چرا اسلام بیامبر ایرانی زرتشت را قبول ندارد مگر ایشان هم خدا (اهورامزدا)را نمی پرستد؟ با تاملی در قرآن می بینیم که خداوند متعال ،مجوسیان را در مقابل مشرکین قرار داده است واگر آنان همان قومی باشند که به زرتشت گرویدن می توان فهمید که زرتشتیان دارای دین الهی بوده اند که به مرور زمان تحریف شده است. لفظ مجوس در قرآن تنها یک بار آمده و مراد از آن ایرانیان قدیم اند:( إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هادُوا وَ الصَّابِئِینَ وَ النَّصاری وَ الْمَجُوسَ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا إِنَّ اللَّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ حج: 17). در این ایه (وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا) در مقابل چهار مذهب آمده که خود نشان میدهد مذهب مجوس در اصل مذهب شرک نبوده و در ردیف ادیان توحیدی بوده است. واژه مجوس در احادیث از حضرت امام صادق(علیه السلام) سؤال شد آیا مجوس پیامبری داشتند؟ حضرت در پاسخ فرمود، آری، آیا خبر نامه رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) به اهل مکه به تو نرسیده (که در آن نامه نوشت) اسلام آورید و گر نه در جنگ با خدا قرار میگیرید و آنان در پاسخ نامه رسول خدا نوشتند، از ما جزیه بگیر و ما را به خود واگذار که (بت) ها را پرستش نماییم. پیامبر برای آنان نوشت من جزیه نمیپذیرم، مگر از اهل کتاب. آنها در جواب نامه رسول خدا نوشتند، گمان بردی که جزیه نمیگیری مگر از اهل کتاب، با آن که از مجوس هجر جزیه گرفتی[1]. پیامبر در پاسخ نامه آنها فرمود: برای مجوس پیامبری بود که او را کشتند و کتاب او را سوزانیدند، پیامبرشان کتابی برای آنها آورد که در 12 هزار پوست گاو قرار داشت. از جمله احادیث، شیخ صدوق نقل کرد که پیامبر(صلی الله علیه و اله وسلم) فرمود:( سنوا بهم سنة اهل، الکتاب و کان لهم نبی اسمه (داماسب) فقتلوه و کتاب، یقال له جاماست کان یقع فی اثنی عشر الف جلد ثور فاحرقوه)[2]، با آنها معامله اهل کتاب نمایید. اینان پیامبری به نام داماسب داشتند که او را کشتند و دارای کتابی موسوم به جاماست که در دوازده هزار پوست گاو قرار میگرفت و آن را سوزانیدند. در حدیث دیگری از" اصبغ بن نباته" میخوانیم که حضرت علی علیه السلام بر فراز منبر فرمود: (سلونی قبل ان تفقدونی)" از من سؤال کنید پیش از آنکه مرا نیابید". " اشعث بن قیس" (منافق معروف) برخاست و گفت: ای امیر مؤمنان چگونه از مجوس جزیه گرفته میشود در حالی که کتاب آسمانی بر آنها نازل نشده و پیامبری نداشتهاند؟ امام علی علیه السلام فرمودند: آری ای اشعث؛ (قد انزل اللَّه الیهم کتابا و بعث الیهم نبیا): خداوند کتابی بر آنها نازل کرده و پیامبریبر آنها مبعوث نموده است[3]. و در حدیثی از امام سجاد علی بن الحسین علیه السلام میخوانیم که پیامبراکرم (صلی الله علیه واله وسلم )فرمودند: (سنوا بهم سنة اهل الکتاب، یعنی المجوس)[4]. با آنها طبق سنت اهل کتاب رفتار کنید، منظور پیامبر اسلام مجوس بود. ضمنا باید توجه داشت که واژه" مجوس" جمع است و مفرد آن" مجوسی" است. شیخ مفید رحمه الله نیز درکتاب المقنعه 44روایت ازامیرمؤمنان علی (علیه السلام) نقل نموده که حضرت فرمودند: مجوس در زمینه جزیه حکم یهود و نصاری را دارند و آنان در گذشته دارای کتاب بودهاند ( برای آگاهی بیشتر میتوانید به کتابهای توحید صدوق 306،المقنعه،شیخ مفید،ص270،وسائل الشیعه حر عاملی ج15، ص127، ج7ص266،ج12ص51،ج15ص126 مراجعه نمائید). تمامی این منابع اشاره به اهل کتاب بودن مجوس دارد، زیرا رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) از مشرکان جزیه و مالیات نمیپذیرفت و آنان را بین اسلام و جنگ مخیر میکرد، ولی روایات فراوانی داریم که رسول خدا از مجوس جزیه می گرفتند، به دلیل این که آنان دارای کتاب آسمانی و نبی بودهاند. در هر حال از مجموع روایات به دست میآید که مجوس اهل کتابند و بر فرض که از نظر سند آنها و یا دلالت، مورد نقد و اشکال قرار گیرند دارای احکام اهل کتاب میباشند.