علت طراحی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چه بود؟

علت طراحی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چه بود؟

انسان براساس فطرت الهی خویش همواره در آرزوی تکامل، پیشرفت، ترقی و بهبود اوضاع خود می‌باشد، این خصیصه مشمول گذر زمان نگردیده، در همه عصرها و نسل‌ها دستیابی به وضعیت مطلوب و پیشرفت و توسعه مدنظر بوده است، اگر چه میزان و کیفیت پیشرفت، چشم انداز، راهکارها و اولویت‌های هریک متفاوت بوده است. انقلاب اسلامی تحولی بنیادین بر‌ای تغییر و دگرگونی اوضاع در مسیر رساندن انسان به رشد و تکامل مطلوب خویش و هدایت جامعه درمسیر پیشرفت همه‌جانبه و شکوفایی استعدادها و بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بالقوه و بالفعل جامعه می‌باشد.

نظام مقدس جمهوری اسلامی در دهه اول حیات پربرکت خویش به تثبیت نظام و استقرار امنیت، تامین استقلال و آرامش جامعه از طریق مرتفع ساختن چالش‌ها، مدیریت بحران‌ها و سرکوب عوامل نا‌امنی اهتمام ورزید. بدیهی است امنیت مهم‌ترین پیش نیاز هرگونه پیشرفت می‌باشد، جوامع نا‌امن فرصت سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی پیدا نمی‌کنند، سرمایه‌گذاران نیز خطرها و ریسک سرمایه‌گذاری در نقاط ناامن و بی‌ثبات را به جان نمی‌خرند ناامنی‌ها موجی از تخریب‌ها را به همراه دارند. ملت و مسئولان کشورمان در دهه دوم و سوم انقلاب اسلامی نیز با چهار برنامه پنج ساله و چشم‌انداز بیست ساله مسیر پیشرفت همه جانبه را در پیش گرفتند، شتاب حرکت پیشرفت در ایران سریع‌تر از شتاب توسعه کشورهای پیشرفته در آغازین مراحل توسعه‌یافتگی آنها بوده است، لکن این تلاش‌ها و مجاهدت‌ها فاقد یک الگوی جامع و بومی و اسلامی پیشرفت بوده است .خلاء الگوی یادشده سبب گردید تا مقام معظم رهبری در سال 1389 به مفهوم‌سازی، تشریح الزامات و شاخصه‌ها و تشکیل هیاتی از نخبگان کشور برای طراحی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت اقدام نمودند و نوشتار حاضر به تبیین این مهم می‌پردازد.

مفهوم شناسی موضوع

در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت چند مفهوم کلیدی به چشم می‌خورد که با تجزیه موضوع می‌توان مهم‌ترین آنها را الگو، اسلامی، ایرانی، پیشرفت دانست.

1. الگو: الگو چارچوب نظری و ذهنی است که پایه و معیار حرکت قرار می‌گیرد. الگو ،نقشه راه است. رهبری معظم انقلاب اسلامی، الگو را نقشه جامع دانستند که به ما می‌گوید به کدام سمت و برای کدام هدف داریم حرکت می‌کنیم. بدون نقشه جامع، دچار سردرگمی خواهیم شد، همچنان که در طول این سی سال به حرکت‌های هفت و هشتی، بی هدف و زیگزاگ مبتلا بودیم و به این در و آن در زدیم.(1)

برای طراحی الگو باید نهضت نرم‌افزاری و جنبش تولید علم را جدی گرفت ،گفتمان‌سازی، نظریه‌پردازی و تئوری‌پردازی لازم دارد، یک شأن نخبگانی است که باید در دراز مدت تحقق پیدا کند. اتاق‌های فکر راه انداخت، نشست‌های راهبردی و همایش‌های تخصصی برگزارکرد و با فراخوان مقالات و میزگردهای علمی و فعال نمودن کمیته‌ها و کارگروه‌های کارشناسی به بررسی موضوع پرداخت و با تعریف و طراحی پروژه‌های پژوهشی و طرح‌های تحقیقاتی به بررسی‌های کارشناسی ابعاد،گستره وعمق بیشتری بخشید.

