چرا امتحان به غیبت حضرت مهدی(عج) از شدیدترین امتحانات است؟

چرا امتحان به غیبت حضرت مهدی(عج) از شدیدترین امتحانات است؟

یکی از حکمت‌ها و اسرار غیبت و پنهان زیستی امام مهدی(عج)، امتحان و آزمایش انسان‌ها - به خصوص شیعیان - است. آنان در این ابتلا و آزمون، باید پایبندی و باور عمیق خود به مهدویت و میزان اخلاص و علاقه خود را نشان دهند. در غیبت امام مهدی(عج) شباهت‌هایی به سایر پیامبران وجود دارد ؛ به ویژه آنکه آنها نیز دارای غیبت - کوتاه مدت یا طولانی - بودند. خداوند همان‌طور که با غیبت پیامبران، امت آنان را آزمایش کرده است ؛ می‌خواهد امت اسلامی را نیز بیازماید و شاید این برابری طول غیبت خاتم‌الاوصیاء با غیبت مجموع پیامبران، برای این باشد که می‌خواهد این امت را با آزمایش‌هایی سخت‌تر از آزمون آنها، بیازماید.
از روایات مختلف، به دست می‌آید که مؤمنان در دوره غیبت، گرفتار آزمایش‌های بزرگی خواهند شد ؛ چنان که امت‌های قبلی نیز دچار آزمون‌ها و ابتلاهای مختلفی بودند : (أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ. وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ)؛ عنکبوت (29)، آیه 2و3. ؛ (آیا مردم گمان می‌کنند، همین که به زبان بگویند ایمان آوردیم، دست از سر آنها بر می‌داریم و آزمایش نمی‌شوند؟ مردمی را که قبل از ایشان بودند نیز آزمودیم و خداوند می‌داند که چه کسانی راستگو و چه کسانی دروغگویند و در امتحان درست یا نادرست از آب در آیند...).
از آنجایی که غیبت طولانی می‌شود، عده‌ای از مردم دچار تردید، حیرت و... می‌شوند و از باور به ظهور منجی موعود، بر می‌گردند؟! این آسیب‌ها و عوامل مشکل زا در عصر غیبت، عبارت است از :
1. حیرت و سرگردانی ؛ امام عسکری(ع) فرمود : (بدانید که فرزندم غیبتی خواهد داشت که نادانان، در آن دچار سرگردانی می‌شوند ؛ و آنها که برای ظهورش از پیش خود وقت تعیین می‌کنند، به دروغ گویی می‌افتند) اثبات الهداة، ج 3، ص 482، ح 189.. ابن عباس نیز گفته است : (پس از یک غیبت طولانی و حیرت ظلمانی، ظاهرمی شود) یوم الخلاص، ج 1، ص 346 ؛ الزام الناصب، ص 62..
2. گمراهی و ضلالت ؛ یعنی در این دوران، عده‌ای از مردم از مسیر حق برگشته، دچار انحراف و گمراهی می‌شوند و از هدایت‌های الهی باز می‌مانند، پیامبر اکرم(ص) فرموده است : (تکونُ له غیبة و حیرة تَضِلُّ فیها الأمم)؛ کشف الغمة، ج، ص 311 ؛ بحار الانوار، ج 51، ص 72. ؛ (برای او غیبت و برای امت حیرتی خواهد بود که خیلی‌ها در آن دوران گمراه خواهند شد).
سدیر می‌گوید : امام صادق(ع) فرمود : (...وای بر شما! در کتاب جَفر نظر انداختم... و در ولادت قائم ما و غیبت او و طولانی شدن آن و مدت عمر وی، تأمّل کردم و دیدم که مردم با ایمان، گرفتار بلاها و مصیبت‌ها هستند و به جهت طولانی شدن دوران غیبت، در دل‌هایشان شک و تردید راه می‌یابد و بیشتر آنها از دینشان بر می‌گردند...) اثبات الهداة، ج 3، ص 475، ح 162..
