حروف مقطعه
حروفِ مُقَطَّعَه، یک یا چند حرف که در آغاز ۲۹ سوره قرآن کریم، پس از بَسْمَلَه، قرار دارند و جداجدا و گسسته خوانده می‌شوند.
سوره های دارای حروف مقطعه کدام هستند؟
در ابتدای 29 سوره از سوره‌های قرآن، یک یا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد (مجموعاً 87 حرف) که با حذف موارد تکراری 14 حرف میشود (یعنی نصف حروف الفبای عربی که 28 حرف است). اینها (حروف مقطعه) نامیده می‌شوند. حروف مقطعه در کتابت سرهم و به صورت یک کلمه مثل (الم، المص و...) نوشته؛ ولی هنگام خواندن جدا از هم خوانده می‌شوند. برای مثال (الف)، (لام)، (میم) یا (الف)، (لام)، (میم)، (صاد)، این حروف چهارده گانه عبارت است از: (ا.ح.س.ص.ط.ع.ق.ک.ل.م.ن.ه.ر.ی). بدرالدین زرکشی از ترکیب این حروف، جمله (نص حکم، قاطع له سر) و فیض کاشانی جمله (صراط علی حق نمسکه) را ساخته‌اند. در رابطه با (حروف مقطعه) نظرات متفاوتی از سوی قرآن‌پژوهان ابراز شده که به طور خلاصه به بخشی از آنها اشاره میشود: 1-این حروف اشاره به این است که این کتاب آسمانی با آن عظمت واهمیتی که تمام سخنوران عرب وغیر عرب رامتحیر ساخته, از نمونه همین حروفی است که در اختیار همگان قرار دارد. نکته ای که این نظریه را در باره معنی حروف مقطعه قران تایید می کند این است که در 24 مورداز آغاز سوره هائی که با این حروف شروع شده است,بلافاصله سخن از قرآن وعظمت آن به میان آمده,این خود نشان میدهد که ارتباطی میان این دو,(حروف مقطعه وعظمت قرآن)موجود است .در نتیجه سوره هائی که با حروف مقطعه شروع می شوند درابتدای آنها از عظمت قرآن بحث می شود .تفسیر نمونه ج1ص62 2 (حروف مقطعه) از نوع متشابهات قرآنی است که علم آن مخصوص به خداوند است.ر.ک: سیوطی، الاتقان، ج 3 ص 24 ؛ تفسیر طبری، ج 1، ص 72. 3 حروف مقطعه هر سوره نام همان سوره است؛ چنان که سوره‌های (یس) و (طه) و... هر یک به این اسامی نامیده شده‌اند.زمخشری، کشاف، ج 1، ص 21. 4 هر یک از این حروف اشاره به اسمی از اسمای حسنای الهی است و بعضی نیز رمز و اشاره به نام پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله است. 5 حروف مقطعه از ناحیه خدا، سوگندهایی است مبنی بر اینکه این کتاب از سوی او است.ر.ک: قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 1، ص 110. 6 این حروف برای متنبه کردن مردم و برقراری آرامش مجلس به هنگام رساندن آیات الهی از سوی پیامبرصلی الله علیه وآله است.ر.ک: رشید رضا، تفسیر المنار، ج 8، ص 296. 7 این حروف در واقع رمز و سری میان خداوند و رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله است که تنها پیامبر و افراد پاک می‌توانند از آنها آگاهی یابند.بلاغی، محمدجواد، آلاء الرحمن، ج 1، ص 64. 8حروف مذکور برای آگاه کردن پیامبرصلی الله علیه وآله از نزول وحی و تمایز آن از سخنان بشری نازل شده است.الاتقان، ج 3، ص 31. 9 - با تدبر در سوره‌های دارای حروف مقطعه مشترک، روشن میشود که مضامین و سیاق آنها با یکدیگر مشابه و متناسب است.ر.ک: تفسیر المیزان، ج 18، ص 6 - 8. 10- تمامی بحث‌ها بر محور حکمت وجود حروف مقطعه دور می‌زند و ربطی به کنه و حقیقت وجود آنها ندارد؛ زیرا انسان از آگاهی یافتن بر آنها ناتوان است.صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، ص 283. 11 - این حروف گرچه از متشابهات قرآن محسوب میشود؛ اما گروه راسخان در علم می‌توانند از آنها آگاهی یابند.ر.ک: قاضی عبدالجبار، متشابه القرآن، ج 1، ص 13. 12- اینها سرآغاز سوره‌هایی است که خداوند قرآن را با آنها شروع کرده است. از میان مفسران، مجاهد این قول را پذیرفته است.تفسیر المنار، ج 1 ص 122. گفتنی است تفاسیر دیگری نیز درباره (حروف مقطعه) از جانب قرآن‌پژوهان ارائه گشته و روایات زیادی نیز در این‌باره نقل شده است.تفسیر البرهان، ج 1، ص 53 و ج 2، صص 206 و 277؛ بحارالانوار، ج 89، ص 373؛ تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 320. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100100701)
