اهداف پیشرفت همه‌جانبه‌ی اسلامی چیست؟ موانع آن کدام است؟

اهداف پیشرفت همه‌جانبه‌ی اسلامی چیست؟ موانع آن کدام است؟

هدف: پیشرفت همه‌جانبه‌ی اسلامی

اگر بخواهیم هدف‌های ملت ایران را در یک مفهوم خلاصه کنیم که بتواند تا حدود زیادی خواسته‌های عمومی کشور و ملت را بیان کند و آن را در بر بگیرد، آن مفهوم کلیدی عبارت است از پیشرفت؛ منتها با تعریفی که اسلام برای پیشرفت می‌کند... پیشرفت اسلامی، پیشرفت در منطق انقلاب، یعنی... همه‌جانبه. هدف، پیشرفت است. پیشرفت به معنای تحرک دائمی است... ملت ایران این استعداد را دارد که آن قدر پیشرفت کند که بتواند در جهات گوناگون به عنوان یک الگویی در دنیا خودش را نشان دهد. پیشرفت، تداعی‌کننده‌ی حرکت است، راه است. چطور ما می‌گوییم پیشرفت هدف است؟ عرض کردیم علت این است که پیشرفت هرگز متوقف نخواهد شد. بله، پیشرفت، حرکت است، راه است، ضرورت است؛ اما متوقف‌شدنی نیست و همین طور ادامه دارد؛ چون انسان ادامه دارد، چون استعدادهای بشری حد سقف ندارد. ما اگر پیشرفت همه‌جانبه را به معنای تمدن‌سازی نوین اسلامی بگیریم، ‌بالاخره یک مصداق عینی و خارجی برای پیشرفت با مفهوم اسلامی وجود دارد؛ این جور بگوییم که هدف ملت ایران و هدف انقلاب اسلامی، ایجاد یک تمدن نوین اسلامی است؛ این محاسبه‌ی درستی است.

1. ابعاد پیشرفت

پیشرفت دارای ابعادی است و پیشرفت در مفهوم اسلامی، با پیشرفت یک‌بُعدی یا دوبُعدی در فرهنگ غربی متفاوت است؛ چندبُعدی است... ما اگر پیشرفت همه‌جانبه را به معنای تمدن‌سازی نوین اسلامی بگیریم... این تمدن نوین دو بخش دارد: یک بخش، بخش ابزاری است؛ یک بخش دیگر، بخش متنی و اصلی و اساسی است... می‌شود این بخش را به منزله‌ی بخش نرم‌افزاری تمدن به حساب آورد و آن بخش اول را بخش‌های سخت‌افزاری به حساب آورد.[5]

1-1. پیشرفت نرم‌افزاری

یکی از ابعاد پیشرفت با مفهوم اسلامی عبارت است از سبک زندگی کردن، رفتار اجتماعی، شیوه‌ی زیستن -‌این‌ها عبارت اخرای یکدیگر است‌‌ این یک بُعد مهم است... بخش حقیقی، آن چیزهایی است که متن زندگی ما را تشکیل می‌دهد که همان سبک زندگی است که عرض کردیم. این، بخش حقیقی و اصلی تمدن است؛ مثل مسئله‌ی خانواده، سبک ازدواج، نوع مسکن، نوع لباس، الگوی مصرف، نوع خوراک، نوع آشپزی، تفریحات، مسئله‌ی خط، مسئله‌ی زبان، مسئله‌ی کسب‌وکار، رفتار ما در محل کار، رفتار ما در دانشگاه، رفتار ما در مدرسه، رفتار ما در فعالیت سیاسی، رفتار ما در ورزش، رفتار ما در رسانه‌ای که در اختیار ماست، رفتار ما با پدر و مادر، رفتار ما با همسر، رفتار ما با فرزند، رفتار ما با رئیس، رفتار ما با مرئوس، رفتار ما با پلیس، رفتار ما با مأمور دولت، سفرهای ما، نظافت و طهارت ما، رفتار ما با دوست، رفتار ما با دشمن، رفتار ما با بیگانه؛ این‌ها آن بخش‌های اصلی تمدن است که متن زندگی انسان است. تمدن نوین اسلامی ‌‌آن چیزی که ما می‌خواهیم عرضه کنیم‌ در بخش اصلی، از این چیزها تشکیل می‌شود. این‌ها متن زندگی است. این همان چیزی است که در اصطلاح اسلامی به آن می‌گویند: عقل معاش... اگر ما در این بخشی که متن زندگی است پیشرفت نکنیم، همه‌ی پیشرفت‌هایی که در بخش اول کردیم نمی‌تواند ما را رستگار کند.[6]