[5] درتفسیرالمیزان ذیل آیه شریفه آمده: منظور از" مجوس" قوم معروفی هستند که به زرتشت گرویده، کتاب مقدسشان" اوستا" نام دارد. چیزی که هست تاریخ حیات زرتشت و زمان ظهور او بسیار مبهم است، به طوری که میتوان گفت به کلی منقطع است. این قوم کتاب مقدس خود را در داستان استیلای اسکندر بر ایران به کلی از دست دادند، و حتی یک نسخه از آن نماند، تا آنکه در زمان ملوک ساسانی مجددا به رشته تحریر در آمد، و به همین جهت ممکن نیست بر واقعیت مذهب ایشان وقوف یافت. آنچه مسلم است، مجوسیان معتقد هستند که برای تدبیر عالم دو مبدأ وجود دارد، یکی مبدأ خیر، و دیگری مبدأ شر. اولی نامش" یزدان" و دومی" اهریمن" و یا اولی" نور"، و دومی" ظلمت" است. و نیز مسلم است که ایشان ملائکه را مقدس دانسته، بدون اینکه مانند بتپرستان برای آنها بتی درست کنند، به آنها توسل و تقرب میجویند. و نیز مسلم است که عناصر بسیطه- و مخصوصا آتش را- مقدس میدارند. و در قدیم الایام مجوسیان در ایران و چین و هند و غیر آنها آتشکدههایی داشتند که وجود همه عالم را مستند به" اهورامزدا" دانسته، او را ایجاد کننده همه میدانستند[6] . در کتاب عدل الهی آمده است:دو گانه پرستی در ایران قدیم و اعتقادایرانیان به (اهورامزدا) و (اهریمن) که بعدها با تعبیر یزدان و اهریمن بیان شده است ... بروشنی معلوم نیست که آیا آئین زرتشت در اصل آئین توحیدی بوده است یا آئین دوگانگی؟ اوستای موجود، این ابهام را رفع نمیکند، زیرا قسمتهای مختلف این کتاب تفاوت فاحشی با یکدیگر دارد، بخش (وندیداد) آن صراحت در ثنویّت دارد ولی از بخش (گاتاها) چندان دوگانگی فهمیده نمیشود بلکه بر حسب ادعای برخی از محققین از این بخش یگانه پرستی استنباط میگردد ولی ما بر حسب اعتقاد اسلامیای که درباره مجوس داریم میتوانیم چنین استنباط کنیم که دین زرتشت در اصل یک شریعت توحیدی بوده است زیرا بر حسب عقیده اکثر علماء اسلام، زرتشتیان از اهل کتاب محسوب میگردند. [7] نظر امام خمینی(رضوان الله تعالی علیه) در بارۀ زرتشتیان. س 316: مقصود از اهل کتاب چه کسانی است؟ معیاری که حدود معاشرت با آنها را مشخص کند چیست؟ ج: مقصود از اهل کتاب هر کسی است که اعتقاد به یکی از ادیان الهی داشته و خود را از پیروان پیامبری از پیامبران الهی (علی نبینا و آله و علیهم السلام) بداند و یکی از کتابهای الهی را که بر انبیاء علیهم السلام نازل شده، داشته باشند مانند یهود، نصاری، زرتشتیها و هم چنین صابئین که بر اساس تحقیقات ما از اهل کتاب هستند و حکم آنها را دارند. معاشرت با پیروان این ادیان با رعایت ضوابط و اخلاق اسلامی اشکال ندارد[8]. منابع: [1] . تهذیب الاحکام:شیخ طوسی،ج4ص113.کافی،کلینی ،ج3ص568. [2] .من لایحضره الفقیه،شیخ صدوق،ج2ص54.وسائل الشیعه،شیخ حرعاملی ،ج11ص97،باب49ح5. [3] .امالی،شیخ صدوق،ص422.التوحید،شیخ صدوق ،ص306.وسائل الشیعه،شیخ حر عاملی ،ج15،ص128. [4] .امالی،شیخ طوسی،ص365. 5.ادوارفقه و کیفیت بیان آن ،محمد ابراهیم جناتی،ص132. [6] .ترجمه تفسیر المیزان،ج14ص506. [7] . قاموس قرآن، ج6، ص: 240. [8] . توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی) ج1 ،ص148،س 316.
