فرقه های مسیحیت چگونه ایجاد شد؟ مهمترین فرقه ها کدامند؟

فرقه ها و انشعاب در مسیحیت

پس از صدور فرمان امپراطور روم قسطنطین مبنی بر رسمیت و آزادی تبلیغ دین عیسی در سال 313، دین عیسی ، آئین رسمی روم گردید. در این زمان بود که اختلافات کلامی در میان بزرگان مسیحی پیدا شد. یکی از علماء (آریوس ) بود. او می گفت : خداوند از آفرینش کاملا جدا است ، بنابراین ممکن نیست مسیح را که به زمین آمده و مانند انسان متولد شده ، با خدائی که نمی شود او را شناخت یکی بدانیم . فاصله بین انسان و آفریدگار، بین عیسی پسر خدا و خدا نیز وجود دارد. پدر، پسر را تولید نمود، یعنی پیش ‌ از این هر چیز، پسر از پدر از نیستی به هستی آمد. در این صورت پسر که عیسی باشد، مخلوق است و از ذات خود پدر نیست . و به تمام معنا وی را خدا نتوان خواند.
مسیحیان مخالف (آریوس ) در پاسخ گفتند: اگر پدر این جور از انسان جدا است ، پس چطور ممکن است انسان را دوست بدارد؟ و اگر مسیح نیز از آفریدگار جدا است ، پس چگونه می تواند بین پدر و انسان واسطه باشد؟ و چون او خدای واحد حقیقی نیست ، چگونه ممکن است آن عبادتی را که فقط شایسته درگاه او است ، به وی نمود؟
آریوس بر اثر این سخنان که عنوان کفرآمیز بخود گرفته بود، از کلیسا رانده شد. در این رابطه بود که (شورای نیقه ) را امپراطور روم جهت رفع اختلاف اسقفان و کشیشان تشکیل داد. در این شورا نمایندگانی از سوی کلیه مراکز مسیحی شرکت کردند. این شورا در شهر (نیقه ) در نزدیکی (قسطنطنیه ) تشکیل شد و نزدیک به 300 نفر اسقف از سراسر امپراطوری روم و... در این شورا گرد هم آمدند. یک اسقف از ایران بنام (یوهانس ) در این شورا حضور داشت . این انجمن در ماه ژوئن سال 325 میلادی منعقد گردید و به (شورای نیقه ) معروف شد. این شوری در پایان کار قطعنامه ای به این قرار صادر کرد:
(ما ایمان داریم به خدای واحد، پدر قادر مطلق ، خالق همه چیزهای مرئی و نامرئی ، و به خداوند واحد؛ عیسی مسیح پسر خدا، متولد از پدر، فرزند یگانه او که از ذات پدر است . خدا از خدا، نور از نور، خدای حقیقی از خدای حقیقی ، که مولد است نه مخلوق ، از یک ذات با پدر به وسیله او همه چیز وجود یافت ، آنچه در آسمان است و آنچه در زمین است ، و او به خاطر ما آدمیان و برای نجات ما نزول کرد و مجسم شد و انسان گردید و رنج کشید، و روز سوم از مردگان برخاست و به آسمان بالا رفت و خواهد آمد تا زندگان و مردگان را داوری کند، و ایمان داریم به روح القدس و کلیسای جامع رسولان و لعنت باد بر کسانی که می گویند: زمانی بود که او وجود نداشت ، و یا آنکه پیش از آنکه بیاید نبود، و یا آنکه از نیستی بوجود آمد و لعنت بر کسانی که اقرار می کنند وی از ذات یا جنس دیگری است و یا آنکه پسر خدا مخلوق یا قابل تغییر و تبدیل است ).(552)
گویا در رابطه با رسمیت عقاید مسیحی قبل از این تصویب نامه ، در سال 185 میلادی ، اسقف ایرینوس کتابی به نام (رد فرقه های مبتدعه ) نوشت ، و آن کتاب شهرت فراوانی پیدا کرد. او در این کتاب نوشته بود:
(ایمان صحیح و عقیده درست دین مسیحی آن است که مستند به کلام رسولان باشد، چرا که آنان معرفت کامل داشته اند و هر چه که موافق تعالیم ایشان نباشد، قابل قبول نخواهد بود.)