1-2. پیشرفت سخت‌افزاری

آن بخش ابزاری چیست؟ بخش ابزاری عبارت است از همین ارزش‌هایی که ما امروز به عنوان پیشرفت کشور مطرح می‌کنیم: علم، اختراع، صنعت، سیاست، اقتصاد، اقتدار سیاسی و نظامی، اعتبار بین‌المللی، تبلیغ و ابزارهای تبلیغ؛ این‌ها همه بخش ابزاری تمدن است؛ وسیله است.[7]

2. شاخص‌های پیشرفت

2-1. عزت و اعتماد به ‌نفس

پیشرفت شاخص‌هایی دارد. یکی از شاخص‌های پیشرفت یک ملت، عزت ملی و اعتماد به نفس ملی است.[8]

2-2. عدالت

یک شاخص دیگر برای پیشرفت، عدالت است. اگر کشوری در علم و فناوری و جلوه‌های گوناگون تمدن مادی پیشرفت کند، اما عدالت اجتماعی در آن نباشد، این به نظر ما و با منطق اسلام پیشرفت نیست. امروز در بسیاری از کشورها علم پیشرفت کرده است، صنعت پیشرفت کرده است، شیوه‌های گوناگون زندگی پیشرفت کرده است، اما فاصله‌ی طبقاتی عمیق‌تر و شکاف طبقاتی بیشتر شده است؛ این پیشرفت نیست؛ این پیشرفتِ سطحی و ظاهری و بادکنکی است... ما اگر بخواهیم پیشرفت کنیم، در درجه‌ی اول، یکی از شاخص‌های مهم، عدالت است.[9]

3. پیش‌نیازهای پیشرفت

3-1. شور و نشاط و سرزندگی

خمودی یک ملت، بزرگ‌ترین عامل عقب‌افتادگی آن‌هاست. شور و نشاط و سرزندگی در یک ملت، زمینه‌ی اصلی برای پیشرفت آن‌ها در همه‌ی زمینه‌هاست. این شرط اصلی در اینجا هست.[10] نشاط و سرزندگی و آماده‌به‌کاری از بعد از انقلاب تا امروز در سرتاسر کشور وجود دارد و این یک موهبت بزرگ است برای ملتی که در صدد حرکت به جلو است، در صدد ترقی و تعالی است، دنبال حیات طیبه است. این حالت آماده‌به‌کاری، نشاط، سرزندگی و پای کار بودن نعمت بزرگی است.[11]

3-2. نقشه‌ی راه

این حالت آماده‌به‌کاری، نشاط، سرزندگی و پای کار بودن نعمت بزرگی است، ولی این کافی نیست. برای رفتن به قله‌ها، شرط‌های دیگری هم وجود دارد. اولاً باید یک نقشه‌ی راه وجود داشته باشد؛ یعنی هدف حرکت معلوم باشد، چشم‌انداز حرکت معلوم باشد، خط سیر این حرکت ترسیم شده باشد... ما امروز این‌ها را لازم داریم. هدف‌های این حرکت، از اول انقلاب ترسیم شد؛ هم در شعارهای مردم، هم در بیانات امام (رضوان الله تعالی علیه) نقشه‌ی راه به طور اجمالی معلوم شد. بعد هم در طول زمان، در این30 سال، نقشه‌ی راه تدوین شد، پخته شد، تکمیل شد. امروز ملت ایران می‌داند که چه می‌خواهد و دنبال چیست.[12]

