امامت چیست، چه ارکانی دارد و دغدغه اصلی در امامت کدام است؟
معنای لغوی
(امامت) در لغت؛ پیشوایی (1)، پیشروی، زمامداری و رهبری همگانی است. (2) (امام) نیز به معنای پیشوا، پیشرو، الگو، راهنما و کسی یا چیزی است که پیروی می‌شود. (3)
معنای اصطلاحی
(امامت) در اصطلاح علم کلام عبارت است از: (جانشینی از پیامبر اسلام در زمامداری و رهبری فراگیر امت در امور دینی و دنیوی و حفظ و حراست از دین به گونه‌ای که پیروی از امام بر همه امت واجب است).
براساس این تعریف مؤلفه‌های اساسی امامت عبارت است از:
یک. جانشینی پیامبر
امام کسی است که پس از پیامبر بر مسند او می‌نشیند.
قید جانشینی از پیامبر را غالب متکلمان شیعی تصریح کرده‌اند.
در میان اهل سنت نیز کسانی چون ماوردی، آمدی، ابن خلدون، قاضی ایجی و تفتازانی در تعریف امامت آورده‌اند. (1) این قید دو نکته درخور اهمیت در پی دارد:
1- 1. از سویی بیانگر تمایز امامت و نبوت است. از جمله تمایزات این است که پیامبر وحی رسالی دریافت و آن را ابلاغ می‌کند؛ ولی امام دریافت‌کننده وحی نیست.
2- 1. از دیگر سو بیانگر پاره‌ای تشابهات و اشتراکات امام و پیامبر است.
بر این اساس امام ادامه دهنده راه پیامبر و عهده‌دار وظایف و رسالت‌های اوست. این مسأله لوازم و توابعی دارد که جداگانه قابل بررسی است.
دو. رهبری فراگیر
پیشوایی، زمامداری یا ریاست عامه بیانگر این ویژگی است که امامت محدود به پاره‌ای از مناصب چون قضاوت، فرماندهی نیروهای نظامی و انتظامی، و یا حکومت در واحدهای سیاسی خرد چون ایالت‌ها، استان‌ها و شهرهای جامعه اسلامی نیست؛ بلکه امامت بالاترین منصب در جامعه دینی پس از پیامبر گرامی اسلام است. بنابراین فراگیری ریاست و پیشوایی امام دو جنبه اساسی دارد:
2- 1. فراگیری از جهت جغرافیای انسانی. پیشوایی و زمامداری امام محدودیت منطقه‌ای در بخشی از جغرافیای اسلامی و یا محدودیت شخصی و جمعیتی ندارد. امت اسلامی امتی یکپارچه است و رهبری امام همه امت را پوشش می‌دهد.
2- 2. فراگیری از جهت زمینه‌ها و ابعاد و اضلاع حکومت؛ به این معنا که پیشوایی و زمامداری امام محدود به عرصه خاصی از فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی نیست؛ بلکه همه ابعاد مدیریت کلان جامعه سیاسی اسلامی را شامل می‌شود. به عبارت دیگر امام در رأس هرم قدرت قرار دارد.
سه. دین‌مداری
پاره‌ای از قیود به کار رفته در تعریف امامت نشانگر دین‌مداری و غیرسکولار بودن اندیشه امامت است، از جمله:
3- 1. قید نیابت از پیامبر به عنوان آورنده شریعت نشانگر خاستگاه دینی امامت است و از این جهت با نظام‌های سیاسی سکولار و عرفی بنیاد تمایز می‌یابد.
3- 2. دربرگیری امور دینی نشانگر غایات دینی امامت و تمایز آن از دنیامداری انحصاری و سکولاریسم غایی است. بنابراین امامت هم دینی بنیاد است و هم دینی مآل.
چهار. اطاعت پذیری
وجوب اطاعت از امام نشانگر ولایت داشتن امام است. به عبارت دیگر امام صرفاً ارشادکننده و موعظه‌گر نیست؛ بلکه پیشوایی است که امت در امور دین و دنیا از او پیروی می‌کنند. و پیروی از او همچون پیروی از پیامبر واجب و لازم است.
از آنچه گذشت روشن می‌شود که دغدغه اصلی در امامت عبارت است از: (استمرار جامع و همه جانبه خط رسالت در جامعه بشری؛ حفظ و گسترش هدایت‌ها، تعالیم و ارزش‌های دینی، تربیت و مدیریت کلان اجتماع براساس آموزه‌ها و غایات مکتب سعادتبخش اسلام و تأمین اهداف و نیازهای دنیوی انسان ناظر به مصالح جاودان و کمال و سعادت ابدی).
از کتاب پرسمان دانشجویی - امام شناسی