این بیان مورد استقبال کلیساهای رسل عیسوی و اساقفه قرارگرفت . متن کامل و قدیمی این (شهادت نامه ) چنین است :
(من ایمان دارم به خدای پدر قادر متعال و به عیسی پسر یگانه او، خداوند ما که از روح القدس و مریم عذرا متولد گردیده و در زمان پیلاطس ‌ به دار آویخته شد و مدفون گشت ولی روز سوم از میان اموات قیام کرد و به آسمان صعود فرمود و اکنون در پیش پدر نشسته است . و از آنجا بار دیگر خواهد آمد که در زندگان و مردگان به عدالت حکم فرماید و من ایمان دارم به روح القدس و کلیسای مقدس و به غفران ذنوب و رستاخیز جسد مادی بعد از مرگ ).(553)
(شهادت نامه )ای دیگر در سال 451 میلادی در شهر کالدون در آسیای صغیر نوشته شده است :
(ما اقرار می کنیم که پسر یگانه خدا، عیسی مسیح در آن واحد کامل در الوهیت و کامل در بشریت است . هم به حقیقت خدا است و هم به حقیقت انسان است .
و دارای عقل و روح و جسد می باشد. از یک طرف با پدر در الوهیت از یک عنصر و یک گهر است و از طرف دیگر با مادر در بشریت شریک می باشد. و از هر جهت مانند ما است . ولی دارای عصمت صرف و فرزند یگانه مولود الهی است . قبل از زمان وجود داشته است . و در آخر زمان او را مریم عذرا که به خدا حامله بود، زائیده و او است مسیح یگانه پسر خداوند ما).(554)
پیروان این عقیده به منوفیزیت شهرت دارند و کلیسای قبطی مصر و حبشه و فرقه یعقوبیه شام و ارمنستان همه از پیروان این عقیده اند. اختلافاتی بین این شهادتنامه ها به چشم می خورد.
در سال 532 میلادی هانری چهارم قانون ناپسندی از پارلمان گذرانید که به قانون خون آلود معروف شد. به موجب این قانون ، انتقال جسم عیسی بوسیله عشاء ربانی از اصول ایمانی کلیسا شناخته شد. برای منکرین این قانون ، مجازاتهای سختی از قبیل قتل و زنده سوختن و مصادره اموال مقرر شد و نیز ازدواج کشیشان ممنوع گردید.(555)
در شورای مذکور تصویب شد که : الوهیت سه اقنون پدر + پسر + روح القدس مساوی است . در این تصویب نامه ، الوهیت روح القدس روشن نگردید و لذا مشاجراتی بدنبال داشت . از تصمیمات دیگر این شورا این بود که : اسقف شهر قسطنطنیه از همه اسقفهای شرق بالاتر و برتر باشد و در ردیف پاپ اعظم روم قرار گیرد. دوم این که روح القدس جزء سوم اقنوم و در صف دو اقنوم دیگر باشد. این موضوع بدون مخالفت تصویب شد.(556)
در این رابطه جان ناس می گوید:
کلیساهای مغرب در این قرن ، اصلی و فرمولی در ماهیت ذات عیسی اختیار کردند و گفتند در وجود عیسی دو حالت در آن واحد مشاهده می شود که هر دو بدون این که معارض یکدیگر شوند، در شخص واحد متحد شده و به ظهور رسیده اند، به عبارت دیگر شخص عیسی مرکب از دو عنصر است :
یکی عنصر الوهیت و خالقیت ، دوم : عنصر انسانیت و مخلوقیت . افکار مردم مغرب زمین به این قاعده ساده متقاعد گشته و دیگر پیرامون مباحثه و مناظره نگشتند.
چا ما جریان امر در کلیساهای مشرق زمین چنین نبود. متکلمین نصاری با افکار عمیق شرقی خود با یکدیگر تباین روانی و جوهری پیدا کرده و ما بین کلیسای اسکندریه با کلیسای انطاکیه این اختلاف به حد کمال رسید و همچنان باقی ماند تا وقتی که با طلوع دولت اسلام به شمشیر غازیان عرب ، هر دو فرقه مغلوب و منکوب گشتند.
روحانیون انطاکیه گفتند که عیسی به کلیت خود پیکری است انسانی که به وجود الوهیت درآمده است و عیسای تاریخ کاملا به طبیعت فردی از افراد بشر است که مانند سایر آدمیان دارای عقل و قوه اختیار می باشد و کلمه الهی در پیکر او جای گزید، همان طور که آن کلمه در هر معبدی جای دارد و با آن پیکر وحدت کامل حاصل کرد؛ بطوری که کلمه و عیسی دو منشاء و دو مظهر ولی دارای یک اراده و یک هویت شدند. شخصی به نام نسطوریوس ‌ از متکلمین نامی ایشان که اسقف قسطنطنیه بود، در میان راهبان نصاری شور و غوغایی براه انداخت . او در مجلس وعظ و کلام گفت : جایز نیست که مریم را مادر خدا بخوانیم و محال است که زنی از افراد بشر نسبت به ذات الهی اُمیّت حاصل نماید، بلکه او بشری چون خود را زائید که آلت و اسباب ظهور الوهیت بود.