چرا اسلام بیامبر ایرانی زرتشت را قبول ندارد مگر ایشان هم خدا (اهورامزدا)را نمی پرستد؟
با تاملی در قرآن می بینیم که خداوند متعال ،مجوسیان را در مقابل مشرکین قرار داده است واگر آنان همان قومی باشند که به زرتشت گرویدن می توان فهمید که زرتشتیان دارای دین الهی بوده اند که به مرور زمان تحریف شده است.
لفظ مجوس در قرآن تنها یک بار آمده و مراد از آن ایرانیان قدیم اند:( إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هادُوا وَ الصَّابِئِینَ وَ النَّصاری وَ الْمَجُوسَ وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا إِنَّ اللَّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ حج: 17).
در این ایه (وَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا) در مقابل چهار مذهب آمده که خود نشان میدهد مذهب مجوس در اصل مذهب شرک نبوده و در ردیف ادیان توحیدی بوده است.
واژه مجوس در احادیث
از حضرت امام صادق(علیه السلام) سؤال شد آیا مجوس پیامبری داشتند؟ حضرت در پاسخ فرمود، آری، آیا خبر نامه رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) به اهل مکه به تو نرسیده (که در آن نامه نوشت) اسلام آورید و گر نه در جنگ با خدا قرار میگیرید و آنان در پاسخ نامه رسول خدا نوشتند، از ما جزیه بگیر و ما را به خود واگذار که (بت) ها را پرستش نماییم. پیامبر برای آنان نوشت من جزیه نمیپذیرم، مگر از اهل کتاب. آنها در جواب نامه رسول خدا نوشتند، گمان بردی که جزیه نمیگیری مگر از اهل کتاب، با آن که از مجوس هجر جزیه گرفتی[1].
پیامبر در پاسخ نامه آنها فرمود: برای مجوس پیامبری بود که او را کشتند و کتاب او را سوزانیدند، پیامبرشان کتابی برای آنها آورد که در 12 هزار پوست گاو قرار داشت.
از جمله احادیث، شیخ صدوق نقل کرد که پیامبر(صلی الله علیه و اله وسلم) فرمود:( سنوا بهم سنة اهل، الکتاب و کان لهم نبی اسمه (داماسب) فقتلوه و کتاب، یقال له جاماست کان یقع فی اثنی عشر الف جلد ثور فاحرقوه)[2]، با آنها معامله اهل کتاب نمایید. اینان پیامبری به نام داماسب داشتند که او را کشتند و دارای کتابی موسوم به جاماست که در دوازده هزار پوست گاو قرار میگرفت و آن را سوزانیدند.
در حدیث دیگری از" اصبغ بن نباته" میخوانیم که حضرت علی علیه السلام بر فراز منبر فرمود:
(سلونی قبل ان تفقدونی)" از من سؤال کنید پیش از آنکه مرا نیابید".
" اشعث بن قیس" (منافق معروف) برخاست و گفت: ای امیر مؤمنان چگونه از مجوس جزیه گرفته میشود در حالی که کتاب آسمانی بر آنها نازل نشده و پیامبری نداشتهاند؟ امام علی علیه السلام فرمودند: آری ای اشعث؛
(قد انزل اللَّه الیهم کتابا و بعث الیهم نبیا):
خداوند کتابی بر آنها نازل کرده و پیامبریبر آنها مبعوث نموده است[3].
