چرا هر جایی که فقر است، مذهب هم هست و هر جایی که مذهب هست، فقر هم هست؟

چرا هر جایی که فقر است، مذهب هم هست و هر جایی که مذهب هست، فقر هم هست؟

کلیت ادعای فوق پیرامون تمامی مذاهب مختلف جهان ، صحیح نیست زیرا هرچند برخی مذاهب بشری یا تحریف گردیده به خاطر دوری از آموزه های حیات بخش الهی ، موجبات رکود یا عقب ماندگی و تفرقه جوامع بشری را در ابعاد مختلف فراهم نموده اند ، اما به هیچ وجه از لحاظ تئوری و عملی قابل تطبیق بر مذاهب اصیل وحیانی نظیر اسلام که همواره بر علم ، عقلانیت و تلاش برای آبادانی و تامین سعادت دنیوی و اخروی تاکید داشته و در مقاطع مهمی از تاریخ که شرایط مهیا بوده ، موجبات تعالی و پیشرفت جامعه را مهیا نموده اند ، نمی باشد . بر این اساس اگر در جوامع مذهبی برخی عقب ماندگی ها و کاستی ها دیده می شود ، در قضاوت و بررسی علل این عقب ماندگی ابتدا باید میان مذاهب با توجه به ویژگی های مختلف ، تفکیک نمود . و آنگاه با در نظر گرفتن مجموعه عوامل به تبین عوامل عقب ماندگی پرداخت . در ادامه به بررسی این موضوع در میان مسلمانان می پردازیم :
بررسی علل واماندن مسلمانان از پیشرفت در تکنولوژی و پیش افتادن دیگران در این عرصه، از موضوعات بسیار مهمی است که بررسی آن نیازمند تحقیق گسترده تاریخی و اجتماعی است. مسلما یک سری عوامل در این زمینه دخیل بوده‌اند که بایستی آنها را شناخت وارزیابی کرد که به صورت اختصار به آنها اشاره می‌کنیم:
الف) در آموزه‌های دینی اسلام تکیه بسیار زیادی بر عقل و تعقل، تفکر و تدبر شده است. در قرآن مجید این کلمات و مفاهیم به اشکال گوناگون به کار رفته است:
1- 49 مرتبه ریشه (عقل) به صورت‌های مختلف (تعقلون، یعقلون، یعقلها، تعقل و عقلوه)،
2- 18 مرتبه ریشه (فکر) (تفکرون، یتفکرون و فکر)،
3- هشت مرتبه ریشه (دبر) (به معنای تدبّر)،
4- چندین بار ریشه (نظر) (به معنای نگریستن و تأمل)،
5- ده‌ها مرتبه ریشه (رأی) (به معنای مشاهده)،
6- عقل از دیدگاه اسلام اولین مخلوق الهی و با شرافت‌ترین آنها قلمداد شده است.
ب ) مسلمانان با تکیه بر تعالیم وحی - به ویژه تکیه بر عقل و اندیشه و دیگر آموزه‌های آسمانی قرآن - در طول ده قرن بلکه بیشتر پرچمدار پیشرفت و ترقی در جهان بوده اند. اگر اندکی تاریخ علم و تمدن را مطالعه کنیم، درخواهیم یافت که تحولات اروپا و نوگراییعلمی و فکری آن (رنسانس) در قرن شانزدهم به بعد عمیقا تحت تأثیر تمدن اسلامی بوده است. مطالعه تاریخ جنگ‌های صلیبی و روابط اروپا و مسلمانان به روشنی این حقیقت را نشان می‌دهد.
ج ) تردیدی نیست که اگر مسلمانان از تعالیم وحی فاصله نمی‌گرفتند و قوام سیاسی و وحدت اجتماعی خود را حفظ می‌کردند، هم‌اکنون نیز می‌توانستند از هر نظر جلوتر از غرب باشند؛ چرا که هم‌اکنون نیز اگر به جای درگیری‌های بیهوده و اتلاف منابع خود، دست وحدتبه یکدیگر بدهند و به ریسمان الهی چنگ بزنند، می‌توانند قدرتی بزرگ با امکاناتی وسیع در سطح جهان باشند و با چند برنامه و استفاده از استعدادها، از نظر فن‌آوری نیز به رقابت با دیگران بپردازند.
د ) آنچه که موجب عقب‌ماندگی صنعتی و سیاسی مسلمانان گشته فاصله گرفتن آنان از اسلام و برداشت‌های بدون دلیل از دین بوده است. برداشت غلط از زهد، دنیا، دعا و قدرت موجب عقب‌ماندگی شده وگرنه همین مفاهیم در صدر اسلام و حتی در غرب، موجب پیشرفتشده است. بلی، باید اعتراف کرد که رواج اندیشه‌های صوفی‌گرانه و برخی انحرافات دیگر فکری - که معلول التقاط است - نقش مؤثری در جاماندن مسلمانان از قافله صنعت و پیشرفت داشته است.
ز ) نکته دیگری که باید به آن توجه کنید، بحث اعتقاد و عدم اعتقاد به نیروی ماورای طبیعی است. غرب هیچ‌گاه به طور عام و گسترده منکر ماوراء الطبیعه نبوده و اکنون نیز نیست. بیشتر یا تمامی دانشمندان اروپا - که از قرن شانزده به بعد پایه گذاران پیشرفت علمی دراروپا بوده‌اند - معتقد به خداوند و ادیان الهی بوده‌اند. پس بایستی این فرضیه خود را دگرگون سازید و ریشه را در جای دیگر جست‌وجو کنید.
بنابراین به طور خلاصه باید گفت:
اولاً، پیشینه تمدن مسلمانان در طی قرن‌های متمادی، نشان می‌دهد نه تنها دین موجب عقب‌ماندگی نیست؛ بلکه اعتقاد به دین در کنار عمل به آن، سبب درجات بالایی از پیشرفت و رشد می‌گردد.
ثانیا، تنها مسلمانان و کشورهای اسلامی نیستند که به این گرفتاری مبتلا هستند، بلکه کشورهای غیراسلامی و سکولار نیز در فقر مطلق یا نسبی باقی مانده‌اند.
ثالثا، در کشورهای پیشرفته نیز، به رغم در اختیار داشتن منابع فراوان و دسترسی به ارقام بالایی از رشد اقتصادی، رفاه همگانی تحقق نیافته است و به طور معمول گروه خاصی از ره‌آورد توسعه بهره می‌گیرند.
رابعا، اندیشه و تمدن اسلامی امروزه جانمایه نیرومندی برای احیا دارد؛ برعکس تمدن غرب که به شدت گرفتار انحطاط فرهنگی و زوال‌پذیری شده است.
در این فرصت اگر مسلمانان بخواهند جایگاه شایسته خود را دریابند، رعایت نکات زیر ضروری است:
1- بالا بردن سطح شناخت و بینش‌های دینی در همه ابعاد آن،
2- تقویت روح ایمان، تقوا، استواری در دین و مبارزه با کژی‌ها،
3- ارتقای دانش و سطح علمی،
4- ارتباط وثیق و همدلی در سطح بین‌الملل اسلامی و تعاون و همکاری گسترده و همه جانبه،
5- از میان برداشتن نظام‌های فاسد،
6- تلاش همه جانبه و همگانی در جهت ایجاد و احیای تمدن عظیم و مدینه فاضله اسلامی،
7- اعتماد به نفس و دوری از خودباختگی.