3. برگشت از اعتقاد به مهدویت ؛ امام رضا(ع) از پدران بزرگوارش از امام علی(ع) نقل می‌کند : (در دوران غیبت جز دینداران ناب - که یقین در جانشان رسوخ کرده و خداوند از آنان بر ولایت ما پیمان گرفته و ایمان در جانشان ثابت کرده و به دم الهی یاریشان نموده است - کسی بر اعتقاد خود، استوار نخواهد ماند) اثبات الهداة، ج 3، ص 464، ح 117.. در همین مضمون از امام عسکری و امام سجاد(ع) نیز روایاتی نقل شده است ر.ک : همان، ج 3، ص 79، ح 180 و ص 467، ح 127..
3. قساوت و تیره شدن دل‌ها ؛ به جهت طولانی شدن غیبتش، دل‌ها سخت و تیره می‌شود و جز آنها که خداوند ایمان به او را در قلوب‌شان نشانده و به دم الهی یاریشان کرده است، کسی دیگر بر اعتقاد او باقی نماند) اثبات الهداة، ج 3، ص 488، ح 20..
4. عدم تحمل و بردباری ؛ امام صادق(ع) نیز فرموده است : (شتاب مردم برای این کار آنان را هلاک می‌سازد. خداوند برای شتاب مردم، شتاب نمی‌کند ؛ برای این امر، مدتی هست که باید پایان پذیرد. اگر مدت آن سرآید، نه ساعتی جلو می‌افتد و نه ساعتی تأخیر می‌شود) اصول کافی، ج 1، ص 369 ؛ الغیبة النعمانی، ص 158..
5. شک در حیات و زنده بودن حضرت ؛ امام صادق(ع) فرموده است : (... جداً مورد آزمایش قرار می‌گیرید تا جایی که مردم می‌گویند : مهدی، مرده یا کشته شده است ؛ اگر زنده است، پس کجا است و چه می‌کند؟! چشمان مؤمنان بر او می‌گریند و همچون کشتی طوفان زده، به اضطراب می‌افتند ؛ به جز کسانی که خداوند از آنان پیمان گرفته و به دم الهی یاریشان کرده، کس دیگری رستگار نخواهد شد) اثبات الهداة، ج 3، ص 473، ص 154..
6. انحراف و برگشت از دین ؛ یکی از ابتلائات و آسیب‌های دوران غیبت، برگشت عده‌ای از آیین الهی و ضعف و سستی در دینداری و یگانه‌پرستی است. امام کاظم(ع) فرمود : (هنگامی که پنجمین فرزند امام هفتم، از دیده‌ها ناپدید شد، از خدا بترسید و به او پناه ببرید و در مورد دین و آیین خود، کسی شما را از دینتان منحرف نکند (؛ زیرا) برای صاحب این امر غیبتی هست تا آنها که به او عقیده دارند، از اعتقاد خود باز گردند) الغیبة النعمانی، ص 78 ؛ بحار الانوار، ج 51، ص 150 ؛ منتخب الاثر، ص 218..
محمد بن مسلم و ابوبصیر روایت کرده‌اند که امام صادق(ع) فرمود : (این کار به سامان نمی‌رسد (و ظهور محقق نمی‌شود) مگر اینکه دو سوم مردم از دین برگردند ؛ ما گفتیم : اگر دو سوم مردم از دین برگردند، دیگر چه کسی باقی خواهد ماند؟! امام(ع) فرمود : آیا دوست ندارید در بین یک سوم باقی مانده باشید؟) اثبات الهداة، ج 3، ص 510، ح 331..
7. دشواری حفظ ایمان ؛ شدت‌ها و پیشامدهای ناگوار و تحوّلاتی که روی می‌دهد، مردم را زیر و رو کرده و حفظ ایمان و استقامت در این راه را دشوار می‌سازد و ایمان افراد در مخاطرات سخت واقع می‌شود!