ولی از جانب دیگر شخصی به نام سیریل اسقف اسکندریه بر ضد عقاید او برخاسته ، گفت : با این که عیسی دارای جسم و جسد انسانی و روح و روان ناسوتی است ، ولی دارای هویت ذاتی نیست ، بلکه هویت او در کلمه (لوگوس ) ظاهر می باشد.
این دو گروه بر ضد یکدیگر برخاسته و به یکدیگر تهمت ها زدند، تا آن که عاقبت در سال 431 م بار دیگر شورای عامی تشکیل گردید، ولی این شورا ملعبه اغراض سیاسی شده و در تحت نفوذ امپراطور روم شرقی قرار داشت . در آنجا رسما (نسطوریوس ) را طرد کردند و از جرگه خود اخراج نمودند.. بار دیگر شورائی در شهر (کالسدون ) در آسیای صغیر در سال 451 م تشکیل شد و پس از مباحثات بسیار اصول و کلیاتی در باب ماهیت عیسی وضع کردند که همان قاعده کلیسای کاتولیک قرار گرفت . در آنجا گفته اند:
(ما اقرار می کنیم که پسر یگانه خداوند عیسای مسیح در آن واحد کامل در الوهیت و کامل در بشریت است ، هم به حقیقت خداست و هم به حقیقت انسان است و دارای عقل و روح و جسد می باشد. از یک طرف با پدر در الوهیت و از یک طرف با مادر در بشریت شریک است و از هر جهت مانند ما است ولی دارای عصمت صرف و فرزند یگانه مولود الهی است . قبل از زمان وجود داشته است و در آخر الزمان او را مریم عذرا را که به خدا حامله بوده زائیده و اوست مسیح یگانه پسر و خداوند ما زائیده شده ، ولی دارای دو ماهیت بدون ترکیب و امتزاج ، بدون تغییر و تبدیل و بدون انقسام و تجزیه است و این اختلاف دو ماهیت به هیچ وجه بواسطه اتحاد با یکدیگر قابل فنا و انهدام نیست ، بلکه خصائص ذاتیه هر یک از آن دو برای ابد محفوظ خواهد بود. پس عیسی یگانه مولود الهی ، کلمه او است و مسیح است و مانند دیگر انبیاء قدیم برای تعلیم بشر قیام کرد و این است اعتقادنامه آباء مقدسه کلیسا که اکنون به دست ما رسیده است ).(557)
فرقه های سه گانه اصلی
مقدمه
مسیحیت به سه فرقه بزرگ : کاتولیک ، ارتودوکس و پروتستان تقسیم شده اند. فرقه های کوچکی نیز وجود دارد.
در تاریخ مسیحیت اولین تجزیه و تقسیم مهم با تشکیل کلیسای ارتودوکس ‌ آغاز شد. مسیحیانی که به نام پیروان مسیحی اورتودوکس شناخته شدند و مسیحیت شرقی را به وجود آوردند، آن گروه از مسیحیانی هستند که بر اثر اختلاف عقیدتی به تدریج از کلیسای کاتولیک روم جدا شدند و در اواسط قرن یازدهم میلادی به طور نهائی کناره گیری کردند. علت این جدائی اختلاف بین روم بیزانس غربی و روم شرقی بود. در نظر ارتودوکسهای شرقی ، روح القدس ناشی از پدر است ، و به عقیده کاتولیک های غربی ناشی از پسر است .
دول اروپایی شرقی کلیساهای خود مختاری مانند ارتودوکسهای یونانی ، رومی ، روسی ، رومانی و... را که هر یک از این ها دارای رئیس و سلسله مراتب مخصوص بود، بوجود آوردند. ارتودکسها معتقد به بارداری مریم و خطاپذیری مقامات کلیسا می باشند.(558)
مهمترین فرقه موجود مسیحی ، فرقه کاتولیک است . و بعد فرقه های ارتودوکس و پروتستان می باشند. غیر از این سه مذهب بزرگ مذاهب دیگری در دامان مسیحیت پدیدار شدند که تعداد آنها به یکصد و پنجاه فرقه و مذهب می رسد.
امروزه مهمترین و بزرگترین مذهب مسیحی ، مذهب کاتولیک است که پاپ پیشوای آن است .
1- مذهب کاتولیک
(کاتولیک ) در لغت یونانی به معنای (عمومی ) است و کلیسای کاتولیک به این معنا شامل کلیه شعب دین مسیح می باشد؛ در حالی که تنها برای کلیسای روم که تحت ریاست عالیه پاپ قرار دارد، بکار می رود. واژه (کاتولیک ) نخستین بار در سال 160 میلادی به کار رفت تا کلیسای عمومی مسیحیان را از بعضی شعب آن که تازه تاءسیس گردیده بود، تشخیص دهند. و در سال 434 میلادی اصل ذیل برای مذهب کاتولیک اتخاذ گردید:
(اساس کلیسای کاتولیک عبارت است از:
عمومیت ، قدمت ، الفت و اتحاد.) کاتولیک ها جمله فوق را همیشه به خود نسبت می دهند.
