(لیلة القدر) کدام شب از سال است؟ با توجه به اختلاف تقویم در کشورها، آیا ممکن است چند شب قدر وجود داشته باشد؟

(لیلة القدر) کدام شب از سال است؟ با توجه به اختلاف تقویم در کشورها، آیا ممکن است چند شب قدر وجود داشته باشد؟

شکی نیست که (لیلة القدر)، یکی از شب‌های ماه رمضان است؛ جمع میان آیات قرآن نیز اقتضای آن را دارد. از یک سو می‌فرماید: (قرآن در ماه رمضان نازل شده است) بقره (2)، آیه 185. و از سوی دیگر می‌فرماید: (ما آن را در شب قدر فرو فرستادیم) قدر (97)، آیه 3.. اما برای تعیین آن، باید به روایات مراجعه کرد. در روایات شیعه و اهل سنت، احتمالات گوناگونی داده شده است؛ از جمله: شب هفدهم، شب نوزدهم، شب بیست و یکم، شب بیست و سوم، شب بیست و هفتم و شب بیست و نهم. ابن عربی، احکام القرآن، ج 4، صص 325 - 328؛ (دارالکتاب العربی، چاپ اول 1421 ق، بیروت)؛ همچنین ر.ک: حسن، حسن‌زاده آملی، انسان و قرآن، صص 239 -243 (انتشارات قیام، چاپ دوم، 1381 قم).
براساس روایت مشهور ائمه اطهارعلیهم السلام، احتمال اینکه شب قدر، یکی از شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و یا بیست و سوم ماه رمضان باشد، بیشتر است. سید بن طاووس، از بزرگان علمای شیعه، روایات متعددی درباره تعیین شب قدر در کتاب اقبال الاعمال جمع‌آوری کرده است که از مجموع آنها فهمیده می‌شود: اندازه‌گیری و (تقدیر) امور و کارها، در شب نوزدهم و (تحکیم) آنها در شب‌بیست و یکم و (امضای) آنها در شب بیست و سوم است. به این دلیل شب زنده‌داری و عبادت و دعا در این سه شب بسیار توصیه شده؛ به ویژه بر دو شب بیست و یکم و بیست و سوم تأکید بیشتری گشته است. سید بن طاووس، اقبال الاعمال، ج 1، صص 341 - 345 و 356 و 374 - 375؛ (مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول 1414ق، قم). در روایتی از امام صادق‌علیه السلام درخواست می‌شود که شب قدر را معین کنند، ایشان می‌فرماید: (آن را در شب‌بیست و یکم و بیست و سوم بجویید). وقتی راوی می‌خواهد امام آن را دقیقاً مشخص کند؛ می‌فرماید: (چه سخت است بر تو که دو شب را کوشش کنی!)همان، ص 357. در عین حال روایات متعددی دلالت دارد که شب بیست و سوم، شب قدر است. همان، ص 374 و 375.
البته شب قدر بر ائمه اطهارعلیهم السلام کاملاً روشن است؛ زیرا فرشتگان در آن شب بر آنان فرود می‌آیند بصائر الدرجات، به نقل از امام صادق‌علیه السلام؛ ر.ک: انسان و قرآن، ص 241.. اما اصرار بسیاری داشته‌اند که شیعیان چند شب را به عبادت و شب زنده‌داری مشغول باشند. با توجه به این مطالب، روشن می‌شود که شب قدر در هر سالی وجود دارد و آن یک شب است و اختلاف تقویم، موجب نمی‌شود چند شب قدر داشته باشیم. بر این اساس تأکید شده است دهه آخر ماه رمضان، یا حداقل سه شب یاد شده مراقبت شود. پیامبراکرم‌صلی الله علیه وآله در دهه آخر ماه رمضان در مسجد معتکف می‌شد. و برخی از بزرگان شیعه، برای درک شب قدر یک سال شب‌ها را احیا می‌داشتند به هر حال شب قدر یک شب است و به احتمال بسیار زیاد، این یک شب، در دهه آخر ماه مبارک رمضان مقدر شده است و مؤمنان برای درک آن شب، تلاش می‌کنند و احیا می‌گیرند.