برای آگاهی بیشتر ر.ک: 1- علل پیشرفت و انحطاط مسلمین، زین‌العابدین قربانی 2- علل ضعف و انحطاط مسلمین در اندیشه‌های سیاسی و آرای اصلاحی، سید جمال‌الدین اسدآبادی، احمد موثق 3- آمریکا پیشتاز انحطاط، روژه گاردی، ترجمه: قاسم منصوری 4- علل انحطاط تمدنها، قانع عزیزآبادی 5- ریشه‌های ضعف و عقب‌ماندگی مسلمانان، رجبی 6- رمز عقب‌ماندگی ما، امیر شکیب ارسلان، ترجمه: محمد باقرانصاری 7- تاریخ فتوحات اسلامی در اروپا، شکیب ارسلان، ترجمه: علی دوانی 8- به سوی قرآن و اسلام، حسین انصاریان 9- تاریخ تمدن، ج 4، ویل‌دورانت، ترجمه: گروهی از نویسندگان 10- فرهنگ اسلام در اروپا، زیگرید هونکه، ترجمه: مرتضی رهبانی 11- تاریخ تمدن اسلام و عرب، گوستاولوبرن 12- تمدن اسلامی پیشگام در علوم و فنون جدید، ج 1 و 2، بولتن اندیشه شماره 17 و 18 نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها 13- نگاهی به تاریخ جهان، جواهر لعل نهرو 14- تمدن اسلامی از زبان بیگانگان، محمدتقی صرفی 15- تاریخ تمدن اسلام، جرجی زیدان 16- حدود خسارت جهان و انحطاط مسلمین، مصطفی زمانی (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 70/200402)