روحانیون کاتولیک معتقدند: کلیسای آنها نماینده حقیقی کلیسای مسیح است و برای خود تنها اتحاد عقیده و آداب مذهبی و تقدس و روحانیت و قدمت و ولایت را قائل اند. پاپ در راءس کلیسای کاتولیک قرار گرفته است و برای معاونت او هیاءت های مختلف ، از روحانیون درجه اول معین می شوند، و خود پاپ هم از بین آنها برای تمام عمر انتخاب می شود. به عقیده کاتولیک ها، عیسای مسیح انجمن مرئی را که عبارت از همین کلیسا است ، تاءسیس کرده است . و پاپ جانشین پطرس مقدس است . کلیسا را آنها مرکز روحانی حقیقی می دانند که در کتب مقدسه مسیحیان مندرج است . کاتولیک ها به تظاهر و رعایت آداب مذهب اهمیت فراوان می دهند و قوانین مذهب را در تمام کلیساهای خود یکنواخت کرده اند. در قرون وسطی نفوذ کلیسا و مذهب کاتولیک پدر مردم را درآورد. مذهب آنان را هزار سال عقب انداخت و به دوران توحش و تاریکی عصر حجر کشاند. ولایت مطلقه پاپ به عنوان جانشین خدای پدر و خدای پسر استبداد مذهبی و دیکتاتوری دینی را که سیاه ترین و مخرب ترین استبدادهای سیاسی - نظامی در تاریخ بشر است ، برقرار کرد. روحانیون کاتولیک تمام مصادر امور اجتماعی و سیاسی و هنری و.. را قبضه کردند؛ و عوام پروری هزار سال سیاه ادامه یافت . حکومت روحانیون بر بخش وسیعی از جهان مسیحیت و ممالک دیگر استعدادها را خشکاند و مغزها را سوزاند و هر صدائی را در سینه خفه کرد.
حال آن که مسیحیت در ابتدا یک امر روحی و مذهبی بود و پیروان اولیه و شاگردان و حواریون عیسی می کوشیدند تا جامعه غرق در ابتذال و فساد را اصلاح کنند و مردم را به اتحاد و تعاون دعوت نمایند.
قبل از قدرت ، روحانیون شعار آزادی و صلاح و رستگاری سر می دادند و مقامات روحانی یعنی کشیش ها و اسقف ها در قلوب مردم جای داشتند. اما پس از رسیدن به قدرت ، همه قول و قرارها را از یاد بردند و قصابی راه انداختند، روی دژخیمان تاریخ و هر چه قیصر و خسرو و.. بود را سفید کردند و مردم را از معنویت و خدا و معاد بیزار کردند.
اما این تجربه سیاه یعنی حکومت دینی و مذهبی برای مردم اروپا درس ‌ خوبی شد و به آنان آموخت که به بساط روحانیون مسیحی پایان دهند و دکان دین فروشی و بهشت فروشی و عوام سازی آنان را برای همیشه تاریخ ببندند. رنسانس اروپا نقطه تحول بزرگ تاریخی بود که (پاپ ) را در (واتیکان ) محصور کرد و انسان را از قید سلطه سیاه دینی آزاد ساخت . وجوه مثبت تمدن و فرهنگ غرب در علم و صنعت و.. محصول اولیه این رنسانس است ، و وجوه منفی و مبتذل آن محصول استعمار و امپریالیزم مسلط جهانی است .
پیروان مذهب کاتولیک در جهان در حدود 425 میلیون نفر می باشند. و پاپ در واتیکان رهبر آنان می باشد. پاپ در آن چهره دیواری محصور برای خود بر عوام مسیحی سلطنت می کند. دستگاه عوام پروری پاپ در سراسر دنیا فعال است . کاتولیک ها خیال می کنند که پاپ ضامن تاءمین سعادت ابدی عیسویان است . متاءسفانه جامعه کاتولیک که تحت استحمار این روحانی عظیم القدر است ، وی را معصوم و مصون از خطا می داند و فرمان او را مطاع می داند. پاپ گاهی هوس می کند و شورای عالی مذهبی تشکیل می دهد و برای تبادل نظر از تمام اسقف های کاتولیک دعوت می کند. آخرین مجمع عال اساقفه در سال 1870 میلادی تشکیل شد. در سال 1962 م نیز این کنکره تجدید شد.
مراسم مذهبی کاتولیک ها؛ خطبه و ادعیه و نماز به زبان لاتین و گاه به زبان بومی خوانده می شود.
مهمترین مساءله ، شیوه تبدیل عناصر موجود در نان و شراب به گوشت و خون عیسی خوانده می شود.