و در حدیثی از امام سجاد علی بن الحسین علیه السلام میخوانیم که پیامبراکرم (صلی الله علیه واله وسلم )فرمودند:
(سنوا بهم سنة اهل الکتاب، یعنی المجوس)[4].
با آنها طبق سنت اهل کتاب رفتار کنید، منظور پیامبر اسلام مجوس بود.
ضمنا باید توجه داشت که واژه" مجوس" جمع است و مفرد آن" مجوسی" است.
شیخ مفید رحمه الله نیز درکتاب المقنعه 44روایت ازامیرمؤمنان علی (علیه السلام) نقل نموده که حضرت فرمودند: مجوس در زمینه جزیه حکم یهود و نصاری را دارند و آنان در گذشته دارای کتاب بودهاند ( برای آگاهی بیشتر میتوانید به کتابهای توحید صدوق 306،المقنعه،شیخ مفید،ص270،وسائل الشیعه حر عاملی ج15، ص127، ج7ص266،ج12ص51،ج15ص126 مراجعه نمائید).
تمامی این منابع اشاره به اهل کتاب بودن مجوس دارد، زیرا رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) از مشرکان جزیه و مالیات نمیپذیرفت و آنان را بین اسلام و جنگ مخیر میکرد، ولی روایات فراوانی داریم که رسول خدا از مجوس جزیه می گرفتند، به دلیل این که آنان دارای کتاب آسمانی و نبی بودهاند.
در هر حال از مجموع روایات به دست میآید که مجوس اهل کتابند و بر فرض که از نظر سند آنها و یا دلالت، مورد نقد و اشکال قرار گیرند دارای احکام اهل کتاب میباشند.[5]
درتفسیرالمیزان ذیل آیه شریفه آمده:
منظور از" مجوس" قوم معروفی هستند که به زرتشت گرویده، کتاب مقدسشان" اوستا" نام دارد. چیزی که هست تاریخ حیات زرتشت و زمان ظهور او بسیار مبهم است، به طوری که میتوان گفت به کلی منقطع است. این قوم کتاب مقدس خود را در داستان استیلای اسکندر بر ایران به کلی از دست دادند، و حتی یک نسخه از آن نماند، تا آنکه در زمان ملوک ساسانی مجددا به رشته تحریر در آمد، و به همین جهت ممکن نیست بر واقعیت مذهب ایشان وقوف یافت. آنچه مسلم است، مجوسیان معتقد هستند که برای تدبیر عالم دو مبدأ وجود دارد، یکی مبدأ خیر، و دیگری مبدأ شر. اولی نامش" یزدان" و دومی" اهریمن" و یا اولی" نور"، و دومی" ظلمت" است. و نیز مسلم است که ایشان ملائکه را مقدس دانسته، بدون اینکه مانند بتپرستان برای آنها بتی درست کنند، به آنها توسل و تقرب میجویند. و نیز مسلم است که عناصر بسیطه- و مخصوصا آتش را- مقدس میدارند. و در قدیم الایام مجوسیان در ایران و چین و هند و غیر آنها آتشکدههایی داشتند که وجود همه عالم را مستند به" اهورامزدا" دانسته، او را ایجاد کننده همه میدانستند[6] .
در کتاب عدل الهی آمده است:دو گانه پرستی در ایران قدیم و اعتقادایرانیان به (اهورامزدا) و (اهریمن) که بعدها با تعبیر یزدان و اهریمن بیان شده است ... بروشنی معلوم نیست که آیا آئین زرتشت در اصل آئین توحیدی بوده است یا آئین دوگانگی؟
اوستای موجود، این ابهام را رفع نمیکند، زیرا قسمتهای مختلف این کتاب تفاوت فاحشی با یکدیگر دارد، بخش (وندیداد) آن صراحت در ثنویّت دارد ولی از بخش (گاتاها) چندان دوگانگی فهمیده نمیشود بلکه بر حسب ادعای برخی از محققین از این بخش یگانه پرستی استنباط میگردد ولی ما بر حسب اعتقاد اسلامیای که درباره مجوس داریم میتوانیم چنین استنباط کنیم که دین زرتشت در اصل یک شریعت توحیدی بوده است زیرا بر حسب عقیده اکثر علماء اسلام، زرتشتیان از اهل کتاب محسوب میگردند. [7]
نظر امام خمینی(رضوان الله تعالی علیه) در بارۀ زرتشتیان.