در ابتدای 29 سوره از سوره‌های قرآن، یک یا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد (مجموعاً 87 حرف) که با حذف موارد تکراری 14 حرف میشود (یعنی نصف حروف الفبای عربی که 28 حرف است). اینها (حروف مقطعه) نامیده می‌شوند. حروف مقطعه در کتابت سرهم و به صورت یک کلمه مثل (الم، المص و...) نوشته؛ ولی هنگام خواندن جدا از هم خوانده می‌شوند. برای مثال (الف)، (لام)، (میم) یا (الف)، (لام)، (میم)، (صاد)، این حروف چهارده گانه عبارت است از: (ا.ح.س.ص.ط.ع.ق.ک.ل.م.ن.ه.ر.ی). بدرالدین زرکشی از ترکیب این حروف، جمله (نص حکم، قاطع له سر) و فیض کاشانی جمله (صراط علی حق نمسکه) را ساخته‌اند. در رابطه با (حروف مقطعه) نظرات متفاوتی از سوی قرآن‌پژوهان ابراز شده که به طور خلاصه به بخشی از آنها اشاره میشود: 1-این حروف اشاره به این است که این کتاب آسمانی با آن عظمت واهمیتی که تمام سخنوران عرب وغیر عرب رامتحیر ساخته, از نمونه همین حروفی است که در اختیار همگان قرار دارد. نکته ای که این نظریه را در باره معنی حروف مقطعه قران تایید می کند این است که در 24 مورداز آغاز سوره هائی که با این حروف شروع شده است,بلافاصله سخن از قرآن وعظمت آن به میان آمده,این خود نشان میدهد که ارتباطی میان این دو,(حروف مقطعه وعظمت قرآن)موجود است .در نتیجه سوره هائی که با حروف مقطعه شروع می شوند درابتدای آنها از عظمت قرآن بحث می شود .تفسیر نمونه ج1ص62 2 (حروف مقطعه) از نوع متشابهات قرآنی است که علم آن مخصوص به خداوند است.ر.ک: سیوطی، الاتقان، ج 3 ص 24 ؛ تفسیر طبری، ج 1، ص 72. 3 حروف مقطعه هر سوره نام همان سوره است؛ چنان که سوره‌های (یس) و (طه) و... هر یک به این اسامی نامیده شده‌اند.زمخشری، کشاف، ج 1، ص 21. 4 هر یک از این حروف اشاره به اسمی از اسمای حسنای الهی است و بعضی نیز رمز و اشاره به نام پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله است. 5 حروف مقطعه از ناحیه خدا، سوگندهایی است مبنی بر اینکه این کتاب از سوی او است.ر.ک: قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 1، ص 110. 6 این حروف برای متنبه کردن مردم و برقراری آرامش مجلس به هنگام رساندن آیات الهی از سوی پیامبرصلی الله علیه وآله است.ر.ک: رشید رضا، تفسیر المنار، ج 8، ص 296. 7 این حروف در واقع رمز و سری میان خداوند و رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله است که تنها پیامبر و افراد پاک می‌توانند از آنها آگاهی یابند.بلاغی، محمدجواد، آلاء الرحمن، ج 1، ص 64. 8حروف مذکور برای آگاه کردن پیامبرصلی الله علیه وآله از نزول وحی و تمایز آن از سخنان بشری نازل شده است.الاتقان، ج 3، ص 31. 9 - با تدبر در سوره‌های دارای حروف مقطعه مشترک، روشن میشود که مضامین و سیاق آنها با یکدیگر مشابه و متناسب است.ر.ک: تفسیر المیزان، ج 18، ص 6 - 8. 10- تمامی بحث‌ها بر محور حکمت وجود حروف مقطعه دور می‌زند و ربطی به کنه و حقیقت وجود آنها ندارد؛ زیرا انسان از آگاهی یافتن بر آنها ناتوان است.صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، ص 283. 11 - این حروف گرچه از متشابهات قرآن محسوب میشود؛ اما گروه راسخان در علم می‌توانند از آنها آگاهی یابند.ر.ک: قاضی عبدالجبار، متشابه القرآن، ج 1، ص 13. 12- اینها سرآغاز سوره‌هایی است که خداوند قرآن را با آنها شروع کرده است. از میان مفسران، مجاهد این قول را پذیرفته است.تفسیر المنار، ج 1 ص 122. گفتنی است تفاسیر دیگری نیز درباره (حروف مقطعه) از جانب قرآن‌پژوهان ارائه گشته و روایات زیادی نیز در این‌باره نقل شده است.تفسیر البرهان، ج 1، ص 53 و ج 2، صص 206 و 277؛ بحارالانوار، ج 89، ص 373؛ تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 320. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100100701)
پاسخ:
در ابتدای 29 سوره از سوره‌های قرآن، یک یا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد (مجموعاً 87 حرف) که با حذف موارد تکراری 14 حرف میشود (یعنی نصف حروف الفبای عربی که 28 حرف است). اینها (حروف مقطعه) نامیده می‌شوند. حروف مقطعه در کتابت سرهم و به صورت یک کلمه مثل (الم، المص و...) نوشته؛ ولی هنگام خواندن جدا از هم خوانده می‌شوند. برای مثال (الف)، (لام)،
(میم) یا (الف)، (لام)، (میم)، (صاد)، این حروف چهارده گانه عبارت است از: (ا.ح.س.ص.ط.ع.ق.ک.ل.م.ن.ه.ر.ی).
