شجره ممنوعه چیست؟

در شش مورد از قرآن کریم اشاره به شجره ممنوعه شده است ولی درباره نام و کیفیت آن بحث نشده است ولی در منابع اسلامی دو نوع تفسیر برای آن آمده است. یکی تفسیر مادی که طبق معروف در روایات (گندم)(1) مراد بوده است. البته باید توجه داشت که عرب کلمه (شجره) را تنها به درخت اطلاق نمی کند بلکه به بوته های گیاهان نیز شجره می گوید و به همین دلیل در قرآن مجید به بوته کدو، شجره گفته شده است: (وانبتنا علیه شجره من یقطین) (صافات، آیه 146). البته در برخی روایات به درخت انگور(2) و در بعضی به درخت کافور(3) نیز تفسیر شده است. و دیگری تفسیر معنوی است که در روایات از آن تعبیر به (شجره حسد)(4) یعنی (درخت حسادت) شده است، زیرا طبق این روایات، آدم(ع) پس از ملاحظه مقام و موقعیت خود تصور کرد مقامی بالاتر از مقام او وجود ندارد ولی خداوند او را به مقام جمعی از اولیا از فرزندان او یعنی پیامبر و خاندان پاکش(ص) آشنا کرد و در این هنگام حالتی شبیه به حسد پیدا کرد و آن همین شجره ممنوعه بود که آدم(ع) مأمور بود به آن نزدیک نشود. البته این حسد، از نوع حسد حرام نبوده و تنها احساس نفسانی بوده است که آدم(ع) کمترین گامی بر طبق آن برنداشت و اصلا به آن ترتیب اثر نداد. در هر صورت آنچه در این میان اهمیت فراوانی دارد، امر الهی و خواست او بوده است که از آدم(ع) دوری گزیدن و نزدیک نشدن به آن چیزی بود که بر او ممنوع بود، یعنی مهم رعایت نهی خداوند و رعایت خواست و فرمان او بوده است، حال آن چیز ممنوع هر چه می خواهد باشد. اما مسأله بهره نگرفتن امیر مؤمنان(ع) از گندم و نان گندم، به دلیل این بوده که گندم و نان گندم در دسترس همه مردم نبوده است و تنها کسانی که تمکن مادی داشتند و نسبتا ثروتمند بودند از آن استفاده می کردند و چون آن حضرت(ع) می خواستند در ردیف ضعیف ترین مردم باشند تا به فرموده خودشان تحمل فقر و رنج نداری برای آنان راحت تر و آسانتر باشد از نان جو که خوراک مردم فقیر و ضعیف بود استفاده می کردند تا فقر و درد آنان را احساس کنند و با آنها همدردی نماید و از آنها غافل نشود و نوعی تسلیت و آرامش روحی برای فقرا و مستمندان باشد و ظاهرا بین جریان حضرت آدم(ع) و جریان امیر مؤمنان(ع) رابطه ای خاص نباشد و نمی توان برداشت کرد که خوردن گندم به ویژه در زمان ما که در دسترس همه است و اختصاص به طبقه خاصی از اجتماع ندارد دارای اشکال است. ------------------- پی نوشت ها: 1. تفسیر نورالثقلین، ج 1، ص 59، ح 110. 2. همان، ص 60، ح 112. 3. همان، ح 113. 4. همان، ح 112. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 2/100116349)