1- تعمید. 2- قربانی . 3- توبه . 4- اعتراف 5- تناول . 6- ازدواج . 7- مسح بیماران در حال مرگ .(559)
شرح این شعائر به قرار ذیل است :
1- تعمید و نامگذاری ؛ این رسم مخصوص کودکانی است که پدر و مادر آنها مسیحی اند. پس از تعمید، کشیش از خداوند حمایت کودک را می خواهد و برای او نامی انتخاب می کند.
2- تاءیید میثاق ؛ کسانی که در کودکی تعمید یافته اند، چون به سن بلوغ برسند، نزد کشیش می روند و میثاق خود را تاءیید می کنند و به ایمان قلبی خود اعتراف می نمایند.
3- عشاء ربانی ؛ این رسم همان تقدیس نان و شرابی است که عیسی در شب آخر حیات خود تناول کرد که شرح آن گذشت .
4- توبه و اقرار به گناهان ؛ مسیحیان کاتولیک طی تشریفاتی به گناهان خود اعتراف کرده و از معاصی خود توبه می کنند، ولی این رسم در نزد پروتستانها معمول نیست .
5- ازدواج ؛ مراسم ازدواج مرد و زن مسیحی باید طبق تشریفات در کلیسا و با حضور کشیش انجام گیرد.
6- سازمان روحانی کلیسا؛ از مقام پاپ و کاردینالهای او گرفته تا پائین ترین مرتبه روحانی ، باید مورد احترام و قبول یک مسیحی کاتولیک باشد.
7- مسیح محتضر؛ یک کاتولیک باید بیمار در حال جان دادن را با روغن زیتون مقدس تدهین کند و کشیش بر او دعائی مخصوص ‌ می خواند.(560)
مسیحیان در مقام نیایش با عباراتی که از زبان عیسی در انجیل آمده است ، به نیایش پدر آسمانی خود می پردازند:
(ای پدر ما که در آسمان هستی ، که نام تو مقدس باد و ملکوت تو، بیاید اراده تو چنانکه در آسمان است ، در زمین هم حکم فرما باشد. امروز نان کفاف ما را بده ، قصور ما را ببخش ، همچنان که ما قصور دیگران را درباره خود می بخشیم . ما را هرگز به کارهای ناروا مکشان ، ولی ما را از تبهکاران رهائی بخش ، زیرا فرمان روائی و قدرت و پیروزی برای ابد از آن تو است . آمین ).(561)
قشری گرائی مذهب کاتولیک باعث پیدایش فرقه پروتستان یعنی اعتراضیون یا متعرضین گردید و سیادت پاپ و بسیاری از اصول و احکام کاتولیک ها زیر سوال رفت . این اعتراض و بیداری به میان پیروان مذهب کاتولیک راه یافت و سرانجام پاپ را وادار به اصلاحات کرد. پاپ با هر گونه اصلاحاتی ذاتا مخالف بود ولی شارل پنجم امپراطور وقت که میل داشت میان مسیحیان وحدتی برقرار شود، پاپ را وادار به انجام اصلاحاتی کرد. برای این منظور در سال 1545 میلادی در شهر ترنت شورائی تشکیل گردید و به مدت 18 سال به کار ادامه داد و سرانجام نتیجه کار خود را در پنج اصل زیر اعلام کرد:
1- اخبار و سنن کاتولیک برابر و هم وزن کتب مقدسه است و منبع حقیقت و سرچشمه اختیارات روحانی می باشد.
2- کتاب مقدس عبارت است از نسخه لاتینی آن .
3- ترجمه آن از لاتین به زبانهای دیگر، حق انحصاری کلیسای کاتولیک است .
4- مقدسات سبعه همان است که کلیسا در قرون وسطی رسما پذیرفته است .
5- نجات و رستگاری تنها بستگی به ایمان دارد؛ ولی ایمان عامل حصول آن نیست و اعمال صالحه مستوجب عفو و غفران الهی نیست .(562)
2- مذهب ارتودوکس
ارتودوکس در لغت یعنی سنتی . در قرن 15 میلادی پس از تجزیه امپراطوری روم به روم شرقی و غربی و وجود دو پای تخت رم و قسطنطنیه ، در تشکیلات کلیسای کاتولیک نیز تجزیه حاصل آمد. کلیسای شرق که ارتودوکس نام گرفت ، از کلیسای کاتولیک روم جدا شد. در مباحث عقیدتی و مذهبی نیز اختلافاتی حاصل شد که به شرح آن در صفحات گذشته اشاره گردید.