بدرالدین زرکشی از ترکیب این حروف، جمله (نص حکم، قاطع له سر) و فیض کاشانی جمله (صراط علی حق نمسکه) را ساخته‌اند.
در رابطه با (حروف مقطعه) نظرات متفاوتی از سوی قرآن‌پژوهان ابراز شده که به طور خلاصه به بخشی از آنها اشاره میشود:
1-این حروف اشاره به این است که این کتاب آسمانی با آن عظمت واهمیتی که تمام سخنوران عرب وغیر عرب رامتحیر ساخته, از نمونه همین حروفی است که در اختیار همگان قرار دارد. نکته ای که این نظریه را در باره معنی حروف مقطعه قران تایید می کند این است که در 24 مورداز آغاز سوره هائی که با این حروف شروع شده است,بلافاصله سخن از قرآن وعظمت آن به میان آمده,این خود نشان میدهد که ارتباطی میان این دو,(حروف مقطعه وعظمت قرآن)موجود است .در نتیجه سوره هائی که با حروف مقطعه شروع می شوند درابتدای آنها از عظمت قرآن بحث می شود .تفسیر نمونه ج1ص62
2 (حروف مقطعه) از نوع متشابهات قرآنی است که علم آن مخصوص به خداوند است.ر.ک: سیوطی، الاتقان، ج 3 ص 24 ؛ تفسیر طبری، ج 1، ص 72.
3 حروف مقطعه هر سوره نام همان سوره است؛ چنان که سوره‌های (یس) و (طه) و... هر یک به این اسامی نامیده شده‌اند.زمخشری، کشاف، ج 1، ص 21.
4 هر یک از این حروف اشاره به اسمی از اسمای حسنای الهی است و بعضی نیز رمز و اشاره به نام پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله است.
5 حروف مقطعه از ناحیه خدا، سوگندهایی است مبنی بر اینکه این کتاب از سوی او است.ر.ک: قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 1، ص 110.
6 این حروف برای متنبه کردن مردم و برقراری آرامش مجلس به هنگام رساندن آیات الهی از سوی پیامبرصلی الله علیه وآله است.ر.ک: رشید رضا، تفسیر المنار، ج 8، ص 296.
7 این حروف در واقع رمز و سری میان خداوند و رسول اکرم‌صلی الله علیه وآله است که تنها پیامبر و افراد پاک می‌توانند از آنها آگاهی یابند.بلاغی، محمدجواد، آلاء الرحمن، ج 1، ص 64.
8حروف مذکور برای آگاه کردن پیامبرصلی الله علیه وآله از نزول وحی و تمایز آن از سخنان بشری نازل شده است.الاتقان، ج 3، ص 31.
9 - با تدبر در سوره‌های دارای حروف مقطعه مشترک، روشن میشود که مضامین و سیاق آنها با یکدیگر مشابه و متناسب است.ر.ک: تفسیر المیزان، ج 18، ص 6 - 8.
10- تمامی بحث‌ها بر محور حکمت وجود حروف مقطعه دور می‌زند و ربطی به کنه و حقیقت وجود آنها ندارد؛ زیرا انسان از آگاهی یافتن بر آنها ناتوان است.صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، ص 283.
11 - این حروف گرچه از متشابهات قرآن محسوب میشود؛ اما گروه راسخان در علم می‌توانند از آنها آگاهی یابند.ر.ک: قاضی عبدالجبار، متشابه القرآن، ج 1، ص 13.
12- اینها سرآغاز سوره‌هایی است که خداوند قرآن را با آنها شروع کرده است. از میان مفسران، مجاهد این قول را پذیرفته است.تفسیر المنار، ج 1 ص 122.
