آیا خدا میخواهد که او را مستقیم مورد خطاب قرار دهیم یا اینکه با واسطه او را صدا بزنیم؟

آیا خدا میخواهد که او را مستقیم مورد خطاب قرار دهیم یا اینکه با واسطه او را صدا بزنیم؟

توسل در لغت به معنای تقرب به چیزی به وسیله ی عملی است[1]. وسیله، آن واسطه ای است که انسان با آن خود را به چیزی با میل و رغبت می رساند [2].
توسل جستن به اولیای الاهی و امامان معصوم(ع) که همان انسان های کامل هستند، یکی از امور مسلمی است که در آیات قرآن و احادیث آمده است.
قرآن در این زمینه می فرماید: و اگر این مخالفان، هنگامی که به خود ستم می‌کردند (و فرمان های خدا را زیر پا می‌گذاردند)، به نزد تو می ‌آمدند و از خدا طلب آمرزش می‌کردند و پیامبر هم برای آنها استغفار می‌کرد، خدا را توبه پذیر و مهربان می‌یافتند[3].
در آیه دیگری می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید! و وسیله‌ای برای تقرب به او بجویید! و در راه او جهاد کنید، باشد که رستگار شوید![4].
در روایاتی که از ائمه اطهار رسیده است، آنان خود را به عنوان وسیله (وسیله ای برای تقرب به خداوند) معرفی کرده اند[5] امامان واسطه فیض و خلقت می باشند لذا تمسک و واسطه قرار دادن ایشان بسیار مهم و لازم جلوه می نماید.
پس نقش توسل در دنیا همانند شفاعت در قیامت غیر قابل انکار است. به وسیله ی توسل است که انسان به خداوند نزدیک شده و حوایج مادی و معنوی خود را طلب می کند.
خداوند می فرماید: (و ابتغوا الیه الوسیله)[6]؛ یعنی به سوی خداوند به دنبال وسیله و واسطه باشید).
در بعضی از دعاها هم که به ما رسیده است، صفات خداوند یا ذات او، وسیله ای برای رسیدن به قرب پروردگار معرفی شده است. مانند دعای روز مباهله که می فرماید: (خداوندا از تو می خواهم به همه ی جلالت، خداوندا از تو می خواهم به زیباترین جمالت ...) [7]
از سویی دیگر در قرآن آمده است:
پروردگار شما گفته است: (مرا بخوانید تا (دعای) شما را بپذیرم!.[8]
و او از ( رگ گردن به انسان نزدیک تر )[9] و تمام زوایای ( آشکار و پنهان ) [10] دل ما را می داند.
در مناجات مطیعین از مناجات های خمس عشره آمده است: ( خداوندا ما وسیله ای به درگاهت نداریم مگر خودت).[11]
خود ائمه هم در راز و نیازهایشان چنین عمل کرده اند؛ یعنی بدون هیچ واسطه ای با خداوند صحبت کرده اند و با امر کردن به خواندن این گونه دعاها این روش را به ما آموخته اند. دعای امام حسین (ع) در روز عرفه این چنین دعایی است که حضرت مستقیماً خدا را مورد خطاب قرار می دهد.[12] هر کس که این دعا را بخواند چنین احساسی دارد که مستقیماً با خداوند صحبت می کند.
از مجموع آنچه بیان شد چنین نتیجه گرفته می شود:
توسل به خداوند از دو راه امکان پذیر است و توسل به ائمه اطهار (ع) با خواندن بی واسطه ی خدا هیچ منافاتی ندارد و انسان از هر دو راه می تواند به مقصدش (استجابت دعا) برسد.
توسل به ائمه (ع) به معنای آن نیست که انسان هیچ گاه با خداوند صحبت نکند و او را مستقیماً مورد خطاب قرار ندهد، بلکه صحبت کردن با خداوند در هر زمان ، مکان و بدون واسطه ممکن و میسر است[13].
منتها باید توجه داشت که استفاده از این راه در مواردی آسان تر است و انسان را زودتر به مقصد می رساند[14]. آیا بنده ای که به اعمال و کارهای خود نگاه کرده و خود را در درگاه خداوند آن چنان خجل و شرمنده می بیند که به خود اجازه نمی دهد که از خداوند در خواست مستقیمی داشته باشد و چون برای بیان کردن درخواستش حیا می کند، کسانی را که در پیشگاه پروردگار ارزش و آبرویی دارند (اولیا خداوند)، واسطه قرار می دهد و از طریق آنان خواسته ها و نیازمندی های خود را مطرح می کند، بهترین راه را برنگزیده است؟!.
و از این جهت است که در دعای توسل، بعد از ذکر نام ائمه (ع) و توسل به آنها حوایج دنیا و آخرت برده شده و شخص آنها وسیله ی رسیدن به قرب الاهی و برآوردن حاجات قرار می گیرند.[15]
[1] جوهری، صحاح اللغه، ماده و س ل.
[2] ترجمه ی المیزان، ج 5، ص 535.
[3] وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحیماً نساء، 64.
[4] یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَةَ وَ جاهِدُوا فی‌ سَبیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ. مائده، 35 .
[5] ترجمه ی المیزان، ج 5، ص 545.
[6] مائده، 35.
[7] مفاتیح الجنان، دعا در روز مباهله، ص 467.
[8] وَ قَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونیِ أَسْتَجِبْ لَکمُ‌ْ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبرُِونَ عَنْ عِبَادَتیِ سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِین‌ غافر، 60 .
[9] ق ، 16.
[10] ابراهیم ، 38.
[11] مفاتیح الجنان، دعای خمسةعشر، ص 205.
[12] مفاتیح الجنان، دعای امام حسین (ع) در روز عرفه.
[13] ادعیه و دعاهایی هم که از ائمه (ع) به ما رسیده راه بهتر صحبت کردن و بهتر خواندن خداوند را نشان می دهد و هرگز به این معنا نیست که انسان به جز اینها نمی تواند با خدواند صحبت کند.
[14] و این به آن جهت است که اهل بیت در نزد خدا آبرو دارند و مورد محبت الاهی اند و توسل به ائمه(ع)؛ یعنی توسل به محبت آن بزرگواران. در زیارت عاشورا آمده است ( من تقرب می جویم به خداوند به وسیله ی محبت شما ) و طبیعی است که اگر انسانی محبت کسی را در دل داشته باشد که مورد محبت الاهی است دوست دارد که از طریق او به درگاه الاهی برود. علاوه بر این که واسطه قرار دادن چنین اشخاصی موجبات بیشتر استجابت دعا و حاجت را فراهم می کند .
[15] مفاتیح الجنان، دعا توسل دیگر، ص 184.