3-3. فهم دائمی و رصد مرحله به مرحله‌ی حرکت

بعد [از نقشه‌ی راه] هم‌فهم دائمی و درست و رصد کردن دائم از این حرکت؛ این برای یک ملت لازم است. امروز این‌ها جزء مسائل اصلی ماست... هدف، پیشرفت است؛ منتها رصد کردن مرحله به مرحله هم لازم است که این کارِ نخبگان است. امروز شرایط ما چگونه است، موانع ما چیست، نقاط قوت ما کدام است، نقاط ضعف ما کدام است، فرصت‌هایمان کدام است، تهدیدها چیست، چه کار باید بکنیم، برای بهره‌مندی از فرصت‌ها و جلوگیری از خطر تهدیدها چگونه برنامه‌ریزی کنیم؛ این‌ها کارهایی است که باید نخبگان در هر مرحله‌ای انجام دهند؛ هم در برنامه‌ریزی‌ها آن را به کار ببرند و هم مردم را آگاه کنند؛ چون مردم می‌خواهند با چشم باز و با بصیرت حرکت کنند، بدانند چه می‌کنند، بدانند کجا می‌روند. وقتی این جور شد، مردم با همه‌ی وجود وارد میدان‌های دشوار خواهند شد.[13]

3-4. آرامش، امنیت و ثبات سیاسی

یک ملت اگر امنیت داشته باشند، ثبات سیاسی داشته باشند، از آرامش دستگاه‌های حاکمیت نظام برخوردار باشند، آن ملت فرصت پیدا خواهند کرد که در میدان‌های گوناگون، به مسابقه‌ی بزرگ بشری وارد شوند و پیشتاز باشند. امنیت و آرامش برای یک کشور، جزء مهم‌ترین خواسته‌ها و مفیدترین عواید یک ملت است... کشوری که دارای امنیت نباشد، نمی‌تواند نه در علم، نه در اقتصاد، نه در صنعت، نه در عزت ملی، خودش را به پیش و به جلو بکشد؛ اما وقتی استقرار و امنیت و آرامش در یک کشور بود، ملت فرصت پیدا می‌کند که آمادگی‌های خود را، استعدادهای خود را بروز دهد.[14]

3-5. برخورداری از خصوصیات و فرهنگ بسیجی

هر چه ما درباره‌ی بسیج نکته‌یابی کنیم و این نکته‌ها را مورد مداقه و تأمل قرار دهیم، زیاد نیست... ما نمی‌خواهیم به عنوان یک ملت، دور خودمان حصار بکشیم که اگر این کار را هم بکنیم، رشد متوقف نخواهد ماند؛ اما نگاه ما، نگاه وسیع است. در طول تاریخ و در عرض جهان، این نگاه، گسترده است. ملتی با یک چنین آرمان‌هایی، با یک چنین همت بلندی، با یک چنین افق دوری، خیلی مسائل در پیش دارد. این مسائل احتیاج دارد به خصوصیاتی که در مجموعه‌ی بسیج هست. بنابراین راجع به بسیج هر چه گفته شود، مداقه شود، بر روی خصوصیات تکیه شود و تعمق شود، زیادی نیست... هر چه مداقه کنیم، نکته‌یابی کنیم، در این نکات تأمل کنیم و آن‌ها را گسترش دهیم تا فکر و فرهنگ جامعه شود، زیادی نیست. مداقه در مورد بسیج ‌‌این پدیده‌ی عجیبی که خدای متعال به نظام جمهوری اسلامی هدیه کرده است‌ مسئله‌ی مهمی است.[15]

4. لوازم پیشرفت

آنچه برای آن‌ها [یعنی ملتی که به دنبال قله‌ی پیشرفت است] در درجه‌ی اول ضروری است، عبارت است از اینکه تلاش کنند، کار کنند، تحرک داشته باشند، عزم راسخ داشته باشند، امید خود را از دست ندهند، نسبت به رسیدن به اهداف ناامید نشوند، صبر داشته باشند، برنامه‌ریزی داشته باشند، هشیاری و آمادگی برای مواجهه‌ی با مشکلات داشته باشند... پس سازوبرگ اصلی این حرکت عظیم و بزرگ عبارت است از همین عزم راسخ، همین امید، همین کار و تلاش پیگیر، همین برنامه‌ریزی، همین آمادگی و هشیاری. این پیشرفتی که عرض کردیم، این آینده‌ی روشنی که ترسیم کردیم، این افق زیبا و شیوا و جذابی که در مقابل ماست، فقط در صورتی قابل تحقق است که ما هشیار باشیم، بیدار باشیم، متوجه باشیم، دچار غفلت نشویم، خیال نکنیم که حالا همه چیز روبه‌راه است؛ با خیال راحت فقط مشغول کارهای شخصی خودمان باشیم، از نگاه به آینده‌ی کشور غفلت کنیم.

