چرا شیعیان بعد از سوره حمد ، آمین نمی گویند ؟
پاسخ:
صولاً بر اساس نظر اهل بیت ( علیهم السلام ) آمین گفتن پس از خواندن سوره حمد ، موجب بطلان نماز می شود ؛ زیرا آمین گفتن ، کلام آدمی است و دلیلی بر استحباب آن در نماز وجود ندارد . مذاهب دیگر فقهی ، آن را از سنت های نماز و مستحب می دانند و به انجام آن بسیار اهتمام میورزند .
بعضی فتواهای امامیه در این باره چنین است :
1 شیخ مفید می فرماید : ( پس از خواندن حمد نباید آمین گفت . ) (المقنعه ، ص 14)
شیخ طوسی می فرماید :
( گفتن آمین موجب بطلان نماز می شود ، چه پنهانی و چه آشکار ، چه قبل از پایان حمد و چه بعد از آن ، برای مأموم و امام در هر حال . ) (الخلاف ، ج 1 ، ص 332)
علاّمه حلّی هم می فرماید :
( آمین در آخر حمد نزد امامیه ، حرام است و با گفتن آن ، نماز باطل می شود . ) (تذکرة الفقهاء ، ج 1)
فتوای عامه را در این باره از زبان نووی می خوانیم :
1 رأی ابوحنیفه آن است که امام ( آمین ) را بلند و مأموم آهسته بگوید .
2 از مالک دو روایت رسیده است . یکی مثل رأی ابوحنیفه است و دیگر آن که اصلاً در نماز گفته نشود .
3 رأی شافعی آن است که مأموم به حدی بگوید که تنها خودش بشنود ، ولی کلام دیگری از او نقل شده است که باید بلند بگوید .
4 رأی احمد بن حنبل آن است که برای نمازگزاران مستحب است آمین را به جهر ( بلند ) بگویند . (المجموع ، ج 3 ، ص 373)
نکته مسلّم ، توقیفی بودن عبادت است ؛ یعنی باید مقدار و کیفیت آن به اذن شارع باشد و خروج از آن اندازه ، بدعت و تشریع محرّم به شمار می آید . ابن قدامه حنبلی می گوید :
( عبادت توقیفی است و هیچ جزء یا شرطی از آن با قیاس یا علت تراشی ثابت نمی شود ، به ویژه در نماز . ) (المغنی ، ج 1 ، ص 506)
این سخن رسول الله ( صلّی الله علیه وآله و سلَّم ) را از یاد نبریم که فرمود : این نماز صلاحیت ندارد که چیزی از کلام انسان ها به آن افزوده شود . (صحیح مسلم ، ج 1 ، ص 381) بنابراین ، اهل سنت که جزء اضافی ( یعنی تأمین و آمین گفتن پس از حمد ) را مستحب می شمرند ، باید دلیلی برای آن اقامه کنند .