2. اسلامی: اسلامی بودن الگو به معنای استخراج مبانی، چارچوب‌ها و الگوی پیشرفت از منابع و مبانی اسلامی می‌باشد، مبتنی بر مبانی نظری و فلسفی اسلام باشد، تمامی مراحل و فرایند طراحی و اجرای الگو باید بر خواسته از اسلام باشد. تقلید از اندیشه‌های غیر اسلامی و چارچوب‌های غربی و غیر‌بومی در این زمینه زیانبار است اگر چه استفاده از نقاط مثبت دستاوردهای فرهنگ و تمدن بشری پس از بومی‌سازی مد‌نظر خواهد بود.

این الگو... اسلامی است، به خاطر این‌که غایات، اهداف، ارزش‌ها و شیوه‌های کار، همه از اسلام مایه خواهد گرفت، یعنی تکیه ما به مفاهیم اسلامی و معارف اسلامی است.(2)

3. ایرانی: ولی امر مسلمین علیرغم پذیرفتن نگاه کارشناسان و نخبگان در خصوص منظور از ایرانی بودن الگو با شاخصه‌هایی همچون شرایط تاریخی، شرایط جغرافیایی، شرایط فرهنگی، شرایط اقلیمی، شرایط جغرافیای سیاسی ایرانی داشتن تاکید می‌کنند که: الگوی ایرانی طراحان آن متفکران ایرانی هستند. ما نمی‌خواهیم این الگو را از دیگران بگیریم، ما می‌خواهیم آنچه را که خودمان لازم می‌دانیم، مصلحت کشورمان می‌دانیم، آینده‌مان را می‌توانیم با آن تصویر و ترسیم کنیم، این را در یک قالبی بریزیم.(3)

4. پیشرفت: منظور از پیشرفت وجود حرکت، تکاپو و جهش از وضع موجود به سمت رسیدن به وضع مطلوب یعنی چشم‌انداز یا اهداف بلند‌مدت و میان‌مدت است، در این الگو، ایستایی، رکود، توقف و تردید راه ندارد و این پیشرفت باید در مقایسه با رقبای ما مشهود و ملموس باشد، رشد و تعالی انسان محقق شود.

اهداف تشکیل نشست‌های اندیشه راهبردی

رهبر معظم انقلاب، سلسله نشست‌هایی را با این عنوان ترتیب دادند و از قاطبه صاحبنظران مربوطه دعوت کردند و نظرات آنان را شنیدند و دیدگاه‌های برخی را نیز به طور مکتوب گرفتند و تاکید نمودند که طراحی الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت باید به گفتمان عمومی تبدیل شود، در عین حال ولی‌امر مسلمین سه هدف اصلی را برجسته دانستند:

1- درگیر شدن متفکران و اندیشه ورزان در مسائل کلان کشور: مقصود ما ... در درجه اول این است که متفکران کشور، اندیشه‌ورزان کشور، خودشان را درگیر مسائل کلان کشور بکنند. (10/9/89) بدیهی است تدوین الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت یکی از مسائل کلان کشور است.

2- ایجاد یک فرهنگ و یک گفتمان در جامعه: هدف دوم این است که یک فرهنگ و یک گفتمان، اول در میان نخبگان و به تبع آن در سطح عموم جامعه به وجود بیاید ... متاسفانه جامعه نخبگانی ما هنوز در بخش‌های مهمی از این مسئله به یک نتیجه صحیح و درست نرسیده‌اند، که این باید اتفاق بیفتد و به حول و قوه الهی اتفاق خواهد افتاد. (همان)

3- ریل‌گذاری و جاده‌سازی برای اداره کشور در ده‌ها سال آینده: این جلسات به ریل گذاری و جاده سازی منتهی خواهد شد. این کار متعلق به اشخاص و مقامات نیست، کار متعلق به بنده نیست، این کار همه است، همه ما در زمینه این کاری که دارد انجام می‌گیرد، مسئولیت داریم، هرکدام به قدر توانائی‌های خودمان، ظرفیت‌های خودمان، سعه و شعاع قدرتی که در اختیار ما هست، در این زمینه مسئولیم، که باید انشاء الله دنبال کنیم.(همان)

پیش‌فرض‌ها

تهیه این الگوی جامع چند پیش‌فرض اساسی دارد. یکی اینکه محصول این کار، آنی و زود بازده نیست و نباید انتظار داشت در یک یا چند جلسه به نتیجه برسد بلکه یک کار بلند مدت است دوم این‌که نتیجه این تلاش‌ها یک سند بالادستی برای نظام خواهد بود و نسبت به همه اسناد برنامه‌ای کشور و سند چشم انداز بیست‌ساله و سیاستگذاری‌های خرد و کلان کشور اولویت دارد سوم این‌که این الگو منعطف است و جمود و توقف درآن راه ندارد و راهبردهای آن به حسب شرایط واقتضائات زمان تغییر می‌کند و حک و اصلاح می‌شود.