پیروان کلیسای ارتودوکس عقاید: برزخ ، مفهوم بی آلایش ، برائت از گمراهی و عدم امکان اشتباه پاپ را قبول ندارند، کشیشان این فرقه ازدواج می کنند، مراسم عبادی را به زبان منطقه ای و کشوری که در آن زندگی می کنند، انجام می دهند و تقدیس و وحدت مؤ منان با دو قطعه نان معمولی و شراب اجرا می گردد.(563)
گویا این نخستین تجزیه در دین عیسی بحساب می آید. مبانی کلام مذهب ارتودوکس محصول ذوق کلامی یونان است ، چرا که علما و متکلمان این مذهب ، یونانی بودند. کلیسای ارتودوکس در یونان گسترش زیادی پیدا کرد و بخشهائی از آسیای صغیر و اروپا و... را در برگرفت . کلیسای مزبور در روسیه نیز پایگاه داشت و نفوذ آن تا انقلاب 1917 میلادی و غلبه کمونیزم ، ادامه داشت .
پیروان این فرقه می کوشند تا مراسم و شعائر خود را مانند مسیحیان اولیه انجام دهند. آنان سنت گرا هستند تا مراسم و شعائر خود را مانند مسیحیان اولیه انجام دهند. آنان سنت گرا هستند و می کوشند تا عقاید سنتی و قدیمی خود را بدون هر گونه تغییر و اضافاتی ، حفظ نمایند. آنان پاپ را عاری از اشتباه نمی دانند.
پیروان کلیسای یونانی ارتودوکس بالغ بر یک صد و بیست میلیون نفراند.
رئیس روحانی این فرقه (بطریق ) نامیده می شود و مشاورین مذهب را (سن سینور) می گویند. شکل کلیسای ارتودوکس چهار گوش است و در دو سطح قرار دارد: قسمت مرتفع محل اولیای دین و به منزله آسمان است و قسمت پائین محل اجتماع پیروان است . مراسم دینی به زبان یونانی اجرا می شود و در کلیسای ارتودوکس روس به زبان اسلاوی قدیم می باشد. فرائض دینی از سال 1274 میلادی در هفت مورد خلاصه شده است :
1- تعمید. 2- ادای شهادت . 3- مسح روغن مقدس . 4- تناول . 5- توبه . 6- مسح بیماران . 7- ازدواج .
کلیسای ارتودوکس روسیه پس از انقلاب 1917 میلادی دچار سانحه شد و دولت کمونیستی کلیه اماکن مقدسه را پست و اموال کلیسای ارتودوکس را مصادره نمود. در عین حال بلشویک ها نتوانستند به حیات مذهبی ارتودوکس پایان دهند.(564)
3- مذهب پروتستان
نهضتی علیه ارتجاع کاتولیک . فشار بیش از اندازه کلیسای کاتولیک و وجود دستورات بسیار سخنگیرانه آن و گرفتن باجهای کلان از عوام بیچاره ، مسیحی ، باعث گردید که گروهی از روشنفکران از کلیسای روم فاصله بگیرند و راهی جدای از مذاهب کاتولیک و ارتودوکس بجویند.
آنان نخستین جریان معترضی بودند که تاریخ مسیحیت خود می دید. لوتر رهبر این نهضت در سال 1488 م علیه دکان روحانیت کاتولیک مبنی بر خرید و فروش گناه و بهشت و عفو نامه های پدران روحانی آشکارا به اعتراض برخاست . و این مبنای نخستین مذهب پروتستان گردید.
فلیسین شاله می گوید: در قرون وسطی و پس از جنگهای صلیبی ، در اثر پیدایش افکار نوین در اروپا، گروهی دریافتند که کلیسای روم از کلیسای اولیه دین عیسی دور شده است . از طرفی بعضی از پادشاهان اروپا از (استیلاء روحانی ) رم رنج می بردند و در صدد بودند خود را از بند (پاپ ) رها سازند. اخذ مالیاتهای ارضی بوسیله کلیسا موجب وخامت اوضاع و تحریک مردم علیه دستگاه روحانی شد. این علل اخلاقی و سیاسی و اقتصادی در قرن شانزدهم میلادی اصلاحات جدیدی را در دین ایجاد کرد. (لوتر) از این فرصت مناسب استفاده کرد و به مخالفت علیه دستگاه کلیسای رم قیام کرد و (سازمان کلیساهای پروتستانی ) را بوجود آورد.
کلیساهای پروتستانی با وجود این که در برخی از مسائل با یکدیگر اختلاف دارند، مع ذلک در اموری مشترک هستند: (همگی با قدرت الهی پاپ مخالف اند)؛ بر خلاف کلیسای کاتولیک (دارای تشکیلات دموکراسی هستند)؛ اشخاص غیر روحانی در انتخاب پاسوران سهیم اند؛ مؤ منان برای ارتباط با خدا احتیاج به روحانیون ندارند؛ مقام کشیشی همگانی است ؛ کشیشان ازدواج می کنند؛ اعتراف به گناهان اجباری نیست ؛ اساس ‌ شریعت کتاب مقدس است ؛ مؤ من می تواند به آزادی اصول عقاید خویش ‌ را از کتاب مقدس بدست آورد و احتیاجی به روحانیان کلیسا ندارد؛ و به بکارت مریم و مقدسین و برزخ عقیده ندارند.