س 316: مقصود از اهل کتاب چه کسانی است؟ معیاری که حدود معاشرت با آنها را مشخص کند چیست؟
ج: مقصود از اهل کتاب هر کسی است که اعتقاد به یکی از ادیان الهی داشته و خود را از پیروان پیامبری از پیامبران الهی (علی نبینا و آله و علیهم السلام) بداند و یکی از کتابهای الهی را که بر انبیاء علیهم السلام نازل شده، داشته باشند مانند یهود، نصاری، زرتشتیها و هم چنین صابئین که بر اساس تحقیقات ما از اهل کتاب هستند و حکم آنها را دارند. معاشرت با پیروان این ادیان با رعایت ضوابط و اخلاق اسلامی اشکال ندارد[8].
منابع:
[1] . تهذیب الاحکام:شیخ طوسی،ج4ص113.کافی،کلینی ،ج3ص568.
[2] .من لایحضره الفقیه،شیخ صدوق،ج2ص54.وسائل الشیعه،شیخ حرعاملی ،ج11ص97،باب49ح5.
[3] .امالی،شیخ صدوق،ص422.التوحید،شیخ صدوق ،ص306.وسائل الشیعه،شیخ حر عاملی ،ج15،ص128.
[4] .امالی،شیخ طوسی،ص365.
5.ادوارفقه و کیفیت بیان آن ،محمد ابراهیم جناتی،ص132.
[6] .ترجمه تفسیر المیزان،ج14ص506.
[7] . قاموس قرآن، ج6، ص: 240.
[8] . توضیح المسائل (المحشی للإمام الخمینی) ج1 ،ص148،س 316.
- [سایر] اهورامزدا از پیامبران الهی مورد تائید اسلام است؟
- [سایر] فرق کلمه ی پندار در دین زرتشت با نیت در دین اسلام چیست؟ و شعار دین اسلام درمقابل شعار دین زرتشت چیست؟
- [سایر] اسلام چه برتری بر دین زرتشت دارد؟
- [آیت الله سبحانی] شخصی فوت نموده است و ابتداءاً پیرو آیین زرتشت بوده و سپس مسلمان شده و دارای دو فرزند و زن مسلمان می باشد آیا پدر متوفی که هنوز زنده است همچنان پیرو آیین زرتشت است از مسلمان ارث می برد؟
- [سایر] آیا امامان(علیهم السلام) توسط خدا معرفی شده اند؟ یا بیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آنها را معرفی کرده است؟
- [سایر] دیدگاه اسلام درباره تبعیّت و پیروی از سخنان بزرگان چیست؟ مثلاً سخنان اشو، زرتشت، و دیگران؟
- [سایر] مهدویت در دین یهود و مسیح چه تفاوتی با زرتشت و اسلام دارد توضیح دهید؟
- [سایر] آیا ایرانیان یکتاپرست بودند؟ زرتشت قبل از اسلام در ایران یکتا پرست بودند؟
- [سایر] من درخارج از کشور زندگی می کنم ، چگونه می توانم یک ایرانی مسلمان باقی بمانم؟
- [سایر] من درخارج از کشور زندگی می کنم ، چگونه می توانم یک ایرانی مسلمان باقی بمانم؟
- [آیت الله بروجردی] کافر یعنی؛ کسی که منکر خدا است، یا برای خدا شریک قرار میدهد، یا پیغمبری حضرت خاتم الانبیاء محمّد بن عبدالله (ص) را قبول ندارد، نجس است و نیز کسی که ضروری دین (یعنی چیزی را که مثل نماز و روزهی مسلمانان جزءِ دین اسلام میدانند) منکر شود، چنانچه بداند آن چیز ضروری دین است، نجس میباشد و اگر نداند احتیاطاً باید از او اجتناب کرد.