عرصه‌های پیشرفت

الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از جامعیت لازم برخوردار خواهد بود و تمامی ابعاد و عرصه‌های مورد نیاز کشور را شامل می‌شود. رهبر معظم انقلاب در بیانات خویش در نخستین جلسه نشست‌های راهبردی تدوین الگو، مهم‌ترین عرصه‌های پیشرفت را در چند محور اساسی دسته‌بندی نمودند:

1- پیشرفت در عرصه تفکر، منطق و بصیرت: ما بایستی جامعه را به سمت یک جامعه متفکر حرکت دهیم، این هم درس قرآنی است ،البته این از مجموعه نخبگان شروع خواهد شد، بعد سرریز خواهد شد به آحاد مردم.

2- پیشرفت در عرصه علم: البته علم هم خود، محصول فکر است. خوشبختانه چندسالی است که این حرکت شروع شده، نوآوری علمی و حرکت علمی و به سمت استقلال علمی حرکت کردن.

3- پیشرفت در عرصه زندگی و کارو تلاش: همه چیزهایی که در زندگی یک جامعه به عنوان مسائل اساسی و خطوط اساسی مطرح است، در همین عنوان می‌گنجد. مثل امنیت، عدالت، رفاه، استقلال، عزت ملی، آزادی، تعاون، حکومت، اینها همه زمینه‌های پیشرفت است، که باید به اینها پرداخته شود.

4- پیشرفت در عرصه معنویت، ایمان و اخلاق: که از همه اینها مهم‌تر است و روح همه اینهاست. ما بایستی این الگو را جوری تنظیم کنیم که نتیجه آن این باشد که جامعه ایرانی ما به سمت معنویت بیشتر پیش برود... باید برای همه روشن شود که معنویت نه با علم، نه با سیاست، نه با آزادی، نه با عرصه‌های دیگر، هیچ منافاتی ندارد، بلکه معنویت روح تمام اینهاست... البته نمونه کامل این دنیا در دوران ظهور حضرت بقیه الله (ارواحنافداه) اتفاق خواهد افتاد. (رهبرمعظم انقلاب،10/9/89)الزامات طراحی الگوی پیشرفت اسلامی

اسلامی بودن الگوی پیشرفت مانند هر مقوله دیگر دارای شاخصه‌ها، و الزاماتی است که بدون مراعات دقیق آنها در فرایند طراحی و اجرا نمی‌توان مدعی اسلامی بودن شد. برخی از مهم‌ترین این الزامات عبارتند از :

1. اعتقاد به توحید و مبدا عالم: این اولین مسئله است. مهمترین مشکل دنیایی که امروزه رنگین ترینش در غرب متجلی است، جدایی از خدا و اعتقاد به خدا و التزام به اعتقاد به خداست.(4)

2. توجه کامل به معاد، محاسبه و زندگی پس از مرگ: ملتی که به حساب و کتاب (فمن یعمل مثقال ذره خیرا یره و من یعمل ذره شرا یره ) باور دارد و در برنامه عملی‌اش لحاظ کند در زندگی‌اش تحول اساسی پدید می‌آید.(5) جهاد و ایثار بدون اعتقاد به معاد معنا پیدا نمی‌کند.