در کلیساهای پروتستانی در یک طرف مردمانی محافظه کار و قدیمی و در طرف دیگر مسیحیان آزادیخواه و حقیقت جو و عرفانی در مقابل یکدیگر قرار دارند. بعضی از علمای الهی پروتستانی آزادیخواه ، عقاید مسیحی را طبق مقتضیات زمان برای متجددین تفسیر می کنند. خودخواهی ، گناه اصلی است و رستگاری در اجتناب از اغراض است . جهنم وجود ندارد ولی جهت شایستگان در جهان دیگر، سعادت برقرار است . مراسم به زبان کشوری انجام می گیرد. افکار ملی به جدائی کلیساهای پروتستانی کمک می کند. از این جهت کلیساهای کاتولیک به ذکر ارزش بین المللی بودن کلیساهای کاتولیک می پردازند و کلیسای پروتستان را موجد اختلاف و جدائی جامعه مسیحی می دانند.
کلیساهای طرفدار (لوتر) در آلمان و کشورهای اسکاندیناوی و کلیساهای طرفدار (کالون ) در فرانسه و سویس و هلند برقرار است . کلیسای (آنگلیکان ) و کلیسای فرقه دیگری از پروتستان در (اکوس ) از تاءسیسات انگلستان است .
در آئین پروتستان ، مخصوصا در انگلستان و ایالات متحده آمریکا فرقه های بسیاری دیده می شود که در بعضی اعمال با یکدیگر اختلاف دارند:
(مغتلسه )؛ تعمید کودکان را قبول ندارند، و بالغان را با فرو بردن در مایع ، تعمید می دهند. تشکیلات آنان به کلیسای ابتدائی شباهت دارد. با سوگند یاد کردن و خدمت نظام مخالفت دارند.
(روشن گرایان )؛ قرائت کتاب مقدس و تصفیه و تزکیه زندگی داخلی را طبق روش مخصوص از شرایط رستگاری می دانند.
(انجمن دوستان ) یا (کاکرها)؛ با دروغ و جنگ و بردگی دشمنی دارند.
(مورمونها)؛ کتاب مقدس را حاکم می دانند.
(یکتا گرایان )؛ طرفدار آزادی کامل دینی هستند و از حکمت وحدت مطلقه خدا پیروی می کنند و (تثلیث ) را انکار می کنند.
(سالوتیان ) دسته دیگری از فرق پروتستان اند.
صوفیان ، آئین بودا و هندو و سایر ادیان را با دین مسیح جمع کرده و متحد ساخته اند.(565)
در قرن چهاردهم میلادی یک نفر از روحانیون انگلیسی به نام (جان ویگلف ) علیه قدرت (پاپ ) قیام نمود.
این مرد که بین سالهای 1384-1324 میلادی می زیست ، با مراسم عشاء ربانی ، تدهین محتضر، اعتراف به گناه ، صدور عفونامه از سوی پاپ و دخالت پاپ در امور سیاسی - دنیوی مخالفت کرد. پاپ او را تکفیر نمود و چهل سال پس از مرگش ، جسد او را از خاک درآورده و سوزاندند. (جان ) برای نخستین بار (کتاب مقدس ) را به زبان انگلیسی ترجمه کرد و پیروان او مردم را آموزش می دادند.(566)
(جان ویگلف ) با فحشاء و فساد و شرب مسکرات در میان روحانیون بشدت مخالفت کرد. دربار انگلستان از (جان ) حمایت کرد و همین حمایت باعث شد تا افکار او بزودی گسترش یابد.(567) اقدامات و افکار (جان ویگلف ) بود که زمینه های نهضت (لوتر) و (کالون ) را فراهم ساخت .
عصیان (مارتین لوتر) علیه مذهب مندرس و کلیسای مرتجع کاتولیک بسیار ریشه دار و عمیق بود. او نفی و محو مطلق مذهب کاتولیک را خواستار شد.
(کالون ) در ادامه راه (لوتر) اقدامات مشابه و مؤ ثری کرد. تعالیم کالون در فرانسه طرفداران بسیاری پیدا کرد.
فرقه پروتستان در حدود نود میلیون نفر پیرو دارد که اکثرا در آلمان ، آمریکا و کشورهای اسکاندیناوی سکونت دارند. کلیسای لوتر از کلیسای کاتولیک جدا است ؛ و از لحاظ سلسله مراتب ، اختلافاتی با آن دارد.