- [آیت الله علوی گرگانی] کافر یعنی کسی که غیر معترف به خدا است، یا برای خدا شریک قرار میدهد، یا پیغمبری حضرت خاتم الانبیأ محمّد بن عبدا& را قبول ندارد، نجس است و نیز کسی که ضروری دین یعنی چیزی را که مثل نماز وروزه مسلمانان جز دین اسلام میداند منکر شود، چنانچه بداند آن چیز ضروری دین است نجس میباشد، و اگر نداند احتیاطاً باید از او اجتناب کرد.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه انسانی لباسش را به لباسشویی مسلمان دهد که آن را بشوید و آب کشد قول او قبول است.
- [امام خمینی] کافر یعنی کسی که منکر خدا است، یا برای خدا شریک قرار می دهد، یا پیغمبری حضرت خاتم الانبیا محمد ابن عبدالله صلی الله علیه و آله و سلم را قبول ندارد، نجس است، و همچنین است اگر در یکی از اینها شک داشته باشد. و نیز کسی که ضروری دین یعنی چیزی را که مثل نماز و روزه، مسلمانان جزو دین اسلام می دانند منکر شود، چنانچه بداند آن چیز ضروری دین است و انکار آن چیز برگردد به انکار خدا یا توحید یا نبوت، نجس می باشد. و اگر نداند، احتیاطا بایداز او اجتناب کرد، گرچه لازم نیست.
- [آیت الله اردبیلی] کافر (یعنی کسی که منکر خدا است و یا برای خدا شریک قرار میدهد یا پیامبری حضرت خاتم الانبیاء محمد بن عبداللّه صلیاللهعلیهوآلهوسلم را قبول ندارد و همچنین کسی که در یکی از اینها شک داشته باشد) نجس است ولی بنابر اقوی اهل کتاب (یهودیان، مسیحیان و زرتشتیان) پاک هستند؛ و کسی که ضروری دین (یعنی چیزی مثل نماز و روزه که مسلمانان جزء دین اسلام میدانند) را منکر شود، چنانچه بداند آن چیز ضروری دین است و انکار آن چیز به انکار خدا، توحید یا نبوت بازگشت داشته باشد، کافر ونجس میباشد و در غیر این صورت نجس نیست.
- [آیت الله بروجردی] کسی که ماهی را صید میکند، لازم نیست مسلمان باشد و در موقع گرفتن نام خدا را ببرد، ولی مسلمان باید گرفتن آن را دیده باشد.
- [آیت الله اردبیلی] شرایط صحّت اعتکاف عبارتند از: 1 (اسلام)؛ پس اعتکاف از غیر مسلمان صحیح نیست و (ایمان) شرط قبول آن است. 2 (عقل). 3 (قصد قربت)؛ پس اگر نیّت کسی برای غیر خدا باشد، اعتکاف او صحیح نیست. 4 (روزه گرفتن)؛ پس اگر شخصی به هر دلیل نتواند روزه بگیرد، اعتکاف او صحیح نیست. 5 (ماندن سه روز در مسجد)؛ پس اگر کمتر بماند یا قصد کند که کمتر بماند، اعتکاف او صحیح نیست.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . کافر یعنی کسی که منکر خدا است یا برای خدا شریک قرار می دهد، یا رسالت حضرت خاتم الانبیاء محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله را قبول ندارد، نجس است. و نیز کسی که یکی از ضروریات دین مبین اسلام را منکر شود، چنان چه بداند آن چیز ضروری دین است، نجس می باشد، و اگر نداند احتیاطاً باید از او اجتناب کرد. و نیز کافر کتابی بنابر قول مشهور نجس است و احتیاط واجب رعایت این قول است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] کافر یعنی کسی که خدا، یا پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) را قبول ندارد، یا برای خدا شریکی قرار می دهد بنابر احتیاط نجس است، هرچند به یکی از ادیان آسمانی، مانند آیین یهود و نصاری ایمان داشته باشد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . کسی که ماهی را صید میکند، لازم نیست مسلمان باشد و در موقع گرفتن، نام خدا را ببرد.