امام باقر(ع) فرموده است : (بعد از غیبت و حیرت ظاهر می‌شود ؛ در این دوران تنها کسانی بر دین خود ثابت می‌مانند که در ایمان خود، مخلص و با روح یقین همراه باشند و آنان کسانی‌اند که خداوند از آنها درباره ولایت ما پیمان گرفته و در دل آنها، ایمان را مستقر ساخته و آنها را با روحی از خود تأیید کرده است) کشف الغمة، ج 3، ص 311 ؛ منتخب الاثر، ص 229..
8. کمبودها و نارسایی‌های زندگی ؛ یکی از امتحانات مردم در عصر غیبت و ابتلائات شدید آنان، گرانی، کسادی، مرگ و میر، جنگ‌ها، کمی محصولات کشاورزی، دچار شدن به پادشاهان ستمگر و... است.
امام صادق(ع) خطاب به محمد بن مسلم فرمود : (پیش از قیام قائم(عج)، نشانه‌هایی است که خداوند آنها را ظاهر خواهد ساخت). محمد بن مسلم پرسید : آنها چیست؟ فرمود : خداوند آنها را چنین بیان فرموده است:
(وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‌ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ)؛ بقره (2)، آیه 155..
(لنبلونّکم)؛، یعنی امتحان می‌کنیم شما مؤمنان را قبل از خروج قائم(عج).
(بشی من الخوف)؛ ؛ یعنی، به وسیله پادشاهان... در آخر سلطنت آنها.
(والجوع)؛ یعنی، با گرانی قیمت‌ها. (و نقص من الاموال)؛ یعنی، با کسادی تجارت و کمی درآمد). (و الانفس)؛، یعنی، با کمی رشد زراعت.
(و بشّر الصابرین)؛، یعنی، نوید بده در آن زمان، صبر پیشگان را با ظهور قائم و آن بعد از یک فتنه سخت و کمرشکن است که هر دوستی و خویشی را درهم می‌ریزد. همسایه به همسایه‌اش هجوم برده، گردنش را می‌زند! در چنین روزگاری، به زمین بچسبید و دست و پای خود را تکان ندهید) ارشاد، شیخ مفید، ص 340 ؛ الغیبة النعمانی، ص 132.. و نیز فرموده است : (ترس اهل عراق و بغداد را احاطه می‌کند و مرگ ناگهانی و پیاپی در آنجا شایع می‌شود و کمبود در اموال، اشخاص و میوه‌ها ظاهر می‌شود و زراعت کمتر رشد می‌کند) یوم الخلاص، ج 1، ص 338..
9. اختلاف و تبرّی از همدیگر ؛ یکی از آسیب‌های فراروی جوامع اسلامی در این دوران، وجود اختلافات و کشمکش‌ها و پراکندگی و دوری مردم از همدیگر است. امیرمؤمنان علی(ع) فرموده است : (چه بر شما خواهد گذشت وقتی امام هدایتگر و نشانه حق را به چشم نبینید؟ گروهی از گروه دیگر بیزاری می‌جویید) اثبات الهداة، ج 3، ص 510، ح 334..
امام صادق(ع) نیز می‌فرماید : (چه بر شما خواهد گذشت، وقتی امام هدایتگر... را به چشم نبینید، گروهی از گروه دیگر بیزاری می‌جویید ؛ آن گاه سخت مورد آزمایش واقع می‌شوید و ناخالصان شما، از راستان شما، جدا خواهند شد. اول روز در اخبار و آثار اختلاف و مشاجره خواهید داشت و آخر روز، کارتان به کشت و کشتار خواهد کشید) همان، ص 473، ح 155..
10. دروغ گویی و تعیین وقت ظهور ؛ امام صادق(ع) فرموده است : آنان که وقت تعیین کردند، دروغ گفتند ما اهل بیتی هستیم که وقت معیّن نمی‌کنیم...) الغیبة طوسی، ص 263 ؛ اصول کافی، ج 1، ص 368 ؛ بحار الانوار، ج 52، ص 114..