5. موانع پیشرفت

ملت ما در یک عرصه‌ی رویارویی بزرگی با موانع حضور دارد و در این عرصه‌ی رویارویی، کشور احساس ضعف نمی‌کند. ما احساس ناتوانی نمی‌کنیم. احساس قدرت و توانایی می‌کنیم. می‌دانیم که با تلاش می‌توان همه‌ی این موانع را از بین برد.[18]

5-1. موانع طبیعی

برخی از موانع، موانع طبیعی است. با این موانع طبیعی به شکلی باید برخورد کرد و با آن‌ها زورآزمایی کرد.[19]

5-2. موانع تحمیلی

بعضی از موانع، موانع تحمیلی است، موانع سیاسی است، مشکلاتی است که دشمنان پیشرفت این کشور در برابر راه این مردم به صورت مانع ایجاد می‌کنند. با این‌ها به شکل دیگری باید برخورد کرد.[20]

6. پیشگامان پیشرفت

6-1. طلاب و روحانیون

طلاب، آماده‌سازان خویش برای حضور در نقاط حساس جبهه‌های مقدم و حساس دین‌اند. روحانیت این است... نظام اسلامی یک امکان عظیمی را در اختیار داعیان الی‌الله و مبلغان اسلام قرار داده... این فرصت فوق‌العاده‌ای است. نباید این فرصت ضایع شود. اگر ضایع شد، خدای متعال از من و شما روز قیامت سؤال خواهد کرد: از فرصت این همه جوان، این همه استبصار، این همه میل و شوق به دانستن، شما برای ترویج معارف اسلامی چه استفاده‌ای کردید؟ نظام اسلامی یک چنین خدمتی به ما معممین و روحانیون کرده. مگر می‌توانیم خودمان را کنار بگیریم؟... حوزه‌های علمیه باید خود را سربازان نظام بدانند، برای نظام کار کنند، برای نظام دل بسوزاند، در خدمت تقویت نظام حرکت کنند... این جوری باشید، عزیزان من، فرزندان من، جوان‌های طلبه! با نیت صادقانه درس بخوانید، به قصد اینکه در این میدان عظیم، که در صفوف مقدمش خواهید بود، جزء برجستگان صفوف مقدم باشید.[21]

6-2. آموزش و پرورش و آموزش عالی

مسئله‌ی انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی فقط این نبود و نیست که حالا یک کشوری در عِداد کشورهای دیگر و در مسابقه‌ی با آن‌ها قرار گیرد، از لحاظ پیشرفت مادی و پیشرفت علمی و پیشرفت نظامی و پیشرفت سیاسی؛ آن طوری که معمولاً سران کشورها دنبال آن هستند. مسئله‌ی اسلام و تشکیل حکومت در اسلام، مسئله‌ی یک ضرورت است؛ یک تحول در اندرون انسانی است... وقتی به رسالت کشور و رسالت اسلامی ملت، انسان با این دید نگاه می‌کند ‌‌که یک ضرورتِ همه‌جانبه‌ی مجموعی برای کشور است‌‌ آن گاه نقش آموزش، نقش پرورش، نقش محیط‌های آموزشی آشکار می‌شود. در کشور ما، آموزش و پرورش و آموزش عالی، نقش پیدا می‌کند.[22]

