(رمضان) یعنی چه و آیا ماه رمضان و روزه گرفتن، در ادیان گذشته نیز وجود داشته است؟ فرق روزه مسیحیان و یهودیان با مسلمانان چگونه است؟
برخی (رمضان) را از (رمض) مشتق می دانند که به معنای تافته شدن سنگ ها، از شدّت گرما است و چون وجوب روزه در ماه رمضان، مصادف با شدّت گرما بوده است، نام این ماه را رمضان گذاشته اند. به یک تعبیر ماه رمضان، ماه سوزاندن گناهان و بلکه بالاتر سوزاندن نفس آدمی است که انسان خام را پخته می کند تا حجاب انانیت و خود خواهی از میان برداشته شود.
برخی دیگر رمضان را مشتق از (رمیض)، به معنای ابر و باران در پایان چلّه تابستان و ابتدای فصل پاییز می دانند که گرمای تابستان را دور می کند. به این دلیل این ماه را (رمضان) گفته اند که بدن های آدمیان را از گناهان می شویدسیوطی، الدرالمنثور، ج 1، ص 183.. برخی دیگر (رمضان) را بر گرفته از (رمضت النصل ارمضه رمضاً)می دانند؛ به این معنا که نیزه را میان دو سنگ می گذاشتند و بر آن می کوفتند تا نازک شود. به این تعبیر رمضان؛ یعنی، انسان خود را میان طاعت و عبادت الهی قرار می دهد تا نفس او نرم و آماده بندگی شود. از این رو برخی می گویند: (رمضان) نامی است که اسلام بر این ماه گذاشته است و بنابر نظر دیگر، از زمان جاهلیت بر این نام بوده است‌السید علی خاتن الحسینی المدنی الشیرازی، ریاض السالکین فی شرح صحیفة السجادیة، ج 6، ص 10-11، تحقیق و نشر مؤسسة النشر الاسلامی قم بی تا.. در معنای (رمضان) به دو نکته که در روایات بیان شده، اشاره می گردد:
1. در بسیاری از احادیث اهل بیت علیهم السلام از گفتن کلمه (رمضان) به تنهایی نهی و توصیه شده است که آن را (ماه رمضان) نام گذارند؛ زیرا (رمضان) یکی ازاسمای الهی است طریحی، مجمع البحرین، ج 2، ص 223.. از امیر مؤمنان علیه السلام نقل شده است: (نگویید رمضان؛ بلکه بگویید ماه رمضان و احترام آن را رعایت کنید) کلینی، کافی، ج 4، ص 69.. امام باقرعلیه السلام فرمود: (نگویید(این رمضان) و (رمضان رفت) و یا (رمضان آمد)؛ زیرا (رمضان) نامی از نام های خداوند است که نمی آید و نمی رود. رفتن و آمدن، ویژگی های موجود زایل شدنی است) همان، ص 69 و 70..
پس در حقیقت (رمضان)، نامی از نام های خداوند است و ماه رمضان، ماه الهی است. به همین تعبیر از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله در خطبه شعبانیه وارد شده است: (ایها الناس قد اقبل الیکم شهر الله)؛ سید بن طاووس، الاقبال، ج 1، ص 26.؛ (ای مردم! همانا ماه خدا به سوی شما روی آورده است).
2. در روایات متعدد، ماه رمضان اول سال معرفی شده؛ چنان که امام صادق علیه السلام فرموده است: (اول سال ماه رمضان است) همان، ص 31. و به این دلیل اگر این ماه سالم باشد، همه سال درست و سالم خواهد بود همان..
فروردین اول سال، بر اساس اعتدال طبیعت و مناسب برای کشاورزی است و ماه محرم، اول سال در ماه‌های قمری است. اما برای ساکنان و کسانی که به دنبال خودسازی هستند، ماه رمضان اول سال است. در ماه های رجب و شعبان، بایست حساب سالشان را صاف و پاک کنند و با پاکی به مهمانی خداوند گام نهند.
بر اساس صریح آیه قرآن، روزه برای امت های گذشته نیز واجب بوده است:(یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ)؛ بقره(2)، آیه 183.. از این آیه به دست می آید که در ملت ها و امت های پیشین نیز روزه واجب بوده است. اما این ملت ها چه کسانی بوده اند؟ نقل های تاریخی از مصر، یونان، روم و هند باستان، نمونه های روزه داری را نقل کرده است. در کتاب مقدس نیز بر روزه داری تأکید و تشویق شده است سید محمدحسین، طباطبایی المیزان فی تفسیر القرآن، ج 2، صص 8-9..
در قاموس کتاب مقدس آمده است: (روزه در تمام اوقات در میان هر طایفه و هر ملت و مذهب، در موقع اندوه و زحمت غیرمترقبه، معمول بوده است) قاموس کتاب مقدس، ص 427، به نقل از: تفسیر نمونه، ج 1، ص 633..
از تورات نیز برمی آید که موسی علیه السلام چهل روز روزه داشته است: (هنگام بر آمدنم به کوه، لوح های سنگی را (لوح های عهدی که خداوند با شما بست) بگیرم. آن گاه در کوه چهل روز و چهل شب ماندم؛ نه نان خوردم و نه آب نوشیدم) تورات، سفر تثنیه، ف 9، ش 9، به نقل از: تفسیر نمونه، ج 1، ص 632..
همچنین از انجیل لوقا نیز برمی آید که حواریون مسیح روزه می گرفتند انجیل لوقا، ب 5، ش 3533..
روزه به عنوان یک عمل عبادی، در میان یهود رواج دارد؛ ولی تنها در روز (کیپور) (روز کفار) این عمل صورت می گیرد. در این روز یهودیان از غروب‌روز قبل تا شبانگاه این روز، برای کفّاره گناهان روزه می گیرند و از خوردن و آشامیدن، استحمام و کار پرهیز می کنند و در کنیسه ها به عبادت و استغفار مشغول می شوند حسین توفیقی، آشنایی با ادیان بزرگ، (تهران، سمت، طه و مرکز جهانی علوم اسلامی، چاپ سوم، زمستان 1379 ش)، ص 94.. (پرسش و پاسخ دانشجویی، دفتر ویژه ماه مبارک رمضان، گروه مؤلفان، کد: 1/500009)