3. نگاه اسلامی به رستگاری و محور بودن انسان: انسان‌، محور است. همه این مسائلی که ما داریم بحث می‌کنیم، مسئله عدالت، امنیت، رفاه، عبادت، برای این است که فرد انسان سعادتمند شود و اینها از مقدمات نجات و سعادت انسان هستند. و هدف نهایی عبارت است از رستگاری انسان.(6)

4. پیوستگی دنیا و آخرت: دنیا مزرعه آخرت است.(7) دنیا و آخرت دوروی یک سکه هستند، کافر همین حالا توی جهنم است اما نمی‌فهمد.(8)

5. توجه به نگاه اسلام به امر حکومت: صلاح فردی در امر حکومت در اسلام، بسیار مهم و اساسی است، هرکس به هر اندازه‌ای از مدیریت که می‌خواهد مباشرت کند، بایستی صلاحیت آن را در خویش به وجود بیاورد یا در خودش ببیند و بپذیرد، بدون این، عمل نامشروعی انجام داده است. (دخان/31) در امر حکومت‌، اسراف، علو و استعلاء و استئثار، دست به دست کردن بیت‌المال بین خودشان و... ممنوع و مردود است.

6. نگاه اسلامی و نگاه غیر مادی به اقتصاد: بسیاری از این مشکلاتی که در دنیا پیش آمده، به خاطر نگاه مادی به مسئله اقتصاد و مسئله پول و مسئله ثروت است. اسلام برای ثروت اهمیت قائل است، اعتبار قائل است، تولید ثروت در اسلام مطلوب است، منتها با نگاه الهی و معنوی. نگاه الهی و معنوی این است که از این ثروت برای فساد، برای ایجاد سلطه، برای اسراف نباید استفاده کرد، از این ثروت بایستی برای سود جامعه بهره برد.

7. عدالت محوری: یکی از ارکان اصلی این الگو باید حتما مسئله عدالت باشد. اصلا عدالت معیار حق و باطل حکومت هاست. یعنی در اسلام اگر شاخص عدالت وجود نداشت حقانیت و مشروعیت زیر سوال است.(9)

الزامات تحقق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

1. تحول در علوم اجتماعی و علوم انسانی مبتنی بر آموزه‌های وحیانی.

2. شناسایی و سازماندهی صاحبنظران مسلمان.

3. برنامه ریزی برای آموزش و ترویج الگوی طراحی شده.

4. حفظ استقلال جمهوری اسلامی ایران.

5. حفظ وحدت و استحکام اجتماعی اقشار مختلف و تمامی مسلمانان.

6. تدریجی بودن تحقق آن.

7. استفاده از تجارب موفق در جهان.

8. مبارزه همه‌جانبه با نظام سلطه و افشای ماهیت آن.

9. ایجاد امیدواری در مردم به ویژه جوانان.

10. حمایت از محرومین و مستضعفان جهان.

11. تقویت فرهنگ کار و تلاش وجهاد اقتصادی.

12. تلاش برای تحقق عدالت اجتماعی در همه ابعاد.

13. حفظ و تحکیم بنیان خانواده و پایه‌ریزی نظام تعلیم و تربیت اسلامی.

14. تاسیس حلقه‌های فکری و کرسی‌های نظریه‌پردازی و توسعه همه‌جانبه علم، فناوری و تفکر.(10)

فرایند تاسیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

دردوم خرداد 1390 رهبر معظم انقلاب اسلامی طی حکمی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را تاسیس و آقای دکتر صادق واعظ زاده را به ریاست مرکز و رئیس شورای عالی آن مصوب کردند در این حکم اعضای شورای عالی مرکز نیز تعیین گردیدند که عبارتند از: حجج اسلام علی‌اکبر رشاد، احمد واعظی، سید‌حسین میر‌معزی، و آقایان دکتر پرویز داودی، سید‌منصور خلیلی عراقی، محمد‌هادی زاهدی وفا، هادی اکبر‌زاده، سعید جبل عاملی، سید‌حبیب‌الله میر‌غفوری.

در نخستین جلسه شورای عالی مرکز که در 18 خرداد 1390 برگزار شد حدود و گستره الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و روش‌شناسی تحقیق و تدوین آن مورد بحث قرار گرفت و بر استفاده از ظرفیت‌های گسترده فکری و تخصصی کشور و توجه به کار‌های پژوهشی انجام شده و در دست انجام تاکید شد. همچنین آئین نامه داخلی شورای عالی مرکز نیز به تصویب رسید.

تاکنون چندین همایش موضوعی و تخصصی در این رابطه برگزار شده و صاحب‌نظران رشته‌های مختلف حوزوی و دانشگاهی نظرات و دیدگاه‌های خود را ارائه کرده‌اند.

