در پاسخ به کسانی که مدام برای احکام الهی چون و چرا میاورند چه باید گفت؟

در پاسخ به کسانی که مدام برای احکام الهی چون و چرا میاورند چه باید گفت؟

درپاسخ این سوال توجه به چند نکته حایز اهمیت است :
1. فلسفه همه احکام و جزئیات آنها به طور تفصیلی روشن نیست و آگاهی از آن دانشی فراتر از تنگناهای معارف عادی بشری می ‌طلبد. لیکن به طور اجمال، روشن است که همه احکام الهی تابع مصالح و مفاسد واقعی در متعلق آنهاست. بنابراین در صورتی که فلسفه حکمی را بالخصوص ندانیم، بنا بر قاعده کلی فوق باید از آن پیروی کنیم؛ زیرا در آن یقین به وجود مصلحتی هست، هر چند بر ما ناشناخته باشد.
2- احکام فقه از یک منظر کلی دو قسم هستند:
الف- احکامی که تعبدی محض هستند و فلسفه آنها را اگر خود شارع بیان کند برای ما روشن می ‌شود و الا در حیطه فعالیت علمی و عقلی بشر نیستند مثل دو رکعت خواندن نماز صبح یا بلند خواندن آن برای مردان.
ب- احکامی که در اثر تفکر و تعقل بشر و پیشرفت علم فلسفه معلوم می‌ گردد مثل استحباب نمک خوردن اول غذا.
3. در یافتن فلسفه احکام، نباید همیشه به دنبال علوم تجربی رفت و دلیلی مادی و فیزیولوژیک برایش جست و جو نمود. این فرایند که همواره در پی یافتن مصلحت یا مفسده‌ای طبی یا فیزیکی وشیمیایی... باشیم، برخاسته از نگرشی مادی گرایانه است؛ در حالی که سازوکار حاکم بر بسیاری از احکام، بر اساس مصالح معنوی و یا رابطه علی و معلولی فرامادی است که در حوزه هیچ یک از علوم بشری قابل تحقیق نیست و آنها با متد تجربی خود، قادر به دادن حکمی - نفیا یا اثباتا - پیرامون آن نیستند و اگر نظری هم بدهند، بسیار سطحی است؛ زیرا چه بسا مسأله حکمتی برتر و بالاتر داشته باشد.
به عبارت دیگر در بسیاری از احکام یافتن حکمت و یا علت یک حکم صرفا مبتنی بر علل و عوامل مادی نیست و ثانیا تنها کسانی که به تمام ابعاد هستی علم دارند می توانند تمام حکمت های احکام الهی را تبیین نمایند. از این رو مطمئن ترین راه برای رسیدن به حکمت احکام رجوع به ایمه معصومین علیهم السلام است که بر همه علوم مادی و معنوی احاطه دارند و در درجه دوم می توان از یافته های علم تجربی نیز برای یافتن بعضی حکمت های مادی مدد جست.
4- در رابطه با فلسفه، چرایی وحکمت احکام، نگاشته‌ های متعدد و پراکنده‌ ای وجود دارد که هر یک به تناسب، موضوع خاصی را مورد بحث قرار داده‌ اند و با تتبع و جست‌ و جوی فراوان، هر کس می‌ تواند در رابطه با موضوعی که در دست تحقیق دارد نگاشته‌ های مربوط به آن را پیدا کند. در این رابطه باید توجه داشته باشید که این گونه کتاب‌ ها محتوایشان جنبه فلسفه احکام دارد، نه این که لزوماً نام و عنوانشان نیز فلسفه احکام باشد؛ مانند: - فلسفه و اسرار حج،عبدالغفور ذوقی. - علم کلام جدید یا چهار مقاله،جواد تارا. - بیست پاسخ،در راه حق. - فلسفه اجتهاد و تقلید،محمد دشتی. - نظام حقوق زن در اسلام،شهید مطهری. - اقتصاد ما، ج 2 و 1،شهید صدر. - اقتصاد ما، عباسعلی محمودی. - فلسفه روزه، سید احمد رمضانی. - فلسفه دو حکم اسلامی. - روزه و موسیقی، سید احمد خردمند نجفی - استاد کل وحید بهبهانی، علی دوانی. - مفاسد شراب، قمار، ربا از دیدگاه اسلام،علی ربانی خلخالی - ابواب رحمت، علی نمازی شاهرودی. - احکام جزایی اسلامی، عباسعلی محمودی. - خطبه حضرت زهرا(س).پاسخ به پرسش های مذهبی ناصر مکارم شیرازی، علل الشرایع شیخ صدوق، اسرار نماز شهید ثانی ترجمه مهدی‌ پور، اسرار الصلاة میرزا جواد ملکی تبریزی، آداب نماز امام خمینی، پرتوی از اسرار نماز محسن قرائتی، حکمت عبادات، آیت الله جوادی آملی ، اسرار و شگفتی های نماز ایوب نظری، راز نماز برای نوجوانان محسن قرائتی .
