رَبّک نَسیّاً);مریم/64، و اگر ذاکر آیات تکوینی او باشند چون سراسر نظام کیان، همیشه به یاد او هستند و هیچ موجودی نیست که لحظه ای از انقیاد، تسبیح، سجود و رجوع به او باز ماند پس صحیح است گفته شود (یا مَن له ذِکرٌ لایُنْسی);(از فقرات دعای جوشن کبیر).
آیة الله جوادی آملی، حکمت عبادات به نقل از سایت تبیان (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100104277)