11. ضعف و سستی در حفظ عقاید حقه ؛ عصر غیبت، دوران هجوم شبهات، فزونی انحرافات و اندیشه‌های نادرست و باطل و دنیا گرایی‌ها و نادانی‌ها است و بدین جهت، پا برجا ماندن بر عقاید درست و حق دشوار است. امام صادق(ع) فرمود : (هنگامی که امر غیبت، واقع شود، به آنچه در دست دارید (عقاید حقه) چنگ بزنید تا قضیّه آشکار شود و فرمان خدا فرا رسد) بحار الانوار، ج 52، ص 133 ؛ یوم الخلاص، ج 1، ص 331.. و نیز : (برای مردم روزگاری فرا می‌رسد که همگان دچار تب و لرز می‌گردند ؛ علم و دانش در آن دوران، در هم پیچیده می‌شود ؛ آن سان که مار در لانه خود به دور خویش می‌پیچید. در آن هنگام ستاره آنها طلوع می‌کند). گفته شد : مراد از تب و لرز چیست؟ فرمود : (روزهای فترت که همگان دچار ضعف و سستی می‌گردند ؛ در آن ایام بر عقاید خود استوار باشید تا خداوند ستاره شما را ظاهر گرداند).

نتیجه گیری :
با توجه به این آسیب‌ها و چالش‌ها، روشن می‌شود که در عصر غیبت، امتحان و آزمون انسان‌ها بسیار دشوار است و آنان باید از این مراحل سخت و طاقت فرسا عبور کنند و میزان پایبندی، باورمندی، بردباری و استقامت خود را نشان دهند. به یقین در دورانی که احتمال سرگردانی، گمراهی، تردید و برگشت از اصل مهدویت، قساوت و دلمردگی، بی‌اعتمادی به آموزه‌های دینی، انحراف و فسادگری، هواپرستی، مشکلات و کمبودهای زندگی، اختلافات و دشمنی‌ها، دروغ گویی و ناراستی، ضعف و سستی در دین داری و... بیشتر از هر عصری وجود دارد ؛ باید متدینان و یکتا پرستان در اعتقاد خود به منجی موعود، استوار و پابرجا باشند و از این آزمون سخت، سربلند بیرون آیند. بر این اساس است که پیامبر اکرم(ص) فرمود : (...کسانی که در دوره غیبت حضرت مهدی(عج) بر اعتقاد به او استوار هستند، از کبریت احمر نایاب‌ترند. جابر بن عبداللَّه انصاری بلند شد و گفت : ای رسول خدا! آیا فرزندت قائم غیبت خواهد کرد؟ فرمود : آری به خدا قسم ؛ (وَ لِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْکافِرِینَ)؛ آل عمران (3)، آیه 141. ؛ (خداوند مؤمنان را جداً می‌آزماید و کافران را از میان بر می‌دارد) اثبات الهداة، ج 3، ص 461، ح 107..
باید برای رستگاری و موفق شدن در این آزمایش‌ها، تلاش کرد و آن گونه که در روایات آمده، رستگاری کامل جز برای دینداران ناب و مخلص و کسانی که جانشان با یقین در آمیخته و اعتقادشان محکم و شناختشان از نادانی‌ها و نادرستی‌ها پیراسته شده است ؛ برای کسی دیگر میسّر نیست.
فقط با داشتن چنین شرایط و حالاتی است که بنده پروردگار، به قضای الهی و حکم پروردگار در تمام امور، خشنود است و نسبت به غیبت و دیگر مسائل مربوط به آن هیچ شک و تردیدی به دل راه نمی‌دهد و بر اعتقاد به امامت امام غایب استوار و ثابت می‌ماند و همیشه یاد او را در دل دارد و این چیزها جز با تلاش پیگیر و حرکت در راه بندگی حقیقی و خالصانه، از راه دیگری به دست نمی‌آید علی سعادت پرور، ظهور نور، ص 99.. (مهدویت1، رحیم کارگر، کد: 16/500027)