5- البته توجه داشته باشید که فلسفه بسیاری از احکام برای ما روشن است وعقل ما به خوبی آنها را درک می کند به عنوان نمونه ,اگر اسلام تجاوز به حریم دیگران (هر گونه تجاوزی ,زبانی و...)را ممنوع کرده ,جهت آن روشن است زیرا تعدی به حریم غیر تجاوز متقابل را در پی داردوسبب در گیری وکینه واختلاف می شود . اگر اموری به عنوان فرائض برای ما معین شده ,عقل ما حسن این اعمال را درک می کند زیرا انجام آنها سبب تعالی روحی وسلامت جسم وآرامش روان وزنده شدن روح شکر گزاری در انسان ها می گردد که از دید عاقلان کار پسندیده ای است. واجبات ومحرمات که در دین مقرر گشته به منظورتعالی وتکامل روح وپیوند افراد جامعه با یکدیگر است. هر چیزی که سبب انحطاط روحی وبهم خوردن پیوندهای اجتماعی بشود ممنوع گردیده است,در نتیجه با نگاه دقیق ومنصفانه می توان به فلسفه بسیاری از احکام پی برد.
6- در احادیث پیامبر(ص)و ائمه(ع) نیز موارد بسیار زیادی دیده می شود که پیشوایان اسلام بدوا یا پس از پرسش مردم به ذکر اسرار و فلسفه احکام پرداخته اند و کتاب معروف علل الشرایع تالیف محدث بزرگوار شیخ صدوق همان طور که از نامش پیدا است مجموعه از این گونه اخبار و مانند آن می باشد. بنابراین هنگامیکه می بینیم قرآن مجید و رهبران اسلام در موارد زیادی به بیان فلسفه و اسرار احکام می پردازند دلیل بر این است که چنین حقی را به ما داده اند که در این باره به بحث بپردازیم در غیر این صورت می بایست مردم را صریحآ از بررسی و دقت دز این قسمت ممنوع سازند. البته به یاد داشته باشیم که منظور از بحث و بررسی درباره اسرار احکام این نیست که آسمان وریسمان را به هم ببافیم و برای احکام و دستورات مذهبی با یک مشت تخیلات وحدس وگمان و فلسفه هایی سر هم کنیم. بلکه مراد از فلسفه احکام مراجعه به اصیل ترین منابع احکام (قرآن و سنت) است تا به ارزش و اهمیت آثار مختلف احکام آشناتر شویم واین مساله نه تنها از اهمیت و قاطعیت وعمومیت آنها نمی کاهد بلکه با اشباع کردن عقل و روح انسان احکام را داخل در زندگی انسان و جزء ضروریات و نیازمندی های وی می سازد.
بنابراین ما صرفا به اندازه اطلاعات وبه میزان معلومات بشری برخواسته از کتاب و سنت در هر عصر و زمان می توانیم فلسفه و اسرار احکام الهی را دریابیم نه همه آنها و اصولا با عمق و وسعت آن دستورات و محدودیت علم ما نباید غیر از این انتظار داشته باشیم.
با این مقدمه نسبتا طولانی این نتیجه قابل ارائه است که سئوال از چرایی احکام اشکالی ندارد لکن آنچه اشکال دارد توقع جوابی صرفا مادی و تجربی است از طرف دیگر توقع دانستن تمام حکمتهای احکام الهی نیز توقعی بی جاست چرا که چه بسا عقل و درک بشر نتواند به تمام جوانب حکمت های الهی دسترسی پیدا کند.