اهل بیت ( علیهم السلام ) که نزدیک ترین افراد به پیامبر اکرم ( صلّی الله علیه وآله و سلَّم ) هستند ، به چنین سنتی فرمان نداده ، بلکه آن را نفی کرده اند . کلینی به سند خود از امام صادق ( علیه السلام ) نقل می کند :
( هر گاه پشت سر امام جماعت مشغول نماز بودی ، هنگامی که امام از خواندن حمد فارغ شد ، بگو : الحمد لله ربّ العالمین و آمین مگو . ) (وسائل الشیعة ، ج 4 ، ص 752)
در روایت دیگری از محمد حلبی نقل شده است که از امام صادق ( علیه السلام ) پرسیدم :
( هنگامی که از فاتحة الکتاب فارغ شوم ، آمین بگویم ؟ حضرت فرمود : هرگز . ) (همان)
امام باقر ( علیه السلام ) نیز به گونه ای دیگر به ترک این سنت ناپسند فرمان می دهد . زراره از امام باقر ( علیه السلام ) نقل می کند که فرمود :
( هرگز هنگامی که از خواندن حمد فارغ شدی ، آمین مگو و اگر خواستی بگو : الحمد لله رب العالمین . ) (همان)
اهل سنت برای اثبات مدعای خود ، به روایاتی متوسل شده اند که همگی خدشه پذیرند و نمی توانند چنین عمل مستحب مؤکدی که با این شدت در صفوف جماعت خود اجرا می کنند ، اثبات کنند . بعضی از این روایات از ابوهریره نقل شده است . وی می گوید که رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله و سلَّم ) فرمود : هرگاه امام به ( ولا الضّالّین ) رسید ، بگویید : آمین. همچنین نقل می کند : هنگامی که پیامبر ( صلّی الله علیه وآله و سلَّم ) آمین می گفت ، تمام کسانی که پشت سر او بودند ، آمین می گفتند ، به حدی که صدای ضجّه در مسجد بلند می شد . (النیابة ، ج 2 ، ص 250)
این روایات از ابوهریره نقل شده که متهم ترین راویان حدیث است . ذهبی نقل می کند که عمر بن خطاب ، ابوهریره را از نقل حدیث منع کرد ، حتی او را با تازیانه کتک زد و به او گفت :
( زیاد از پیامبر نقل حدیث کرده ای . . . اگر دست از نقل حدیث از پیامبر برنداری ، تو را به قبیله ات ( دوس ) تبعید خواهم کرد یا به سرزمین قرده خواهم فرستاد . ) (سیر اعلام النبلاء ، ج 2 ، ص 433)
اهل سنت در روایاتی دیگر ، آمین گفتن را از امام علی ( علیه السلام ) نقل می کنند ، چنان که ابن ماجه به سند خود از علی ( علیه السلام ) نقل می کند که فرمود : از رسول خدا ( صلّی الله علیه وآله و سلَّم ) شنیدم که بعد از ( ولا الضّالین ) ، آمین گفت . (سنن ابن ماجه ، ج 1 ، ص 278) باید دانست در سند این روایت ، عمید بن عبدالرحمن بن ابی لیلی وجود دارد که حافظه اش جداً ضعیف است . (شرح سنن ابن ماجه ، ج 2 ، ص 136) شعبه هم می گوید : من کسی بدحافظه تر از ابن ابی لیلی ندیدم . (علل الدار ، قطنی ، ج 3 ، ص 186) همچنین در سند این حدیث ، ابن عدی هست که ابوحاتم در حق او می گوید :
( او شیخی است که به حدیثش احتجاج نمی شود . ) (تهذیب التهذیب ، ج 2 ، ص 190)
با این ضعف سند ، چگونه می توان آن را مستند یک حکم فقهی قرار داد ؟
اهل سنت از ابی داوود نیز روایت نقل کرده اند که در حدیثی به سندش از ابی زهیر نقل می کند که پیامبراکرم ( صلّی الله علیه وآله و سلَّم ) فرمود :
( دعای خود را به آمین ختم کنید ؛ زیرا در این صورت ، به اجابت نزدیک تر است . ) (سنن ابی داود ، ج 1 ، ص 246)
در سند این حدیث هم ابومصبح مقرائی قرار دارد که مجهول است . پس سند حدیث ناتمام است . (عون المعبود ، ج 4 ، ص 151)
بدین ترتیب ، می بینیم که همه روایات وارد شده در این باب که در ان ها ذکری از تأمین و آمین گفتن آمده است ، اشکال سندی دارد . همچنین از نظر دلالت هم اضطراب دارند ؛ زیرا برخی از آنها چنان که نمونه ای یاد شد ، مربوط به آمین گفتن بعد از فاتحة الکتاب در نماز نیست و اصلاً ذکری از نماز در آن روایات نشده است . تنها مطلبی که این گونه روایات دارند ، آمین گفتن پس از دعا است .