6-3. جوانان

یک روزی تاریخ ما به ما نشان می‌دهد که... ما در دنیا پیشرو بودیم؛ پیشرو در علم بودیم، پیشرو در صنعت بودیم، پیشرو در تمدن‌سازی بودیم، پیشرو در فرهنگ بودیم؛ دیگران از ما یاد می‌گرفتند، می‌آموختند. چرا امروز همان طور نشود؟ همت جوانان ما و نگاه آن‌ها به مقوله‌ی پیشرفت باید آن جور باشد که ما آن آینده را در نظر بگیریم. من چندی قبل به جوان‌های دانشجو و نخبه این نکته را گفتم، باید همت شما این باشد که در دنیا به وضعی برسیم که اگر کسی بخواهد به تازه‌های علمی دست پیدا کند، مجبور باشد زبان فارسی یاد بگیرد. جوانان ما این آینده را به عنوان یک آینده‌ی حتمی و قطعی در نظر بگیرند، برای آن تلاش کنند، برای آن کار کنند. نخبگان ما، نخبگان سیاسی ما، نخبگان علمی و فرهنگی ما، با این نگاهِ به آینده حرکت کنند، برنامه‌ریزی کنند و به هیچ حدی قانع نباشند. این مقوله‌ی پیشرفت است.[23]

6-4. بسیج

هر چه بر روی استحکام بسیج و عمق بخشیدن به ویژگی‌های متعلق به بسیج ‌‌که مخصوص خود آن است‌‌ کار کنیم و تکیه کنیم، باز کار زائد انجام نداده‌ایم. چرا؟ چون کشور از حضور بسیجی در میدان‌های مختلف تجربه‌ی خوبی دارد؛ هم در دوران دفاع مقدس، هم پیش از آن و هم بعد از آن تا امروز که حالا شرح آن را خود شما می‌دانید، شنیده‌اید، بنده هم اشاره‌ای خواهم کرد. هر جا حضور بسیج و حرکت بسیجی در هر میدانی احساس شده است، ما پیشرفت داشته‌ایم؛ این یک تجربه‌ی مهمی است... مجموعه‌ی عظیم و پرراز و رمزی که ما اسمش را (بسیج) گذاشتیم... بسیج یک پدیده‌ی شگفت‌آور و رمزآلود و رازآلود و استثنائیِ نظام جمهوری اسلامی است. این مجموعه خیلی گره‌ها را باز کرده است، در خیلی صحنه‌ها حضور داشته است، حضور او اثرگذار و تعیین‌کننده بوده است. پس ما در آینده هم به این حضور احتیاج داریم... این کلید طلاییِ حل بسیاری از مشکلات آینده، مورد بغض و عداوت آن کسانی است که نمی‌خواهند آینده، آینده‌ی خوبی و سرافرازی و موفقیت‌آمیزی برای نظام جمهوری اسلامی باشد. لذا می‌خواهند این کلید طلایی را بشکنند؛ لااقل در چشم من و شما آن را کوچک کنند. البته نخواهند توانست و معلوم است... بسیج... بازوان نیرومند نظام [است].[24] (*)

پی‌نوشت‌ها:

[1]بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع مردم بجنورد، 19 مهر 1391.

[2]بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع مردم اسفراین، 22 مهر 1391.

[3]بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جوانان استان خراسان شمالی‌، 23 مهر 1391.

[4]همان.

[5]همان.

[6]همان.

[7]همان.

[8]بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع مردم اسفراین، 22 مهر 1391.

[9]همان.

[10]همان.

[11]بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع مردم بجنورد، 19 مهر 1391.

[12]همان.

[13]همان.

[14]بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع مردم شیروان‌، 24 مهر 1391.

[15]بیانات مقام معظم رهبری در دیدار بسیجیان استان خراسان شمالی، 24 مهر 1391.

[16]بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع مردم بجنورد، 19 مهر 1391.

[17]بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع مردم اسفراین، 22 مهر 1391.

[18]همان.

[19]همان.

[20]همان.

[21]بیانات مقام معظم رهبری در دیدار علما و روحانیون خراسان شمالی، 19 مهر 1391.

[22]بیانات مقام معظم رهبری در دیدار معلمان و اساتید دانشگاه، 19 مهر 1391.

[23]بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع مردم اسفراین، 22 مهر 1391.

[24]بیانات مقام معظم رهبری در دیدار بسیجیان استان خراسان شمالی، 24 مهر 1391.

* محمدحسن جعفرزاده، پژوهشگر/برهان/1391/9/9