زبان مذهبی پروتستانها، انگلیسی است . مراسم و شعائر پروتستانها عبارت است از:
1- تعمید.
2- اعتراف غیر اجباری .
3- تناول و افطار.
4- تلاوت کتاب مقدس .
5- حضور در کلیسا و قرائت ادعیه لوتر.
6- ازدواج .
اعیاد مذهبی پروتستانها با اعیاد کاتولیک ها یکی است . برخی آمار تعداد پروتستانها را در جهان به دویست و شش میلیون نفر می رساند. محل اجتماع پروتستانها در انگلستان ، اسکاتلند، استرالیا، آمریکا و کانادا می باشد.(568)
مارتین لوتر، رهبر و بنیانگذار فرقه پروتستان
لوتر در خانواده ای کارگری بدنیا آمد. پدرش کارگر معدن بود. زندگی لوتر به شیوه معمول هر خانواده فقیر می گذشت . او برای تاءمین معیشت به کار پرداخت . فرد نیکوکاری مخارج تحصیل او را بر عهده گرفت . لوتر فلسفه و حقوق و ادبیات و موسیقی را تحصیل کرد. او در 22 سالگی دچار حادثه طوفان در دریا شد و نذر کرد اگر جان سالم به در ببرد، (راهب ) خواهد شد.
در سال 1505 میلادی راهب صومعه (اوگوستن ) شد و در آنجا پنج سال در لباس راهبان درآمد و معلومات مذهبی کسب کرد. او به مقام کشیشی دست یافت . مردی حساس و دارای فکری بلند بود و پیوسته از گناه و شیطان و عدل خداوند بیمناک بود. کشیشی که اعترافات او را گوش ‌ می داد، کوشش می کرد که خاطر شوریده او را آرامش بخشد.
(لوتر) آناجیل و دیگر کتب مقدس را به دقت می خواند و آنها را برای شاگردانش تفسیر می کرد. لوتر متوجه فاصله بسیار زیاد پاپ و تشکیلات کاتولیک با مسیحیت اولیه گردید.
او به بدعتهای پاپ و روحانیون در دین عیسی پی برد. فروش بهشت و خرید گناهان عوام توسط روحانیون را شیطانی دانست . اشرافیت و رفاه فوق العاده روحانیون و همدستی آنان با قیصر و حکام دولتی را نتوانست تحمل کند. او در سال 1517 میلادی رسما با عقاید و شعائر رسمی کاتولیک درافتاد.
بدین سان لوتر باعث بیداری و شورش مسیحیان آلمان و شمال اروپا گردید و انقلاب بزرگی علیه پاپ و کشیشان و کلیسای کاتولیک روم بپا کرد. در اکتبر 1517 اعلامیه رسمی خود را که اعتراض نامه او علیه آمرزش و خرید گناهان و دیگر بدعتهای کلیسای کاتولیک بود، صادر کرد. این اعلامیه اعتراضی در نود و پنج ماده بر بالای دروازه کلیسای شهر وتین برگ آلمان آویزان شد. اعلامیه او در تمام مواد مستند به کتب مقدسه عهد عتیق و جدید بود. پاپ از این اعتراض به وحشت افتاد و او را در هفتم اوت 1518 میلادی به وسیله نامه ای ، فراخواند. ولی لوتر این دعوت را نپذیرفت . (پاپ ) در شورای مذهبی (لایپ زینک ) در حضور امپراطور آلمان (شارل کن ) و اساقفه کاتولیک وی را به ارتداد و کفر محکوم کرد.
امپراطور آلمان که تازه به قدرت رسیده بود و از انقلاب لوتر می ترسید، دستور پاپ را اجرا کرد. پاپ از لوتر خواست که تا پایان فرصت 60 روزه می تواند توبه کند و از عقاید اعتراضی خود دست بردارد. ولی لوتر نپذیرفت . پیروان او با جان و مال از وی حمایت می کردند. لوتر نامه پاپ را به آتش کشید. پاپ او را مهدور الدم اعلام کرد و کتابهای او از طرف اولیاء کلیسا و پاپ تحریم شد. اما علی رغم این تکفیر و تحریم ها، بر تعداد پیروان لوتر افزوده می شد و مطالعه آثار او در میان جوامع مختلف مسیحی با شدت تعقیب می شد. انقلاب یا نهضت بزرگ پروتستانیزم در کشورهای فرانسه ، سویس ، و... اوج گرفت . دهقانان آلمان علیه پاپ شورش کردند. لوتر با سی سال فعالیت مداوم ، کلیساهای پروتستان را در اروپا بنیاد نهاد و به اصلاحات عمیق مذهبی پرداخت .
مذهب او در اروپای غربی و بسیاری از دیگر جاها مقبول شد. لوتر در سن 62 سالگی در سال 1546 میلادی درگذشت .(569)