گفتنی است تفاسیر دیگری نیز درباره (حروف مقطعه) از جانب قرآن‌پژوهان ارائه گشته و روایات زیادی نیز در این‌باره نقل شده است.تفسیر البرهان، ج 1، ص 53 و ج 2، صص 206 و 277؛ بحارالانوار، ج 89، ص 373؛ تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 320. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100100701)
- [سایر] در ابتدای بسیاری از سوره ها حروف مقطعه وجود دارد فایده این حروف چیست؟
- [سایر] چرا حروف مقطعه قرآن در آغاز سوره ها می باشد؟ آیا تاءویل این حروف جایز می باشد؟
- [سایر] چرا حروف مقطّعه در سوره شعراء، هنگام قرائت، ادغام شده است؟
- [سایر] به چه علت حروف مقطعه سوره‌های قرآن در اوّل سوره قرار دارند، چرا در وسط سوره قرار نگرفتند؟
- [سایر] چرا در سوره‌هایی که با حروف مقطعه شروع میشود، بعد از حروف مقطعه سخن دربارة قرآن کریم، آغاز میشود؟
- [سایر] حکمت حروف مقطعه چیست؟
- [سایر] حروف مقطعه قرآن چه معنایی دارد؟
- [سایر] منظور از حروف مقطعه در قرآن چیست؟
- [سایر] منظور از حروف مقطعه قرآن چیست؟
- [سایر] آیا حروف مقطعه در قرآن با محتوای سوره‌هایی که با این حروف آغاز شده ربط دارد؟
- [آیت الله مظاهری] بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند ولی اگر بعضی از حروف آن بلند یا آهسته شود مانعی ندارد.
- [آیت الله سیستانی] اگر یکی از کلمات حمد یا سوره را عمداً یا از روی جهل تقصیری نگوید ، یا به جای حرفی حرف دیگر بگوید ، مثلاً بجای (ض) (ذ) یا (ز) بگوید ، یا زیر و زبر حروف را رعایت نکند به گونهای که غلط شمرده شود ، یا تشدید را نگوید ، نماز او باطل است .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] گفتن (الله اکبر) در اول هر نماز واجب و رکن است و باید حروف الله و حروف اکبر و دو کلمه (الله) و (اکبر) را پشت سرهم بگوید و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید یا مثلاً ترجمه آن را به فارسی بگوید صحیح نیست.
- [آیت الله وحید خراسانی] گفتن الله اکبر در اول هر نماز واجب و رکن است و باید حروف الله و حروف اکبر و دو کلمه الله اکبر را پشت سر هم بگوید و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید یا ترجمه ان را بگوید باطل است
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] گفتن اللّه اکبر در اول هر نماز واجب و رکن است و باید حروف اللّه و حروف اکبر و دو کلمه اللّه و اکبر را پشت سر هم بگوید و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید؛ یا مثلا ترجمه آن را به فارسی بگوید صحیح نیست.
- [آیت الله خوئی] گفتن" الله اکبر" در اول هر نماز واجب و رکن است و باید حروف" الله" و حروف" اکبر" و دو کلمه" الله" و" اکبر" را پشتسر هم بگوید و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود، و اگر به عربی غلط بگوید، یا مثلًا ترجمه آن را به فارسی بگوید صحیح نیست.
- [آیت الله جوادی آملی] .کلماتی که دارای حروف متشابه اند و مخارج آنها متفاوت است مانند (صاد و دال و زاء وظا) در صورتی که برخی از آنها صحیح و بعضی غلط باشند , بای د صحیح آن یاد گرفته و ادا شود ; نیز حرکت اول یا وسط کلمه را باید ادا کرد; اما حرکت پایان کلمه، در صورتی که همواره آن را وقف یعنی ساکن نماید, فراگیری صحیح آن , لازم نیست و در صورت وقفِ به حرکت بنا بر جواز آن باید حرکت آن را یاد بگیرد.
- [آیت الله نوری همدانی] گفتن اللهُ اکبَر در اول هر نماز واجب و رکن است و باید حروف (الله) و حروف (اکبر) و دو کلمة (اللهُ اکبر )را پشت سر هم بگوید و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید یا مثلاً ترجمة آن به فارسی بگوید ، صحیح نیست .
- [آیت الله جوادی آملی] .هرگاه نمازگزار سهواً بین حروف یک کلمه یا کلمات، یک جمله فاصله بیندازد, بدون آنکه صورت نماز عرفاً محو شده باشد، اگر وارد رکن بعدی نشده, باید آن حروف یا کلمات را پشت سر هم بیاورد و اگر وارد رکن بعدی شده, نمازش صحیح است.
- [آیت الله سبحانی] گفتن اللّه اکبر در اول هر نماز واجب و رکن است و باید حروف (الله) و حروف (اکبر) و دو کلمه (الله و اکبر) را پشت سر هم بگوید و نیز باید این دو کلمه به عربی صحیح گفته شود و اگر به عربی غلط بگوید، یا مثلا ترجمه آن را به فارسی بگوید صحیح نیست.