در آیه 60 سوره واقعه خداوند فرموده است: ما در میان شما مرگ را مقدر ساختیم و هرگز کسی بر ما پیشی نمی‌گیرد؛ یعنی ما هرگز مغلوب نخواهیم شد واگر مرگ را مقدر کرده ایم نه به خاطر این است که نمی‌توانیم عمر جاویدان به شما بدهیم.
بعد در آیه مورد سؤال می‌فرماید: بلکه هدف ما این بوده است تا گروهی را به جای گروه دیگر و یا به عبارتی عده ای دیگر را جایگزین شما کنیم و شما را در جهانی که نمی‌دانید آفرینش تازه ای بخشیم.
استدلال در دو آیه فوق چنین است: خداوند حکیم که انسان‌ها را آفریده - و مرتباً گروهی می‌میرند و گروه دیگری جانشین آن‌ها می‌شوند - هدفی داشته است. اگر این هدف تنها زندگانی دنیا بود، سزاوار است عمر انسان جاودان باشد نه این قدر کوتاه و آمیخته با هزاران ناملایمات که به آمدن و رفتنش نمی‌ارزد. بنابراین، قانون مرگ گواهی می‌دهد این جا گذرگاه است نه منزلگاه، پل است نه مقصد. اگر مقصد و منزل بود، باید دوام می‌داشت.
برخی امثال را جمع مَثَل به معنای صفت گرفته‌اند و آیه را این‌گونه معنا کردهاند: ما عاجز نیستیم صفت شما را تبدیل کنیم و شما را در صورتی دیگر در روز رستاخیز زنده کنیم؛ یعنی به صورت‌های آخرتی. در قیامت برخی از کفار به صورت حیوانات محشور می‌شوند و مؤمنان در صورت‌هایی نیکوتر از چهره دنیوی محشور می‌گردند. البته تفسیر نخست گویاتر و سازگارتر است1.
ازاین‌رو، در این آیات، خداوند با منکران معاد و حشر روز رستاخیز احتجاج می‌کند و می‌فرماید: شما که خلقت اولیه ما را دیده‌اید و دریافتید چگونه از نطفه خلق شدید، چگونه خلقت دوباره خودتان را منکر می‌شوید و متذکر نمی‌شوید کسی که در آغاز شما را خلق فرمود برایش آسان‌تر است که دوباره شما را در قالب جدید بیافریند و محشور کند.
در کافی از امام سجاد(ع) چنین نقل شده است: تعجب است از کسی که منکر خلقت دیگر می‌شود در حالی که خلقت اولی را دیده است.2
پی‌نوشت:
1. برگزیده تفسیر نمونه؛ ج 5، ص 81 و 82؛ المیزان، ج 19، ص 151 و 152؛ تفسیر شریف لاهیجی، ج 4، ص 361 و 362.
2. تفسیر صافی، ج 5، ص 127؛ تفسیر روان جاوید، ج 5، ص 133. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/600006)