گفتنی است با نزول فرشتگان در شب قدر، برکات فراوان و متعددی جریان می‌یابد که مهم‌ترین آن تقدیر امور سالانه است. اما علاوه بر آن، نزول‌دسته جمعی فرشتگان، نورانیت و برکتی را به وجود می‌آورد که از فرصت‌های ممتاز، برای توبه و ارتقای درجات معنوی است؛ به طوری که انسان می‌تواند از فرصت یک شب، ارجمندی هزار ماه را به دست آورد. بنابراین اگر چه اعلام تقدیر امور سالانه به حجت خدا؛ در وقت معین از شب قدر انجام می‌گیرد؛ اما برای مردم سراسر جهان - با اختلاف افق‌هایی که دارند شب قدر به نسبت هر منطقه ادامه دارد و همچنان برکات نزول فرشتگان شامل حال آنان می‌شود. تقدیر امور آنان نیز بر اساس آن انجام می‌گیرد و با اعلام قبلی تقدیر امور به حجت خدا، در وقت معین منافات ندارد. از این رو حتی برای کسانی که در منطقه خود فرصت شب را از دست داده‌اند؛ در روایات آمده است که روزهای شب قدر نیز فضیلت شب آن را دارد و اگر کسی در پی درک فضایل آن باشد، به آنها می‌رسد. همچنین در روایات آمده است: اگر کسی در این شب‌ها موفق نشد، منتظر شب و روز عرفه باشد که می‌تواند در آن، سرنوشت خویش را رقم زند. بنابراین تعیین این اوقات برای رقم زدن تقدیرات انسان، نه برای خداوند محدودیت می‌آورد و نه برای انسان؛ لکن این اوقات ویژگی‌هایی در تسریع حرکت انسان به سوی‌کمال حقیقی دارد.
بنا بر آنچه گفته شد، شب قدر زمانی دو قسم است: زمانی واقعی و زمانی اعتباری. لیلة القدر زمانی واقعی و اعتباری را می‌توان به اول بهار واقعی و اعتباری تشبیه کرد. اول بهار واقعی، لحظه‌ای است که مرکز زمین در حرکت انتقالی خود به دور خورشید، منطبق شود و نقطه اعتدال ربیعی این لحظه، اول بهار واقعی است. حال اگر این انطباق قبل از ظهر صورت بگیرد (تحویل سال قبل از ظهر باشد)، تمام آن روز را اول بهار و اولین روز سال نو اعلام می‌کنند. اما اگر هنگام سال تحویل، بعد از ظهر باشد؛ آن روز را به سال قبل ملحق می‌کنند و می‌گویند: سال کبیسه دارد. ماه اسفند در چنین سالی، سی روزی است و در عین حال که اول بهار واقعی روز سی ام اسفندماه آن سال است، روز بعد را به عنوان اول بهار و نخستین روز سال جدید اعلام می‌کنند. در این مثال روشن است که ما یک اول بهار واقعی داریم که یک لحظه است و یک اول بهار اعتباری داریم که یک روز است و با توجه به اعتبار و قرارداد، قابل توسعه و تغییر است.
لیلة القدر زمانی نیز همین گونه است؛ یعنی، ما یک شب قدر زمانی واقعی داریم و یک شب قدر زمانی اعتباری. شب قدر زمانی واقعی، لحظه‌ای از شب خاصی است که در آن لحظه، انسان کامل فیوضاتی را از عالم بالا دریافت می‌کند و این لحظه، امری شخصی و غیرقابل توسعه و تعدّد است. و شب قدر زمانی اعتباری، مقطعی از زمان است که ممکن است 24 ساعت یا کمتر و یا بیشتر امتداد داشته باشد و با توجه به اختلاف آفاق متعدد شود. برای مثال در سرزمینی خاص، از سر شبی معین تا طلوع فجر برای اهل آن سرزمین، شب قدر باشد؛ ولی در سرزمینی دیگر بعد از دوازده ساعت، شب قدر اهل آن سرزمین شروع شود و... .
پس فیوضات و برکات شب قدر زمانی اعتباری، قابل توسعه بوده و امتداد زمانی 24 ساعته شب و روز قدر، دارای فضیلت مشترک است. (پرسش و پاسخ دانشجویی، دفتر ویژه ماه مبارک رمضان، گروه مؤلفان، کد: 17/500009)