پیش از تاسیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دو نشست صمیمی از سوی رهبر معظم انقلاب با عنوان نشست اندیشه‌های راهبردی در حضور معظم‌له و با شرکت نخبگان و کارشناسان رشته‌ها و عرصه‌های مرتبط اعم از حوزوی و دانشگاهی تشکیل شد، نشست اول در مورخ 10/9/89 و نشست دوم در 1/3/90 برگزار شدند محتوای نشست اول در مباحث پیشین این نوشتار مورد بحث قرار گرفت و معظم له در نشست دوم به طور مبسوط به ضرورت توجه همه جانبه به مقوله عدالت و جایگاه آن در مکتب حیات‌بخش اسلام و معارف نورانی وجاودان قرآن کریم و ضرورت عنایت بدان در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تاکید و تصریح نمودند.

نقاط افتراق و اشتراک توسعه و پیشرفت

در مباحث مطرح شده از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی، پیشرفت غیر از توسعه قلمدادگردید، در بیانات معظم‌له به نقاط افتراق و اشتراک دو مفهوم توسعه و پیشرفت اشاره شده است که اهم آن مطالب به اختصار ارائه می‌شود.

الف) مهمترین نقاط افتراق پیشرفت و توسعه عبارتند از :

1. عدالت: پیشرفت همراه با عدالت است اما توسعه همواره منهای عدالت بوده است در غرب به عدالت توجه نمی‌شود و حتی عدالت اجتماعی را مانع توسعه می‌دانند.

2. الگوی بومی یا غربی: در توسعه، منظور غربی‌ها از توسعه یافتگی مترادف با غربی شدن است،کشورتوسعه یافته کشوری است که کاملا در تمامی ابعاد و عرصه‌ها، فرهنگ و هنجارهای غربی را پذیرفته و بکار بسته است. و از نگاه آنان کشور در حال توسعه به کشوری اطلاق می‌شود که در حال پذیرش و تحقق و کاربست فرهنگ غرب است اما الگوی پیشرفت، خاستگاه بومی و اسلامی دارد، درآن استقلال همه‌جانبه محقق می‌شود.

3. نگاه به انسان: در اسلام هدف از پیشرفت رستگاری و رشد و تکامل و تعالی و آسایش انسان است و انسان را خلیفه و جانشین خداوند می‌داند و در قانونگذاری، برنامه‌ریزی و اجرا به نیازهای اساسی انسان توجه دارد. اما در توسعه غربی انسان جایگزین خدا قلمداد می‌شود و خواست انسان را معیار حق می‌دانند، نسبت به انسان تنها نگاه مادی و ابزاری و دنیوی دارند و به اخلاق و معنویت توجه ندارند.

ب) وجوه اشتراک پیشرفت و توسعه

1. روح خطر پذیری

2. روح ابتکار و خلاقیت

3. اقدام و انضباط

این‌گونه امور در هر جامعه‌ای برای پیشرفت و توسعه لازم و ضروری هستند.

پیشنهاد کابردی

براساس تاکیدات مصرح رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر وظیفه همگانی در ایجاد فرهنگ و گفتمان پیشرفت اسلامی ایرانی در سراسر کشور و ضرورت تحقق مطالبات معظم‌له شایسته است مسئولان، نخبگان، هادیان، مربیان و عناصر توانمند و دلسوز هر یک در سطح خویش نسبت به تشکیل اتاق‌های فکر، جلسات بحث و گفتگو، همایش‌های موضوعی و فراخوان مقالات با محوریت این مهم اهتمام ورزند و با این وسیله به تکلیف دینی و انقلابی و ولایت‌مداری خود جامعه عمل بپوشانند.

پی نوشت‌ها:

1. 10/9/89 درنخستین نشست اندیشه‌های راهبردی

2. همان

3. همان

4. بقره/156، حشر/24، فتح/4، حشر/24

5. زلزال/7و8، عنکبوت/64

6. مائده/2،حدید/25، بلد8-10

7. ارشاد القلوب، ج1، ص89

8. توبه/49

9. رهبر معظم انقلاب اسلامی، 10/9/89

10. علی احمدی، علیرضا، پیش طرح الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت، چاپ اول، 1390، نشر تولید دانش، ص129
(طراحی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ،علی مرادزاده، بصیرت،90/08/11 )